بی توجهی به علائم و عدم درمان زخم بستر چه عواقبی به دنبال دارد؟

چنانچه ترک‌ها و شکاف‌های ناشی از زخم بستر، صرف‌نظر از علت ایجاد شدن زخم، به درستی درمان نشود، احتمال عفونت کردنشان وجود دارد. از عفونت‌های شایع مرتبط با زخم‌های فشاری می‌توان به عفونت‌های موضعی (عفونت در ناحیه بلافصل)، سلولیت و استئومیلیت (عفونت استخوان) اشاره کرد. این موارد و عفونت‌های دیگر می‌تواند موجب ابتلا به سپسیس یا مسمومیت خون شود.

زخم بستر چیست؟

«زخم بستر یا زخم فشاری ضایعه‌ای است که در پوست و بافت‌های زیر پوستی و بر اثر فشار ممتد و طولانی مدت بر پوست ایجاد می‌شود. زخم بستر اغلب در نقاطی از بدن ایجاد می‌شود که پوست روی یک برجستگی استخوانی قرار گرفته (مانند پاشنه و بین باسن‌ها) و در بین آن‌ها عضله‌ای وجود ندارد.» ‌(منبع)

زمانی که بیمار مدتی طولانی در یک موقعیت بماند، مانند وقتی که بیمار بستری و در استراحت مطلق است یا روی صندلی چرخدار می‌نشیند زخم بستر ممکن است بوجود بیاید. زخم بستر پیامد وارد شدن فشاری طولانی‌مدت به بخش‌های خاصی از بدن است و معمولاً روی استخوان دنبالچه، کمر، باسن و مفصل ران بیمارانی ایجاد می‌شود که مدتی طولانی بی‌حرکت دراز می‌کشند یا می‌نشینند. زخم بستر عموماً ناحیه پا، از جمله پاشنه و مچ پای بیمارانی را درگیر می‌کند که فشار مستمری به این بخش‌های بدنشان وارد می‌کنند. علت وارد شدن فشار غالباً نشستن مداوم روی صندلی چرخدار یا پوشیدن کفش یا پاپوش برای مدتی طولانی است. زخم بستر ابتدا ناحیه‌ای سرخ و حساس به لمس روی پوست است، اما اگر به‌موقع درمان نشود، عفونت می‌کند یا پیشرفت‌ می‌کند تا حدی که عضله و استخوان نیز آسیب می‌بیند.

نشانه‌های ایجاد شدن زخم دکوبیتوس یا زخم حاصل از بستری طولانی

پرستاران، ناحیه‌های حساس و آسیب‌پذیر پوست بیمارانی که مستعد ابتلا به زخم دکوبیتوس هستند را به‌طور منظم کنترل می کنند. نشانه‌های ایجاد زخم بستر عبارت است از:

• تغییر رنگ پوست
• ترک خوردن و باز شدن پوست
• عفونت و نشانه‌های سرخ یا داغ شدن پوست
• درد در ناحیه‌های تحمل فشار
• سرخ شدن پوست بدون بازگشت به حالت اولیه
• ایجاد شدن ناحیه‌هایی پوستی با بافتی متفاوت (نرم‌تر یا سفت‌تر) از پوست اطراف

مراحل زخم بستر

پزشکان چهار مرحله را برای ارزیابی زخم بستر تعریف کرده‌اند؛ از این مراحل برای تشخیص و درمان زخم بستر استفاده می‌شود.

مرحله 1

پوست تغییررنگ داده، اما زخم نشده است. ممکن است لکه‌های قرمزرنگی روی پوست بیماران با رنگ پوست روشن ایجاد شود. بیماران با پوست تیره با تغییررنگ به آبی یا بنفش مواجه می‌شوند. پوست برخی بیماران به سفید تغییررنگ می‌دهد.

مرحله 2

پوست باز و زخم می‌شود؛ زخم کم‎عمق و مایل به قرمز یا صورتی است. احتمال دارد بافت مرده اطراف زخم ایجاد شده یا تاول مملو از مایع وجود داشته باشد.

مرحله 3

زخم روی پوست عمیق‌تر است، در حدی که لایه چربی را درگیر کرده است و شبیه دهانه آتشفشان یا چاله ترکش به نظر می‌رسد. ممکن است در زخم چرک نیز وجود داشته باشد.

مرحله 4

زخم به سمت لایه‌های عمقی‌تر عضله یا استخوان حرکت می‌کند. ماده تیره‌رنگی به نام اسکار (eschar) داخل زخم وجود دارد. 

غیرقابل درجه‌بندی

زخم غیرقابل درجه‌بندی زرد یا سبز است، ممکن است رویه قهوه‌ای رنگی روی آن را پوشانده باشد، نرم باشد یا به نظر برسد که مملو از چرک است. سطح خشک و پایدار زخم عامل محافظت‌کننده طبیعی بدن است و نباید آن را دستکاری کرد تا فرآیند التیام ادامه پیدا کند. البته اگر آسیب بافتی گسترده‌ای مشهود باشد، ممکن است لازم باشد که رویه زخم برای درمان برداشته شود.

عواقب بی‌توجهی به علائم زخم بستر و درمان نکردن آن

وقتی زخم بستر ایجاد شود، خوب شدنش روزها، ماه‌ها یا حتی سال‌ها طول می‌کشد. احتمال عفونت کردن زخم و تب و لرز کردن بیمار وجود دارد. التیام یافتن زخم بستر عفونی مدت بیشتری طول می‌کشد. چنانچه عفونت در سراسر بدن منتشر شود، به سردرگمی ذهنی، تپش قلب و ضعف عمومی دامن می‌زند.

از جمله عوارض زخم بستر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

سپسیس یا مسمومیت خون

عفونت یکی از واکنش‌های بدن است که غالباً مرگبار است. زخم و باز شدن پوست بیمار مبتلا به زخم بستر باعث می‌شود منفذی برای ورود به باکتری‌ها به بدن ایجاد شود و در نتیجه عفونت شروع شود. سپسیس شایع‌ترین دلیل انتقال بیماران از خانه یا آسایشگاه سالمندان به بیمارستان است. اگر زخم فشاری روی ناحیه‌هایی مانند دنبالچه، باسن یا ناحیه تناسلی باشد، نرخ عفونت بالاتر می‌رود، چون احتمال تماس داشتن این زخم‌ها با ادرار یا مدفوع وجود دارد. سپسیس عارضه‌ای بسیار جدی است و یک‌سوم بیماران مبتلا به سپیس جانشان را از دست می‌دهند. بیمارانی که از سپیس جان به در می‌برند، دچار عارضه‌های وخیمی مانند اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، درد مزمن، خستگی مزمن، اختلال در عملکرد اندام‌ها یا قطع عضو می‌شوند که زندگی‌شان را برای همیشه تغییر می‌دهد.

عفونت استخوان یا استئومیلیت

استئومیلیت به التهاب استخوان‌ یا مغز استخوان در اثر عفونت گفته می‌شود. عفونت استخوان عارضه‌ای بسیار جدی است و برای جلوگیری از انتشار عفونت باید درمانی تهاجمی انجام شود. 80% موارد عفونت استخوان پیامد زخم‌های بازی مانند زخم بستر است. استخوان‌های بلندی مانند پا، بالای بازو، ستون فقرات و لگن بیش از همه مستعد عفونت هستند. هرچند درمان عفونت استخوان غالباً با تجویز یک دوره آنتی‌بیوتیک شروع می‌شود، ممکن است در نهایت لازم شود که قطع عضو برای نجات دادن بقیه استخوان انجام شود.

عفونت‌های مفصلی یا آرتریت سپتیک

چنانچه عفونت در بافت‌های عمقی‌تر منتشر شود، با سرعت بسیار بالا مفصل‌ها را درگیر می‌کند.

سلولیت

سلولیت نوعی عفونت شایع است؛ سلولیت عفونت باکتریایی پوستی است که بافت‌های نرم را درگیر می‌کند. علاوه بر سرخ شدن پوست و درد شدید ممکن است پوست به شدت ورم کند. سلولیت غالباً با یک دوره آنتی‌بیوتیک درمان می‌شود. چنانچه سلولیت به سرعت درمان نشود، عفونت مرگباری ایجاد می‌شود که می‌تواند در دیگر بخش‌های بدن، مانند مفصل، استخوان، نخاع و جریان خون منتشر شود.

سرطان

زخم‌های مزمنی که التیام‌ نمی‌یابند، مانند زخم‌های ناشی از درمان نکردن زخم بستر می‌تواند به کارسینوم سلول‌های سنگفرشی تبدیل شود. این سرطان بسیار تهاجمی است و برای درمان مؤثر آن باید جراحی انجام شود.

قانقاریا

قانقاریا عفونت نادر بسیار جدی و کشنده‌ای است که به دلیل گاز تولیدشده توسط «باکتری‌ کلستریدیوم» ایجاد می‌شود. باکتری کلستریدیوم در ناحیه‌هایی در داخل بدن زندگی می‌کند که اکسیژن موجود در آنها کم یا صفر است. گاز تولیدشده سموم خطرناکی را در بافت مجاور آزاد می‌کند که ورم و درد عذاب‌آوری را به بیمار تحمیل می‌کند. برای درمان قانقاریا عموماً لازم است که عمل جراحی برای جدا کردن پوست مرده و عفونی انجام شود، چنانچه این جراحی مؤثر نباشد، چاره‌ای جز قطع کامل ناحیه عفونی باقی نمی‌ماند.

آسیب دیدن بافت‌های عمقی

چنانچه خونی در پوست جریان نداشته باشد، پوست ظرف چند ساعت خواهد مرد. اگر درمان مناسب انجام نشود، آسیب در بافت‌های عمقی‌تر پخش می‌شود و آسیبی دائمی و گاه کشنده را ایجاد می‌کند. 

درمان زخم بستر

درمان زخم بستر شامل کاهش فشار روی پوست آسیب‌دیده، مراقبت از زخم، کنترل درد، پیشگیری از عفونت و حفظ تغذیه مناسب می‌شود.

کاهش فشار

کاهش فشار و سایش ایجادکننده زخم بستر نخستین گام برای درمان آن است. راهکارهای زیر برای درمان زخم بستر به کار برده می‌شود:

• تغییر موقعیت بیمار: اگر زخم بستر دارید، مرتب بچرخید و موقعیتتان را تغییر بدهید. فاصله زمانی بین دفعات تغییر موقعیت به عارضه و کیفیت سطحی بستگی دارد که روی آن قرار دارید.
• استفاده از سطوح حمایت‌کننده: از تشک، تخت و کوسن‌های مخصوصی استفاده کنید که کمکتان می‌کند به صورتی بنشینید یا بخوابید که از پوست آسیب‌پذیر محافظت شود.

تمیز کردن و پانسمان کردن زخم

چگونگی مراقبت از زخم بستر به میزان عمیق بودن آن بستگی دارد. تمیز و پانسمان کردن زخم عموماً شامل موارد زیر می‌شود:

• پاکسازی زخم: اگر پوست آسیب‌دیده زخم و باز نشده است، آن را با شوینده ملایم بشویید و با زدن ضربات ملایم خشک کنید. تمیز کردن زخم بستر با آب یا محلول آب نمک (سالین) باید پس از هر بار تعویض پانسمان انجام شود.
• پانسمان کردن: پانسمان فرآیند التیام زخم بستر را از طریق مرطوب نگه داشتن زخم، تسریع می‌کند. همچنین پانسمان مانعی را در برابر عفونت ایجاد می‌کند و پوست اطرافش را خشک نگه می‌دارد. پانسمان‌های گوناگونی مانند فیلم، گاز، ژل، فوم و پوشش‌های التیام‌دهنده وجود دارد. گاهی لازم است که از ترکیبی از پانسمان‌های مختلف استفاده کنید.

برداشتن بافت آسیب‌دیده

برای آن‌که زخم بستر به خوبی التیام پیدا کند، لازم است که زخم عاری از بافت آسیب‌دیده، مرده یا عفونی شود. پزشک یا پرستار بافت آسیب‌دیده را از طریق شستشوی ملایم زخم با آب یا بریدن بافت آسیب‌دیده برمی‌دارد ـ به این عمل دبریدمان می‌گویند.

مداخله‌های دیگر

مداخله‌های زیر نیز برای درمان زخم بستر انجام می‌شود:

• تجویز دارو برای کنترل درد: داروهای غیراستروئیدی ضدالتهابی، مانند ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه) و سدیم ناپروکسن (الیو)، درد را تسکین می‌دهند. مصرف دارو قبل یا بعد از تغییر موقعیت و مراقبت از زخم می‌تواند بسیار مفید باشد. استفاده از مسکن‌های موضعی در زمان مراقبت از زخم نیز توصیه می‌شود.
• رژیم غذایی سالم: تغذیه خوب فرآیند التیام زخم را تسریع می‌کند.

جراحی

برای درمان زخم بستر بزرگی که التیام نمی‌یابد، باید جراحی انجام شود. استفاده از یک لایه از عضله، پوست یا بافت‌های دیگر برای پوشاندن زخم و محافظت از استخوان آسیب‌دیده یکی از روش‌های ترمیم جراحی است که به آن جراحی فلپ می‌گویند.

معمولاً می‌توان از ایجاد زخم بستر جلوگیری کرد

موارد مختلفی برای پیشگیری از زخم بستر، وجود دارد. یک از این موارد، بررسی کردن مکرر نقاط مستعد زخم بستر بدن است. مطمئن شوید هیچ فشار طولانی‌مدتی به بخش‌های خاص بدن وارد نمی‌شود یا فشار اندک است. بنابراین اگر بیمار استراحت مطلق دارد و خودش قادر به حرکت نیست، باید او را مرتب بچرخانید و موقعیتش را تغییر بدهید. افرادی که برای حرکت کردن به صندلی چرخدار وابسته‌اند، باید موقعیتشان را حداقل هر 15 دقیقه یک‌بار تغییر بدهند. از کوسن‌های نشیمن خاصی برای کمک به رفع فشار استفاده می‌شود، البته این کوسن‌ها جایگزینی برای تغییر وضعیت مکرر نیستند.