رایزنی های غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره شرایط بحرانی در منطقه در حالی انجام شد که این باور در میان مقامات آمریکایی وجود دارد که اقدام نظامی در منطقه تنها راه بازدارندگی حوثی‌ها نخواهد بود و فشار از سوی تهران تنها راه کاهش اوضاع محسوب می شود.
به گزارش جماران، قریب به دو ماه و نیم پس از برگزاری مذاکرات غیرمستقیم میان جمهوری اسلامی ایران و ایالات متحده در مسقط، پایتخت عمان اخبار این رایزنی ها به دلیل موضوع آن که گفته می شود متمرکز بر تحولات منطقه ای بوده به صدر اخبار تبدیل شده است. مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در یکی از کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس در چند سال اخیر و بخصوص پس از آغاز به کار دولت جو بایدن، رئیس جمهور ایالات متحده به امری عادی تبدیل شده و حتی در میانه ناآرامی های داخلی در ایران و متهم کردن تهران به حمایت از مسکو در جنگ اوکراین هم این دیدارها کم و بیش در مسقط برگزار شده بود.
با این وجود در حالی که تهران می گوید آماده بازگشت به میز مذاکره برای احیای برجام است رسانه های غیرایرانی چون فایننشال تایمز و نیویورک تایمز می گویند که مذاکرات برگزار شده در دی ماه در عمان پیرامون موضوعات غیربرجامی چون ضرورت توقف جنگ در نوار غزه و پایان حملات حوثی های یمن به کشتی های ایالات متحده و اسرائیل در دریای سرخ است.
نخستین بار روزنامه انگلیسی فایننشال تایمز، خبر این دیدار را با این جزئیات منتشر کرد:
- این مذاکرات محرمانه و غیرمستقیم در 10 ژانویه (چهارشنبه 20 دی 1402) در مسقط، پایتخت عمان برگزار شد.
- موضوع مذاکرات بر حملات حوثی های یمن در دریای سرخ متمرکز بود اما درباره برنامه هسته ای ایران هم گفت‌وگو شد.
- مقامات عمانی پیام‌ها را بین هیات‌های ایرانی و آمریکایی که در اتاق‌های جداگانه نشسته بودند، میان دو طرف، منتقل می کردند.
- ریاست دو هیات بر عهده علی باقری کنی، معاون وزیر امور خارجه و مذاکره کننده ارشد هسته ای ایران و برت مک گورک، هماهنگ کننده جو بایدن در امور خاورمیانه بود.
- قرار بود مرحله دوم مذاکرات در فوریه (بهمن /اسفند ) برگزار شود اما به دلیل مذاکرات آتش بس غزه، به تعویق افتاد.
پس از انتشار این خبر از سوی یک رسانه انگلیسی، خبرگزاری دولتی ایران، ایرنا به نقل از «یک منبع آگاه» از ادامه «تبادل پیام‌ها و گفت‌وگوهای غیرمستقیم میان ایران و آمریکا» «در چارچوب مذاکرات رفع تحریم‌ها» خبر داد. این مقام آگاه اگرچه به طور مستقیم به موضوع «مذاکرات ایران و آمریکا در عمان» اشاره نکرده، اما گفته است: «رفع تحریم‌های ظالمانه همواره در دستور کار اولویت‌دار طرف ایرانی بوده و همانگونه که بارها بیان شده است، تبادل پیام با طرف‌های مقابل با هدف انتقال شفاف مواضع جمهوری اسلامی ایران در این زمینه ادامه داشته است.تبادل پیام‌ها و گفت‌وگوهای غیرمستقیم صرفاً محدود در چارچوب مذاکرات رفع تحریم است و پیامی درباره تحولات دریای سرخ مبادله نشده است.»
پس از این شبه تکذیب از سوی خبرگزاری دولتی ایرنا، روزنامه نیویورک تایمز در گزارشی به قلم فرناز فصیحی و اریک اشمیت که معمولا گزارش های مربوط به ایران این رسانه آمریکایی را پوشش می دهند، خبر فایننشال تایمز را تایید و جزئیات بیشتری را درباره آن منتشر کرد:
- مذاکرات محرمانه ایران و آمریکا در مورد حملات نیابتی و آتش بس در غزه در عمان انجام شد.
- طرف آمریکایی به دنبال توقف حملات به کشتی های در دریای سرخ و پایگاه های آمریکایی و ایران به دنبال آتش بس در غزه بود.
- بخشی از این گفت و گو درباره حملات حوثی ها (انصارالله) یمن به کشتی ها در دریای سرخ بود.
- درباره حملات گروه های مورد حمایت ایران در عراق به پایگاه های آمریکایی نیز دو طرف گفتگو کردند.
- مقامات آمریکایی گفتند ایران در ژانویه (دی ) درخواست برگزاری این مذاکرات را کرده بود و عمانی ها هم به طور جدی از امریکایی ها خواستند قبول کنند.
- در این مذاکرات غیرمستقیم، هیچ توافقی حاصل نشد. چند ساعت پس از خروج مک گورک ، رئیس هیات امریکایی از نشست غیرمستقیم با ایرانی ها ، امریکا حملات نظامی را در 11 ژانویه علیه اهداف متعدد حوثی ها در یمن انجام داد.
در ادامه گزارش نیویورک تایمز آمده است که پس از این دیدار در نیمه دوم بهمن ماه، امریکا حملاتی را به پایگاه‌های نظامی مرتبط با ایران در عراق و سوریه در تلافی قتل سه نظامی آمریکایی در حمله شبه‌نظامیان عراقی نزدیک به ایران انجام داد. از آن زمان حملات به پایگاه های ایالات متحده در عراق پایان یافته است و تنها چند مورد از این حملات در سوریه گزارش شده است.
یک مقام ارشد آمریکایی درباره دلایل شرکت نماینده آمریکا در مذاکرات غیرمستقیم با ایران در مسقط گفته ایالات متحده در گفتگوها شرکت کرد تا نشان دهد حتی با افزایش تنش ها، واشنگتن همچنان برای پیگیری دیپلماسی با ایران آماده است اما اگر این گفتگو به نتیجه نرسد، ایالات متحده از زور استفاده خواهد کرد.
نیویورک تایمز ادعا کرده که دو مقام ایرانی که یکی از آنها در وزارت امور خارجه است گفته که هیات ایرانی در این مذاکرات تاکید کرد فعالیت گروه ها به‌ویژه حوثی‌ها را کنترل نمی‌کند اما می‌تواند از نفوذ خود بر آنها استفاده کند تا حملات را متوقف کنند البته بعد از اینکه در غزه آتش بس برقرار شود و نه قبل از آن.
هرچند که عملیات حوثی های یمن در دریای سرخ همچنان ادامه دارد اما میزان برخورد نیروهای منتسب به ایران در سوریه و عراق با نیروهای آمریکایی کاهش چشمگیری یافته است. نیویورک تایمز در این باره می نویسد: امریکا و ایران هر دو در فوریه ( بهمن) تصمیماتی برای جلوگیری از یک جنگ مستقیم گرفتند. نیروهای آمریکایی در واکنش نظامی خود به کشته شدن 3 نظامی امریکایی در مرز اردن، از حملات مستقیم به ایران اجتناب کردند و ایران شبه نظامیان در عراق را متقاعد کرد حملات به پایگاه های آمریکایی در عراق و سوریه را متوقف کنند تا از شدت حملات برای جلوگیری از کشته شدن آمریکایی ها بکاهند.
این رسانه آمریکایی می نویسد : حوثی ها 102 حمله علیه کشتی ها در دریای سرخ انجام داده اند. تحلیلگران می‌گویند حوثی‌ها برگ برنده‌ای برای ایران در درگیری‌های کنونی شده‌اند زیرا به کشتیرانی بین‌المللی آسیب رسانده و خطرات جنگ در غزه را فراتر از منطقه افزایش داده‌اند. این اهرمی است که ایران به راحتی از آن دست نخواهد کشید.
هرچند که ایران و ایالات متحده به توافق برجام بازنگشته اند اما در ابتدای سال جاری ( 1402) به تفاهم نانوشته ای دست یافتند که در ذیل آن تبادل زندانیان ایرانی و آمریکایی انجام شد و قریب به 6 میلیارد دلار از پول بلوکه شده ایران در کره جنوبی هم به قطر انتقال یافت تا تهران بتواند از آن برای خرید کالاهای بشردوستانه استفاده کند. یکی دیگر از بندهای این توافق نانوشته هم کاهش تنش در منطقه و البته فروش نفت ایران به چین با وجود تحریم های ایالات متحده بود. مقام های ایرانی و آمریکایی در در مرداد و شهریور گذشته هم در دوحه قطر و واشنگتن، مذاکرات غیرمستقیم داشتند. خبرگزاری رویترز در شهریور ماه به نقل از منابع اگاه از مذاکرات غیرمستقیم ایران و امریکا در واشنگتن و در حاشیه نشست سازمان ملل متحد خبر داد.
رایزنی های غیرمستقیم ایران و آمریکا درباره شرایط بحرانی در منطقه در حالی انجام شد که این باور در میان مقامات آمریکایی وجود دارد که اقدام نظامی در منطقه تنها راه بازدارندگی حوثی‌ها نخواهد بود و فشار از سوی تهران تنها راه کاهش اوضاع محسوب می شود. حوثی‌های یمن برای همبستگی با فلسطینی‌ها حملاتی را به کشتی‌های مرتبط با اسرائیل در دریای سرخ آغاز کرده‌اند. اخیراً این گروه مسلح حملات خود را به شناورهای منطقه افزایش داده است. این باعث شده است که کشتی‌ها به جای استفاده از کانال سوئز بین اروپا و آسیا، از آب های اطراف آفریقای جنوبی استفاده کنند که این تغییر مسیر بر هزینه جهانی نقل و انتقال انرژی و کالاها افزوده است. یک ائتلاف دریایی به رهبری ایالات متحده از دسامبر 2023 در این منطقه گشت زنی و سعی می کند با حملات حوثی ها مقابله کند. با اینهمه حوثی ها که از چند سال جنگ با هدایت عربستان سعودی و امارات متحده عربی جان سالم به در بردند از حملات ائتلاف جدید به رهبری ایالات متحده هم آسیب چندانی ندیده اند.
در حالی که موضوع مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در عمان سوژه تایید و تکذیب مقام های ایرانی در چند روز اخیر شده اما مذاکرات برای برقراری آتش بس در غزه از پاریس تا دوحه و قاهره ادامه دارد. علیرغم خوش بینی های اولیه مبنی بر برقراری آتش بس تا پیش از ماه رمضان، این توقف جنگ صورت نگرفته است. اسرائیل طرف مقابل یعنی حماس را مقصر شکست در برقراری آتش بس می داند و حماس نیز نخست وزیر اسرائیل را متهم به تلاش برای فریبکاری و آزادی اسرای اسرائیلی در اختیار این گروه و سپس از سرگیری جنگ می کند.
به نظر می رسد که ایران و ایالات متحده با درک این واقعیت که فرصت احیاء برجام را در نتیجه وقت کشی اولیه دو طرف پس از روی کار آمدن دولت بایدن، وارد شدن پای ایران به جنگ اوکراین با ادعای غربی ها مبنی بر کمک تهران به مسکو، آغاز ناآرامی ها در ایران به واسطه مرگ مهسا امینی در یکی از مراکز پلیس امنیت اخلاقی و جنگ در غزه از دست داده اند، به مدیریت مقطعی تنش و پرهیز از رویارویی مستقیم روی آورده اند؛ سیاستی که هر چند فعلا به یک مسکن تبدیل شده، اما در میان و طولانی مدت نمی تواند دوام داشته باشد.
توسعه برنامه هسته ای ایران فراتر از برجام و فشار اقتصادی بر تهران به واسطه تحریم های آمریکا در آینده ای نه چندان دور دو طرف را در موقعیتی قرار خواهد داد که مجبور به انتخاب یکی از دو راه تشدید تنش یا نشستن پای میز مذاکره و گفت و گوهایی احتمالا متفاوت درباره توافقی جدید خواهد کرد.
