پایگاه خبر ی جماران، نشریه حریم امام در شماره 349 به مناسبت سالروز میلاد حضرت مسیح(ع) نگاهی به زندگی، آیین و خدمات ارامنه در جمهوری اسلامی ایران انداخته است.
بنیان مسیحیت در میان ارمنیان
طبق روایات ارمنی «تادئوس» و «بارتوقمئیوس»دو تن از حواریون حضرت مسیح، نخستین مبلغان مسیحیت در ارمنستان و نخستین پایهگذاران کلیسای ارمنی در سال 33 میلادی در ادسا و اورفا (بینالنهرین) بودهاند و از این رو کلیسای ارمنستان را کلیسای حواری رسولی (مرسلی) ارمنستان نیز نامیدهاند.
ارمنیان به خاطر حیات چهار‌هزار سالة خود از پایدارترین اقوام هند و اروپایی به شمار میآیند. اولین قومی هستند که در جهان، مسیحیت را در سال 301 میلادی به کوشش گریگور روشنگر لوساوریچ، نخستین رهبر دینی ارمنیان و در زمان پادشاهی تیرداد سوم در کشور ارمنستان رسمیت دادهاند.
کلیساهای جهان
به‌طور کلی مسیحیان جهان از حیث زبان و فرهنگ در سه حوزه قرار میگیرند:
1. غرب لاتین با مرکز اصلی رم یا کلیسای کاتولیک و کلیسای پروتستان که بعدها انشعاب یافت.
2. شرق یونانی زبان با مرکز اصلی قسطنطنیه (استانبول کنونی) که از سدة چهارم و پنجم به بعد کلیسای ارتدکس شرقی نامیده شد.
3. شرق سریانی که شاخه جدا شدة کلیسای ارتدکس شرقی است؛ با مرکز اصلی إدسا (اورفای کنونی در جنوب شرقی ترکیه). این گروه خود به دو گروه نسطوری یا غیر کالسدونی تقسیم میشود. (کلیسای جدا شدة شرقی)
هر کدام از این کلیساها از ویژگی و تعریف خاصی برای خود برخوردار هستند که اجمالاً به آن اشاره می شود.
کلیسای کاتولیک رم
بزرگترین و جهانیترین کلیسایی که در تمام کشورها و سرزمینها رایج است و با عنوان «کلیسای مقدس کاتولیک رم» به توصیف خود میپردازد.
ویژگی مهم کلیسای کاتولیک اعتقاد پیروان آن به رهبری و ریاست پاپ بر جامعه مسیحیان و مصونیت او از خطا است و لذا پذیرش مصوبات مجامع کلیسای کاتولیک را بر خود لازم میدانند و بر این باورند که مسیح پتروس را بر مقام کلیسای مسیحیت، رهبر قرار داده و کلید ملکوت آسمان را به وی سپرده و پتروس نیز در زمان اقامت در رم، پاپ را جانشین خود و صاحب امتیاز کلیسای جامع قرار داده است.
کلیسای ارتدکس شرقی
با تجزیه رم به بخش شرقی و غربی در اواخر قرن پنجم میلادی، کلیسای رم در مرکز بخش غربی مسیحیت قرار گرفت و این اتفاق، مهمترین جدایی در تاریخ مسیحیت به شمار آمد. به همین خاطر پیدایش این فرقه قبل از آنکه ریشة اعتقادی داشته باشد، منشأ جغرافیایی دارد. مهمترین کلیسای بخش شرقی در قسطنطنیه بود. از آنجایی که یکی از مراکز مهم کلیسای شرقی در یونان قرار داشت و زبان رایج در آن هم یونانی بود، کلیسای شرقی را یونانی نام نهاده و ترجمه عهد عتیق را برای کلیسای ارتدکس برگزیدند. در حالی که در غرب بر استفاده از متن لاتین کتاب مقدس اصرار میشد.
کلیسای ارتدکس شرقی بعد از کلیسای کاتولیک رم با حوزهای به مراتب کوچکتر از آن، دومین کلیسای عمده در جهان مسیحیت معاصر است.
اکثر قریب به اتفاق جمعیت کشورهای اسلاوی (روسیه، یوگوسلاوی، بلغارستان) و رومانی را پیروان کلیسای ارتدکس شرقی تشکیل میدهند. این کلیسا گروهی متشکل از پانزده کلیسای وابسته هستند که با یکدیگر اشتراک آئینی دارند و به یک شکل عبادت میکنند و از نظر عقیده با هم سازگارند؛ اما هر یک از نظر تمشیت امور مستقل هستند.
این کلیساها برتری سر اسقف کلیسای جهانی قسطنطنیه (استانبول) را قبول دارد و برخلاف پاپ در آیین کاتولیک به هیچ وجه برتری همراه با اختیارات قانونی جهانی را برای خود ادعا نکرده و قائل نیستند.
کلیسای جدا شده شرقی
تعدادی از کلیساهای شرقی به دلایل سیاسی و اعتقادی از کلیسای امپراتوری بیزانس (روم شرقی) جدا شدند. این کلیساها که در آن سوی مرزهای امپراتوری واقع بودند، با قبول راهحلهای مسیحشناسی استقلال خود را حفظ کردند. این کلیساها از استقلال داخلی برخوردارند و هر یک آداب دینی مستقلی دارند و کتب عبادی آنها، عموماً به زبان مخصوص به خودشان است.
این کلیساها عبارتاند از: الف) کلیسای نسطوری؛ ب) کلیسای ارتدکس غیر کالسدونی؛
غیر کالسدونیها شامل سایر مسیحیان غیر یونانی از جمله قطبیها در مصر، اتیوپیها و ارمنیها میشود.
کلیسای ارمنیان
پیشتر گفته شد که مسیحیت از طریق دو تن از دوازده رسولان یا حواریون حضرت عیسی مسیح علیهالسلام به نامهای تادئوس قدیس و بارتوقیمئوس قدیس در میان ارمنیان رواج یافته و بر این اساس کلیسای ارامنه، نام مرسلی یا حواری را بر خود گرفته است. هر چند گاهی آن را کلیسای گریگوری یا لوساوریچ نیز میگویند و هر چند نام گریگور روشنگر لوساوریچ از این کلیسا جدا نبوده است، اما ارمنیان هویت کلیسای خود را به زمان حضرت عیسی علیهالسلام و حواریون ایشان گره میزنند و تادئوس و بارتوقیمئوس را مبشران اصلی دین مسیح و بانیان کلیسا در ارمنستان میدانند و نقش گریگور مقدس را در فراگیر کردن و رسمی نمودن مسیحیت در ارمنستان هرگز فراموش نمینمایند.
نام رسمی این کلیسا بر اساس اصول اعتقادی و مبانی تشکیلاتی آن کلیسای ملی، مرسلی و مردمی ارمنی است و به اختصار کلیسای ارمنی نامیده میشود.
وجه تسمیه ملی
بر خلاف کلیساهای کاتولیک و پروتستان، کسی که از پدر و مادر ارمنی به دنیا نیامده باشد و در کلیسای ارمنی غسل تعمید نگرفته باشد، نمیتواند از دیگر برنامهها و شعائر این کلیسا از قبیل ازدواج، مراسم عشای ربانی، غسل‌میت،کفن و... بهرهمند گردد. بنابراین فردی که از پدر و مادر ارمنی نبوده و غسل تعمید در این کلیسا بر او انجام نگرفته را نمیتوان تعمید داد.
به همین خاطر کلیسای ارمنی فاقد تشکیلاتی برای تبلیغات خارج از حوزه قومی ارمنی است و کلیسای ملی نامیده میشود؛ زیرا هیچ کس از هر دین دیگری نمیتواند ترک دین کرده و از طریق کلیسای ارمنی مسیحی شود.
کلیسای ارمنی و تثلیث
بحث از خداوند در آیین مسیحیت با مسئلة تثلیث گره خورده است و در بین فرقه‌های مختلف کاتولیک، ارتدکس و پروتستان مشترک است. این اصل در نزد رهبران مذهبی و معاصر مسیحی از کلیة شعائر دینی مهمتر است و لذا این اقانیم سهگانه مکرراً در آیین عشای ربانی مورد پرستش قرار گرفته و از آنها حاجت خواسته میشود.
ارمنیان بر این باورند که خداوند زندگی کامل و عشق کامل است و تمامی فعل و رابطة او با جهان، با ظهور پدر، پسر و روح‌القدس یا تثلیث مقدس تحقق مییابد. خدای پدر را آفریدگار بشر، خدای پسر را منجی بشر و خدای روح را تطهیر کننده بشر میدانند که او را به فرزند خواندگی پذیرفته است. از نظر آنان پدر، پسر و روح‌القدس صرفاً موجودات کاملی نبوده و همچون پدیدههای فعل الهی نیستند؛ بلکه اشخاص هستند. هر شخصی (اقنومی) که خودآگاهی ای کامل و واقعی است، مکاشفه تمامی ذات خداوند است و همة ویژگیهای الهی را در خود دارد. پدر ـ که جهان را با کلمه الهی آفریده و ملکوت خود را از ازل ترتیب داده ـ خدای کامل است. پسر، کلمة خداوند نیز ـ که از آغاز «نزد خداوند بود و خدا بود» و هنگامی که انسان شد در میان ما ساکن شد ـ خدای کامل است. روح‌القدس هم که ـ به واسطة او خداوند و آنچه را الهی است میشناسیم، در اعماق خداوند تفحص میکنیم، تجدید می یابیم و منور میگردیم ـ خدای کامل است. سه شخص / اقنوم یک خدای، یک عشق، ولی هر کدام عشقی کامل در ظهور منحصر به فرد خود هستند.
پسر و روح‌القدس از پدر هستند، ولی برادر یا دو پسر نیستند. زیرا پدر والد است، پسر مولود و روح‌القدس جوشش (مانند جوشش چشمه) پسر سمت راست پدر مینشیند و روح‌القدس سمت راست پسر.
عیسی مسیح و حضرت مریم علیهم السلام
از آنجایی که پیروان کلیسای غیر کالسدونی( ارامنه شاخه‌ای از آن است) برای مسیح تنها یک ذات قائلاند، اغلب «یک ذات انگار» خوانده میشوند ـ بر اساس نظریة اسقف اعظم سبوه سرکیسیان در مورد مفهوم تک جوهری و دو جوهری بودن نوعی بدفهمی وجود دارد. به گونهای که برخی کلیساهای غربی و یونانی کلیسای ارمنی، قبطی و سریانی را کلیساهای قائل به تک جوهری قلمداد کردهاند. در حالی که ارامنه مونوفیزیت نیستند؛ یعنی به یک طبیعت و جوهر واحد در مورد حضرت مسیح علیهالسلام قائل نبوده و معتقدند که خداوند در حضرت مسیح تجسد یافته و مسیح همزمان هم خدا بوده و هم انسان!
در واقع کلیسای ارامنه به دو جوهر جدای از هم معتقد نیست.
به‌طور کلی در مورد سرشت حضرت مسیح علیهالسلام برداشتهای مختلفی در کلیساهای گوناگون وجود دارد. حضرت مریم سلام الله علیها در نزد ارمنیان و در آموزههای کلیسا از جایگاه والایی برخوردار است و از شخصیتهای برجستة کتاب مقدس است. به اعتقاد اینان، کسی که از حضرت مریم تولد یافته، انسانی است که به واسطة روح‌القدس زاده شده و خدا در او تجسد یافته است. بنابراین ایشان را مادر خدا مینامند؛ زیرا او وسیلة زاده شدن مسیح و تجسد خدا به واسطة روح‌القدس بوده است.
روح‌القدس
یکی از ارکان اصلی تثلیث در مسیحیت روح‌القدس است و حلقة واسطة پدر و پسر و عامل رساننده تأییدات پدر به مردم به شمار میآید.
مسیحیان روح‌القدس را نه صرفاً وصفی از اوصاف خدا یا نیروی نامتشخص، بلکه کاملاً متشخص، عضو سوم تثلیث و مساوی با پدر و پسر میدانند. وظیفة هر مسیحی است که حامل روح‌القدس باشد.
کلیسای ارمنی و نجات
پرسش مهم همة ادیان، چگونگی نجات بشر است.
ارمنیان همچون دیگر مسیحیان معتقدند که حضرت عیسی علیهالسلام به دنیا آمد تا گناهکاران را نجات دهد. آنان بر این باورند که مسیح با قربانی کردن خود گناهان بشر را شسته و با رستاخیز خود به کسانی که به او ایمان داشتند زندگی بخشید و اگر انسانها مستعد پذیرش این فیض نباشند، از آن بیبهره خواهند بود.
انسان برای اینکه نجات بیابد باید ایمانی فعال داشته باشد؛ یعنی با تمامی وجود، فکر و قلب خود، مسیح را بپذیرد و به او عشق بورزد و خود را به او تقدیم کند.
برگرفته از فصلنامه فرهنگی پیمان: دکتر حسین و اعظم حیدری
منبع: حریم امام
