نشست پرحاشیه سران کشورهای اسلامی در ریاض: نارضایتی مقاومت فلسطین، امیدواری ایران و ژست برنده عربستان

پایگاه خبری جماران، سارا معصومی: باران بیست و چهارساعته ی بمب، تخریب و پیشروی زمینی، بیش از ده هزار کشته و هزاران نفر آواره، محاصره بیمارستان ها و مراکز درمانی با ادوات نظامی، محروم از ابتدایی ترین امکانات به شمول آب و برق؛ این کلمات تنها توصیفی ادبی و ناتوان از گزارش عمق فاجعه ای است که از صبح شانزدهم مهرماه تاکنون بر ساکنان و شهروندان غیرنظامی غزه گذشته است.

 واکنش ها به این فاجعه در دو سطح دولتی و ملت ها کاملا متفاوت است. اگر دامنه واکنش دولتمردان کشورهای منطقه ای و فرامنطقه ای از بیانیه های تند و تیز در محکومیت حماس یا رژیم اسرائیل فراتر نرفته باشد در خیابان های پایتخت ها و شهرهای متفاوت کشورهای اسلامی و غیراسلامی از مصر تا اردن، از ترکیه تا قطر، از بریتانیا و فرانسه تا ایالات متحده و کشورهای آمریکای لاتین هر روز بیش از روز گذشته بر جمعیت معترضان افزوده شده و شعارها در محکومیت رفتارهای اسرائیل در غزه هم تند و تیز تر و البته صریح تر شده است.

 جنایت اسرائیل در غزه با رفتار نسبتا متفاوت سران کشورهای عربی و اسلامی از همان ابتدا روبه رو شد. هرچند سطح و ادبیات محکوم کردن و رد  جنایت های رژیم اسرائیل توسط سران کشورهای عربی و اسلامی متفاوت بوده اما شاید برای نخستین بار نوعی از همصدایی در پرهیز از محکومیت یکجانبه حماس و سکوت در برابر جنایت رژیم اسرائیل رخ داد.

 در ویدئوهایی که عمدتا شبکه خبری الجزیره از غزه در این مدت منتشر کرده درخواست ساکنان جنگ زده این منطقه محصور از کشورهای عربی و اسلامی برای اقدام عملی در برابر جنایت های رژیم اسرائیل به وفور به چشم می خورد. در تازه ترین این موارد، فیلمی از یکی از ساکنان سالخورده غزه پخش شده که در آن با گلایه رو به ردیفی از اجساد غیرنظامیان با بعض می گوید: «فردای قیامت به رسول الله بگوئید ما کشته شدیم و امت اسلامی ما را در این جنایت تنها گذاشت.»

در خارج از غزه، تلاش های دیپلماتیک برای متوقف کردن جنگ و برقراری آتش بس در سطح شورای امنیت سازمان ملل همه و همه تاکنون به سد ایالات متحده برخورد کرده است. اما در سطح منطقه ای و میان کشورهای اسلامی و عربی، رفت و آمدها، تماس های تلفنی و تلاش های دیپلماتیک برای متوقف کردن ماشین جنگ اسرائیل، بازگشایی مرز رفح برای ارسال کمک و خارج کردن مجروحان و مسدود سازی  تلاش اسرائیل برای کوچ اجباری فلسطینی ها ادامه دارد. در یک ماه گذشته نشست فوری سازمان همکاری اسلامی در دو سطح وزرای خارجه و سران در ریاض و جده برگزار شده و همزمان با آخرین نشست در سطح سران ، عربستان میزبان نشست اتحادیه عرب هم بود.

حضور سران و مقام های ارشد پنجاه و هفت کشور عربی و اسلامی در عربستان سعودی با هدف محکوم کردن حملات رژیم اسرائیل به غزه و فراخوان برای برقراری آتش بس اگر نگوییم بی سابقه که کم سابقه بوده است. با اینهمه به نظر می رسد که تعدد بازیگران و تنوع منافع کشورهای حاضر در این دو نشست همزمان به میزبانی عربستان سعودی منجر به صدور قطعنامه ای شده که مطلوب گروه های مقاومت فلسطینی نبوده و انتقادهایی را به دنبال داشته است. در بیست و چهار ساعته گذشته مقام هایی از  جهاد اسلامی فلسطین و حماس ناامیدی خود از این بیانیه را ابراز داشتند.

انحلال اتحادیه عرب سودمندتر است

علی ابوشاهین، عضو دفتر سیاسی جنبش جهاد اسلامی فلسطین در مقام انتقاد از مفاد قطعنامه می گوید:  از آنجایی که اتحادیه عرب ناتوان از اتخاذ یک موضع حقیقی است که کمترین خواسته ملت فلسطینی را برآورده کند، ملتی که در معرض تجاوز خطرناک اسرائیل در غزه قرار دارد، از این رو بهتر است این اتحادیه منحل شود. آنچه که در غزه جریان دارد، استاندارد دوگانه آمریکا، کشورهای غربی و سیاست یک بام و دو هوای آنها را تأیید می‌کند. این حوادث همچنین چهره وحشی غرب برای کمک به رژیم صهیونیستی را نشان داد که برای سلطه بر منطقه و کنترل آن، انواع حمایت‌ها را از تل آویو انجام داده‌اند. واشنگتن توهم این را دارد که می‌تواند اراده ملت فلسطین را از طریق کمک به اسرائیل برای ارتکاب جنایت‌ها و نسل کشی و کشتار دسته جمعی درهم بشکند.

اسامه حمدان از رهبران جنبش مقاومت اسلامی حماس نیز  در یک کنفرانس خبری بیانیه پایانی نشست عربی-اسلامی در ریاض را «نا امید کننده» توصیف کرده و گفت: «از برادران عرب و مسلمان خود انتظار داشتیم که اهرم‌های قدرت خود را در نشست ریاض با هدف توقف درد و رنج مردم غزه به کار گیرند.

جنبش حماس پیش از آغاز نشست در بیانیه‌ای از کشورهای شرکت کننده خواسته تا «تصمیم تاریخی و سرنوشت‌ساز» اتخاذ و برای اجرای این امر، از همه اهرم‌های قدرت عربی و اسلامی خود استفاده کنند تا به آمریکا به عنوان «مسئول مستقیم نسل کشی دسته جمعی مردم فلسطین» در نوار غزه است، فشار وارد کنند.

کشورهای اسلامی فلسطین را به رژیم صهیونیستی واگذار کردند

جنبش جهاد اسلامی فلسطین نیز  به بیانیه پایانی نشست اضطراری کنفرانس عربی-اسلامی که روز شنبه در ریاض برای بررسی اوضاع سرزمین های فلسطینی برگزار شد، واکنش نشان داد.

این جنبش در بیانیه‌ای اعلام کرد: عبارت های (محکومیت)، (درخواست) و (فراخوان) موجود در بیانیه پایانی، اینگونه تداعی می کند که این بیانیه توسط هیأتی صادر شده که به قتل‌عام‌ مردم فلسطین در غزه و کرانه باختری و نشست ۵۷ کشور ارتباطی ندارد و از بیانیه اش به نظر می رسد که هیچ اختیاری ندارد و توانش فقط در حد درخواست و مطالبه است. بیانیه پایانی کنفرانس عربی - اسلامی بیانگر این است که کشورهای عربی و اسلامی به طور جمعی از وظایف خود صرف نظر کرده و از وظیفه خویش در حفظ امنیت ملی عربی و اسلامی فاصله گرفته و فلسطین و مردم آن را به رژیم صهیونیستی و حامیان غربی آن واگذار کرده اند.

این جنبش از بیانیه پایانی و تاکید آن بر پایبندی به طرح سازش عربی مصوب سال ۲۰۰۲ و یادآوری اینکه پیش شرط سازش با تل آویو که برقراری روابط عادی با آن منوط به پایان اشغال تمام سرزمین‌های فلسطینی و عربی است، به ویژه با توجه به عجله برخی کشورهای عربی برای عادی‌سازی روابط با رژیم صهیونیستی، به شدت ابراز تعجب کرد.

در ادامه بیانیه این جنبش فلسطینی آمده است: «شاید اگر کشورهای عربی و اسلامی به جای عادی سازی روابط با این رژیم مانند برخی از کشورهای آمریکای لاتین، با آن قطع رابطه می کردند، این بیانیه اعتبار می یافت. تصمیمات مندرج در بیانیه پایانی نشست این پیام را به ملت عربی و اسلامی ارسال می‌کند که این نظام ها در حفاظت از مردم و دفاع از مقدسات ملت ناتوان شده‌اند و مردم شان مانند لقمه ی چربی در اختیار رژیم صهیونیستی و دولت آمریکا قرار دارند.»

سازمان همکاری اسلامی را منحل کنید

ولید جنبلاط، رئیس سابق حزب سوسیالیست ترقی‌خواه لبنان نیز از نشست‌های اضطراری اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی با توجه به جنگ ادامه‌دار «اسرائیل» در نوار غزه انتقاد کرد و خواستار انحلال آن شد.

او  با انتشار مطلبی در فضای مجازی ایکس نوشت: « پس از برگزاری کنفرانس کشورهای عربی و اسلامی که حتی موفق به افتتاح گذرگاه رفح نشدند و منتظر نابودی دیگر بیمارستان‌های غزه و نابودی افراد درون آن ماندند و پس از امتناع از استفاده از سلاح های نفتی مانند آنچه در سال ۱۹۷۳ اتفاق افتاد، و پس از ناتوانی خارج کردن سفرا از "اسرائیل"... پیشنهاد میدهم درخواست برای کنفرانس سران لغو و اتحادیه عرب منحل شود.»

انتقادها به بیانیه پایانی نشست ریاض؛ چند ورق بی خاصیت ؟

رسانه ها و تحلیلگران درباره نشست همزمان اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی و قطعنامه مشترک دو سازمان چه می گویند؟ خط واحد در بسیاری از گزارش های انتقادی نسبت به نتیجه دو نشست سران اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی بر موضوع ادغام دو نشست، فراتر نرفتن از محکومیت شفاهی و عدم مشخص کردن گام های عملی در تحت فشار قرار دادن اسرائیل متمرکز بود.

برخی کشورهای عربی به دنبال بیانیه ای مبهم بودند

الاهرام در گزارشی در این باره نوشت: دو اجلاس سران اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی به منظور غلبه بر عدم اجماع و ایجاد یک موضع واحد عربی-اسلامی در قبال تجاوزات اسرائیل ادغام شدند. منابع به العربی الجدید مستقر در لندن گفته اند که ادغام این دو رویداد که در ابتدا قرار بود به طور جداگانه در همان روز برگزار شود، درخواست نیمی از وزرای خارجه سازمان همکاری اسلامی بود . این منابع گفتند که کشورهای با نفوذ و دارای وزن در اتحادیه عرب مانع از پذیرش پیشنهادهای جدی برای تحت فشار قرار دادن اسرائیل برای توقف تجاوزات خود شدند و به نظر می رسید که بیشتر به دنبال استفاده از کلماتی مبهم و دو پهلو در بیانیه پایانی بودند. ادغام این دو نشست در حالی صورت گرفت که فلسطینی ها مایل به برگزاری جداگانه این دو نشست بودند تا هم توجه بیشتری را به ابعاد تجاوز اسرائیل به غزه جلب کند و هم گام های اجرایی ملموسی در  تحت فشار قرار دادن رژیم اسرائیل بردارد.

پیش نویس قطعنامه سختگیرانه تر رای نیاورد

خبرگزاری فرانسه در گزارشی مفصل به بررسی متن و حاشیه بحث ها در ریاض پرداخته و می نویسد : رهبران عرب و رئیس جمهور ایران روز شنبه در پایتخت عربستان سعودی، اقدامات اسرائیل در جنگ علیه حماس در غزه را به شدت محکوم کردند و اسرائیل را به جنایت و تروریسم علیه مردم فلسطین متهم کردند. اما نتیجه این اجلاس و بیانیه ای که صادر شد نشان دهنده اختلاف میان کشورهای حاضر در مورد چگونگی واکنش به جنگ غزه در شرایطی که نگرانی برای گسترش دامنه جنگ هم وجود دارد، بود. مقام های ارشد چند کشور حاضر در ریاض پیشنهادهای جدی تر برای تحریم نفتی اسرائیل و  قطع روابط اقتصادی و دیپلماتیک برخی کشورهای اتحادیه عرب با اسرائیل را رد کردند. طبق گزارش کانال 12 اسرائیل، پیش نویس قطعنامه سختگیرانه تر خواستار توقف کلیه روابط دیپلماتیک و اقتصادی با اسرائیل شده بود و تهدید به استفاده از نفت به عنوان اهرم فشار بر اسرائیل و تکرار الگوی تحریم نفتی 1972 کرده بود. همچنین یکی از بندهای پیشنهادی جلوگیری از پروازها به اسرائیل و یا توقف صدور مجوز برای استفاده اسرائیل از فضای هوایی کشورهای عربی بود.  کشورهایی که به این بندهای پیشنهادی رای منفی دادند مصر، اردن، عربستان سعودی، امارات متحده عربی، بحرین، سودان، مراکش، موریتانی و جیبوتی بودند.

سران و مقام های ارشد اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی، یک بلوک 57 عضوی که ایران را نیز در بر می گیرد، در ابتدا قرار بود به طور جداگانه با یکدیگر دیدار کنند. دیپلمات‌های عرب به خبرگزاری فرانسه گفتند که تصمیم برای ادغام جلسات پس از آن گرفته شد که هیئت‌های اتحادیه عرب نتوانستند بر سر بیانیه نهایی به توافق برسند. این دیپلمات‌ها گفتند که برخی کشورها از جمله الجزایر و لبنان، خواهان تاثیر پذیری عرضه نفت به اسرائیل و متحدانش از اقدام های اسرائیل در غزه و قطع روابط اقتصادی و دیپلماتیک برخی کشورهای اتحادیه عرب با اسرائیل بودند. با این حال، حداقل سه کشور - از جمله امارات متحده عربی و بحرین که روابط خود را با اسرائیل در سال 2020 عادی کردند - این پیشنهاد را رد کردند.

پیش از این نشست، جهاد اسلامی فلسطین با انتقاد از رهبران عرب به دلیل تاخیر در برگزاری چنین نشستی گفت که «انتظار هیچ چیزی» از این نشست ندارد. معاون دبیرکل این گروه در یک کنفرانس مطبوعاتی در بیروت گفت: «ما امیدمان به چنین جلساتی نیست، زیرا نتایج آن را در طول سالیان متمادی دیده‌ایم. این واقعیت که این کنفرانس پس از 35 روز  از آغاز (جنگ) برگزار می شود، نشان دهنده نتایج آن است.»

فراخوان ایران برای مسلح کردن فلسطینیان

سایت «نشنال» نیز در گزارشی مستقیم از عربستان سعودی به ادغام دو نشست سران اتحادیه عرب و سازمان همکاری اسلامی با عنوان ابتکار محمد بن سلمان ، ولیعهد عربستان برای حصول یک بیانیه مشترک اشاره کرد و البته به بررسی پیشنهاد مشترک ایران و سوریه هم پرداخته و نوشت:  هم بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه و هم ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران، که کشورهایش اخیراً روابط خود را با عربستان سعودی از سر گرفتند، در این اجلاس سخنرانی کرده و  خواستار اقدام ملموس تر علیه اسرائیل شدند. رئیس جمهور سوریه در بخش هایی از سخنرانی خود هشدار داد که  فقدان اقدامات تنبیهی مشخص علیه اسرائیل این نشست را بی اثر می کند. او گفت: «اگر ابزار واقعی برای فشار نداشته باشیم، هر قدمی که برداریم یا سخنرانی کنیم معنایی نخواهد داشت.» او افزود که تا زمان برقراری آتش بس در غزه هیچ کشوری در خاورمیانه نباید هیچ فرایند و رفت و آمد و رابطه سیاسی با اسرائیل داشته باشد.

ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران از همه کشورها خواست در صورت تداوم حملات اسرائیل، فلسطینیان را مسلح کنند. این اولین بار در بیش از یک دهه است که یک رئیس جمهور مستقر ایران به عربستان سعودی سفر می کند. رئیسی با بیان اینکه «کشورهای مسلمان باید با تسلیح مردم فلسطین علیه اسرائیل به آنها کمک کنند» افزود: «ارتش اسرائیل باید یک سازمان تروریستی شناخته شود.»

«نیوعرب» نیز در گزارشی درباره دو نشست ادغام شده در ریاض نوشت : بنا بر گزارش ها، چهار کشور بزرگ عربی از پذیرش پیشنهادهایی که اقدامات مشخصی را علیه اسرائیل انجام می داد، ممانعت کردند و بندهایی را پیشنهاد دادند که تعهدی را متوجه این کشورها برای مقابله عملی با تجاوز اسرائیل به غزه نکند.

این دو اجلاس در ابتدا قرار بود جداگانه برگزار شوند، اما به دلیل عدم اجماع بین کشورهای عربی در مورد ماهیت واکنش مشترک به جنگ اسرائیل در غزه طی نشست مقدماتی کشورهای عضو اتحادیه عرب که در روز پنجشنبه برگزار شد، ادغام شدند. لیبی در این نشست ها  پیشنهاد کرد که بیانیه نهایی کنفرانس باید شامل بیانیه مشترکی در حمایت از حق مردم فلسطین برای مقاومت در برابر اشغالگری اسرائیل باشد.

خشم سردبیر رای الیوم: خجالت نکشیدید؟

عبدالباری عطوان، سردبیر رأی‌الیوم از چهره هایی بود که در چندساعت گذشته عصبانیت خود از بیانیه پایانی اجلاس سران اسلامی در ریاض را پنهان نکرده و گفت: «آیا قتل‌عام و پاکسازی قومی در غزه به چشمتان نیامده؟ پنج هزار کودک شهید شدند، آیا آن را ندیده‌اید؟ کارتان فقط مشارکت و پنج دقیقه سخنرانی است؟ موضع رسمی کشورهای عربی و اسلامی بسیار ناامید کننده بود. در این اجلاس هیچ تصمیمی برای متوقف کردن فروش سلاح به اسرائیل و متوقف کردن فروش نفت، گاز و تحریم تجارت گرفته نشد؟ هیچ تصمیم عملی نگرفتید؟ صرف صدور بیانیه خشک و خالی که در آن خواهان توقف جنگ هستید؟ فقط همین! آیا قتل عام،  نسل کشی و پاکسازی قومی در غزه به چشم شما نیامد؟ این همه کشتار در غزه را ندیدید؟ ظاهرا هیچی ندیدید! اتفاق عجیب و غریبی است، کار شما فقط مشارکت و پنج دقیقه سخنرانی برای سلب مسئولیت بود؟ آیا انسانیت شما همین است؟ لااقل مقداری از انسانیت خود را هزینه می کردید؟ بیانیه پایانی اجلاس را که می بینم فکر می کنم بیانیه سریلانکا یا مالدیو است. از بولیوی، شیلی، کلمبیا و جنوب آفریقا یاد بگیرید. آنها لااقل یک موضع گیری کردند، شما عرب و مسلمان هستید و کسانی که کشته می شوند هم عرب و مسلمان هستند. چرا کودکان غزه را می کشند و اسرائیل با خیال راحت چنین جنایتی می کند؟ به این دلیل که عرب و مسلمان را می کشند و مطمئن هستند کسی کاری نمی کند. اگر یک هندو را می کشتند، تمام جهان علیه آنها به پا می خواست. رویترز به نقل از یکی از کشورهای سازشکار با اسرائیل و امضا کنندگان توافق ابراهیم گزارش داد که چهار واسطه به ما گفته اند که هیچ وقت روابط خود را با اسرائیل قطع نخواهیم کرد، این همه به ما فشار نیاورید! توقع از این کشورها بیهوده است و این قضیه انسان را ناامید می کند. کشتار بیماران در بیمارستانها در هیچ جنگی در جهان رخ نداده و ما توقع داشتیم حمله به بیمارستانها ته مانده ضمیر خفته آنها را بیدار کند! اما هیچ اثری نداشت، آنها کاملا مسخ شده اند و هیچ علاقه ای به شنیدن اسم فلسطین ندارند، حاضر نیستند از مقاومت چیزی به گوششان برسد! فقط دوست دارند با ثروت خود عشق و حال کنند و به فلسطینی ها بگویند گلیم خودتان را از آب بیرون بکشید.»

تحلیل گر الجزیره: شنیدن صدای واحد از جمع اضداد در ریاض مهم بود

«مروان بیشارا»، تحلیل گر ارشد شبکه الجزیره بیانیه پایانی نشست سران کشورهای عربی و اسلامی را مهم و محکم خوانده و می گوید: این بیانیه نشان دهنده اراده و رویکرد 57 کشور عرب و مسلمان درباره تحولات غزه بود. شکی وجود ندارد که زمانی که رهبران کشورهایی که یک سوم جمعیت جهان را تشکیل می دهند با صدای واضح و بلند می گویند که آنچه در غزه رخ می دهد غیرقابل قبول است، اسرائیل مرتکب جنایت جنگی شده و ادعای آمریکا و اسرائیل درباره دفاع از خود خواندن این اقدام ها را زیر سوال می برند، اقدام مهمی به حساب می آید.  این کشورها در بیانیه پایانی برداشتن گام هایی علیه اسرائیل را هم مشخص کرده اند. باید به ترکیب این کشورها و رابطه میان آنها هم دقت کرد، برخی از این کشورها اصلا رابطه سیاسی رسمی و دیپلماتیک با هم ندارند، برخی با هم دشمن و رقیب هستند. این جمع اتحادیه اروپا، اتحادیه عرب یا جمع های مشابه نیستند، بلکه تعداد زیادی از کشورها با روابط و منافع ملی متفاوت هستند. برخی از این کشورها کاملا برای بقا به ایالات متحده وابسته هستند، برخی از آنها اساسا نیروهای نیابتی امریکا محسوب می شوند و تعدادی دشمن قسم خورده آمریکا و اسرائیل هستند، برخی از آنها حتی رابطه خود با اسرائیل را عادی سازی کرده اند. در چنین فضایی اینکه این تعداد کشور دور هم جمع شدند و در قالب یک بیانیه مشترک به صدای واحد در محکومیت اسرائیل رسیدند، مهم و بی سابقه است. طبیعتا نتیجه این نشست عده زیادی را در منطقه و افکار عمومی عربی و اسلامی عصبانی کرده چرا که علیرغم همه این نشست ها و بیانیه ها همچنان غزه در جنگ و حصر است و آب و غذا و کمک به این منطقه نرسیده است. اما نتیجه این نشست می تواند اهرم فشاری بر غرب به خصوص ایالات متحده باشد که اگر از اسرائیل حمایت نمی کرد، اسرائیل درباره تداوم جنگ در غزه دچار تردید می شد. بنابراین نتیجه این نشست از نظر سیاسی و استراتژیک مهم است اما بله، اقدام عملی هم در کمک به غزه انجام نمی دهد.

ایران چه می گوید؟

حسین امیر عبداللهیان، وزیر خارجه پس از برگزاری این نشست و بازگشت به تهران در گزارشی در صفحه اینستاگرام خود در این باره نوشت : اگرچه این نشست با تاخیر یک ماهه برگزار شد، اما بار دیگر اهمیت مسأله‌ فلسطین و قدس، به عنوان یک عامل مهم جهت همگرایی در جهان اسلام را پررنگ کرد.

ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت خارجه ایران در نشست خبری صبح دوشنبه با خبرنگاران در پاسخ به پرسشی درباره اما و اگرها پیرامون دستاورد نشست ریاض گفت: اینکه آیا این نشست کافی بوده، نه، این نشست ضروری و لازم بوده و نیازمند پیگیری و اجرای مفاد قطعنامه است و دبیرکل سازمان همکاری اسلامی ملزم به پیگیری مفاد شد و کمیته‌ای که قرار شد شکل بگیرد موارد مصرح در متن قطعنامه را به صورت جدی در مجامع بین‌المللی از جمله سازمان ملل دنبال کند. طبیعتا ملت فلسطین انتظار دارد که دولت‌های اسلامی علاوه بر نشست‌های جدی و صدور قطعنامه‌ها و بیانیه‌‌های محکم در حوزه عملی اقدامات ضروری را انجام دهند. ایران امیدوار است علاوه بر سازوکارهای چند جانبه از جمله در چارچوب سازمان همکاری اسلامی، کشورهای اسلامی از ظرفیت‌های ملی خود برای اعمال فشار بر این رژیم به منظور پایان بخشیدن به این جنگ ظالمانه استفاده کنند.