خیزش هند و وضعیت منطقه‌ای جنوب آسیا در سالی که گذشت

به گزارش جماران؛ سال 2023 برای جنوب آسیا سالی پر حادثه بوده است. بسیاری از رهبران منطقه خود را برای انتخابات سال آینده آماده می‌کنند که منجر به انبوهی از کمپین‌ها و فعالیت‌های انتخاباتی شد. در میان این تحولات سیاسی، منطقه همچنان با چالش‌هایی از بی‌ثباتی اقتصادی و سیاسی گرفته تا بحران‌های انسانی مواجه بود.

یک مورد برجسته، صعود هند به عنوان یک قدرت بزرگ جهانی بود. از تبدیل شدن به اولین کشوری که یک فضاپیما را در نزدیکی قطب جنوبی ماه تحت ماموریت Chandrayaan-3 فرود آورد و ریاست اخیر G-20 تا مشارکت رو به رشد اقتصادی، سیاسی و حتی فناوری با ایالات متحده، جایگاه رو به رشد هند را در صحنه جهانی در طول سالی که گذشت به طور فزاینده‌ای آشکار ساخت.

در جبهه اقتصادی، کشورهای آسیای جنوبی مسیرهای اقتصادی متفاوتی را دنبال کرده‌اند. این منطقه یکی از غیر یکپارچه‌ترین مناطق ژئوپلیتیکی جهان است. به عنوان مثال، هند رشد چشمگیری را نشان داد و تولید ناخالص داخلی آن 7 درصد افزایش یافت. در مقابل، پاکستان که هنوز از ویرانی اقتصادی ناشی از سیل شدید در سال 2022 رنج می‎برد، از صندوق بین‌المللی پول کمک گرفت و در تلاش است تا بدهی خود با طلبکاران بین المللی را متعادل سازد.

سریلانکا

در سریلانکا، رانیل ویکرمسینگه؛ رییس‌جمهوری این کشور به دنبال بدهی کشور و بحران اقتصادی شدید در سال 2022 که منجر به جابجایی قدرت شد، درجه‌ای از وضعیت عادی را دوباره برقرار کرد. با این وجود، این تثبیت قدرت مستلزم اجرای چندین اصلاحات ساختاری دشوار اقتصادی بود که پیش نیازی برای دریافت کمک‌های مالی حیاتی از صندوق بین‌المللی پول است.

نپال

سال 2023 نپال با مشکلات اقتصادی مواجه شد و وارد اولین رکود خود در شش دهه گذشته شد. نارضایتی عمومی از مشکلات اقتصادی فزاینده کشور با افشای رسوایی‌های بزرگ فساد سیاسی تشدید شد. موردی که در آن مقامات بلندپایه به طور متقلبانه به شهروندان نپالی به عنوان پناهجویان بوتانی برای اسکان مجدد در ایالات متحده گواهی دادند. در ماه مارس از نظر سیاسی، پوشپا کمال دهال؛ نخست وزیر این کشور با از دست دادن حمایت شرکای سابق ائتلاف و تشکیل ائتلاف با کنگره نپالی، رأی اعتماد گرفت. در ماه نوامبر، نپال همچنین اولین کشور در جنوب آسیا بود که ثبت ازدواج همجنس گرایان را آغاز کرد.

تنش‌های منطقه

تنش‌های اجتماعی و ناآرامی‌های داخلی همچنان آسیای جنوبی را به چالش می‌کشد. در هند، تلاش روز افزون در جهت تغییر به سمت ایدئولوژی هندوییسم راستگرا و ملی‌گرایانه، حقوق اقلیت‌های مذهبی را از میان برداشته و بافت تاریخی سکولار آن را تضعیف می‌کند. تلاش امروز هند امروز برای برتری ایدئولوژی هندوییسم در قبال مذاهب و فرقه‌های مذهبی دیگر ریشه تاریخی در نظام کاستی این کشور دارد و نمود تقلیل شده آن را می‌توان در ایدئولوژی هندوییسم ملاحظه نمود. یکی از مهم‌ترین عواملی که موجب استقلال پاکستان و جدایی این کشور از هند شد دقیقا به تلاش هند برای برتری هندوییسم و سرکوب دیگر اقلیت‌های مذهبی باز می‌گردد. 

دخالت احتمالی مقامات هندی در توطئه‌های ترور غیرقانونی با هدف قرار دادن جدایی‌طلبان سیک در خارج از کشور با بی‌توجهی تقریبا بی‌ملاحظه به پیامدهای دیپلماتیک در سال 2023 مورد توجه قرار گرفت. ترور یک شهروند کانادایی مرتبط با جنبش خالستان منجر به یک اختلاف دیپلماتیک جدی بین هند و کانادا شد. متعاقبا، دولت ایالات متحده یک طرح ادعایی هندی را برای ترور گورپاتوانت سینگ پانون، یک فعال سیک با تابعیت دوگانه آمریکایی-کانادایی در خاک آمریکا فاش کرد و متعاقبا یک شهروند هندی مرتبط با این توطئه را متهم کرد. با این حال، هر دو کشور با توجه به مشارکت قوی ژئوپلیتیکی و امنیتی، رویکرد محتاطانه‌ای را اتخاذ کرده‌اند و به نظر می‌رسد حواشی موجود نقش مهمی در روابط دیپلماتیک میام کشورهای فوق نداشته باشد.

سایه سنگین افغانستان بر پاکستان

مشکلات پاکستان با تروریسم در سال 2023 بدتر شد. تسخیر قدرت در همسایه شمالی توسط طالبان و لغو آتش‌بس با تحریک طالبان پاکستان (TTP) تشدید شد. خشونت‌ها، به‌ویژه در استان‌های هم مرز با افغانستان، به دلیل حمایت طالبان و وجود پناه‌گاهای طالبان در این ناحیه تشدید شد. در پاسخ، پاکستان اعلام کرد که قصد دارد بیش از 1.7 میلیون مهاجر غیرقانونی افغان را به دلیل دست داشتن در حملات متعدد از جمله بمب گذاری‌های انتحاری اخراج کند. اخراج مهاجران افغان باعث ایجاد یک بحران انسانی گسترده و تشدید تنش بین اسلام‌آباد و کابل شد.

در همین حال، رژیم طالبان در افغانستان در سال 2023 به سیاست‌های واپس‌گرای اجتماعی خود ادامه داد، به‌ویژه زنان و دختران را از تحصیلات عالی و نیروی کار حرفه‌ای بر خلاف تعهدات قبلی‌شان محدود کرد.

سال انتخابات در جنوب آسیا

برای بسیاری از کشورهای جنوب آسیا، سال 2023 تحت سلطه انتخابات یا تبلیغات بود، زیرا سال انتخابات یا سال قبل از انتخابات بود. در انتخابات ریاست جمهوری مالدیو در 30 سپتامبر، «محمد مویزو» از کنگره ملی خلق (PNC)، در ائتلاف با حزب مترقی مالدیو (PPM)، بر «ابراهیم محمد سلیح» از حزب دموکراتیک مالدیو (MDP) پیروز شد. کمپین مویزو که به طور قابل توجهی تحت تاثیر جنبش «هند خارج» که توسط رئیس جمهور سابق؛ عبدالله یمین عبدالگیوم آغاز شد، بر مخالفت با تبعیت مالدیو از هند و پذیرش حضور نظامی هند توسط دولت سلیه متمرکز شد.

در بوتان، اولین دور انتخابات مجلس ملی در 30 نوامبر 2023 برگزار شد. این انتخابات به دور دوم انتخابات بین حزب دموکراتیک خلق (PDP) و حزب تندرل بوتان (BTP) که برای 9 ژانویه 2024 برنامه ریزی شده است، ختم خواهد شد.

انتخابات عمومی در بنگلادش برای 7 ژانویه 2024 برنامه‌ریزی شده است. یکپارچگی این انتخابات به دلیل اتهامات علیه نخست وزیر؛ شیخ حسینه و اتحادیه عوامی مبنی بر سرکوب حزب ملی بنگلادش (BNP) اپوزیسیون تحت نظارت است. BNP به رهبری خالد ضیا از خودداری دولت از بازگرداندن سیستم دولت موقت که حسینه در سال 2011 آن را لغو کرد، انتقاد کرده است.

در پاکستان، انتخاباتی که ابتدا برای سال 2023 برنامه‌ریزی شده بود، به فوریه 2024 موکول شد. دولت موقت به رهبری انوار الحق کاکر از ماه آگوست و جانشین شهباز شریف، بر انتخابات نظارت خواهد کرد. تنش‌های سیاسی از زمانی که عمران خان در آوریل 2022 با رای عدم اعتماد پارلمان، قدرت خود را از دست داد و شکاف با ارتش بانفوذ کشور، بالا بوده است.

علی‌رغم این چالش‌ها و مسائل حقوقی، به‌ویژه به دلیل ادعای فروش غیرقانونی هدایای دولتی در دوران نخست‌وزیری عمران خان برای بازگشت سیاسی تلاش کرده است. حزب او، تحریک انصاف پاکستان (PTI)، پس از حمله هوادارانش به تاسیسات نظامی و دولتی در 9 مه در اعتراض به دستگیری عمران خان در اوایل همان ماه، سرکوب شد. عمران خان نیز در تاریخ 5 آگوست به دلیل اتهامات ذکر شده به سه سال زندان محکوم شد.

انتخابات عمومی هند که قرار است 543 عضو لوک‌سَبها (پارلمان) را انتخاب کند، در سال 2024 و به احتمال زیاد بین آوریل تا مه برگزار خواهد شد. در حال حاضر، چشم انداز برای تداوم نخست وزیری ناریندرا مودی و حزب او بهاراتیا جاناتا (BJP) امیدوارکننده به نظر می‌رسد. علیرغم تلاش‌های قابل توجه راهول گاندی و کنگره ملی هند برای ایجاد یک مخالفت جدی، نتایج مجمع قانون‌گذاری ایالتی اخیر در ایالت‌های بزرگ مانند راجستان نشان می‌دهد که محبوبیت مودی در سراسر کشور کاهش نیافته است. اگر BJP در سال 2024 برنده شود، مودی اولین نخست وزیر هند پس از جواهر لعل نهرو خواهد بود که برای سومین دوره نخست وزیری خود را به دست می‌آورد.

نارندرا مودی نه تنها در داخل کشور، بلکه در سطح بین‌المللی نیز شخصیتی متحول کننده بوده است. در طول دوران تصدی او، هند در ایفای نقش یک قدرت بزرگ جهانی به طور فزاینده‌ای مطمئن شده است. این تغییر با سرمایه‌گذاری قابل توجه واشنگتن در دهلی نو به عنوان بخشی از استراتژی هند و اقیانوس آرام با هدف مقابله با تهدیدی که ایالات متحده از چالش چین برای نظم بین‌المللی درک می‌کند، تکمیل می‌شود. حمایت هند از این تلاش‌ها ناشی از تنش‌هایش با چین در امتداد مرز مورد مناقشه در هیمالیا و ناراحتی فزاینده هند از نفوذ دیپلماتیک و تجاری رو به رشد پکن در جنوب آسیا و منطقه اقیانوس هند است.

سیاست بین‌الملل هند

علیرغم چالش‌هایی مانند نارضایتی ایالات متحده از موضع بی طرف هند در مورد تهاجم روسیه به اوکراین، مسیر کلی این همکاری بسیار مثبت است که از استقبال گرم مودی در جریان سفر دولتی مودی به واشنگتن مشهود است. مشارکت ایالات متحده و هند با عضویت متقابل در گروه Quad (ائتلاف مهار چین) که شامل آمریکا، هند، ژاپن و استرالیا است، تقویت می‌شود.

فراتر از روابط خود با ایالات متحده، هند در حال گسترش ارتباطات بین‌المللی، حضور در بلوک‌بندی‌های چند جانبه جهانی، تقویت مشارکت با فرانسه، افزایش تعامل تجاری با کشورهای خلیج فارس و لابی فعالانه برای یک کرسی دائمی در شورای امنیت سازمان ملل است. اگرچه مورد آخر دور از انتظار به نظر می‌رسد اما هند پس از مدت‌ها کنار گذاشتن پارادایم‌های قدیمی سیاست خارجی عدم تعهد، اکنون خود را به عنوان یک قدرت مهم و اثرگذار نشان می‌دهد و بدون شک در سال 2024 در میان کشورهای منطقه جنوب آسیا تاثیر صعود هند بر پویایی ژئوپلیتیک آسیای جنوبی و جهان گسترده‌تر و پیچیده‌تر خواهد بود.