در سومین مجمع «کمربند و جاده» چه گذشت؟ /کدام رهبران برای جشن گرفتن با شی جین پینگ به پکن رفتند؟

به گزارش جماران؛ به مناسبت سومین مجمع «کمربند و جاده» پکن کتاب جدیدی را منتشر کرد که در آن ابتکار «کمربند و جاده» را نه تنها توسعه برای چین، بلکه برای همه جهان در نظر گرفته است. مطابق مطالب این کتاب، تعداد زیادی از پروژه‌های زیربنایی با پیشرفت ملموس برای کشورهای مشارکت کننده در ساخت راه‌آهن و جاده‌ها، بزرگراه، خطوط لوله، کشتیرانی، انرژی، ارتباطات و سایر امکانات خدمات عمومی اولیه، ساخته شده است. همزمان با توسعه کریدورهای ریلی، کمربند دریایی هم به عنوان بازوی دوم پروژه کلان چین به کار خود ادامه می‌دهد و بر اساس گزارش‌ها، تا ژوئن 2023، کشورهای در مسیر کریدور دریایی کمربند و جاده، به 117 بندر در 43 کشور رسیده بود و بیش از 300 شرکت کشتیرانی چینی و بین‌المللی به انجمن جاده ابریشم دریایی چین پیوسته‌اند.

در این مجمع هیات‌هایی از 140 کشور و بیش از 30 سازمان بین‌المللی شرکت کردند و تعداد شرکت کنندگان ثبت نام شده در این اجلاس از 4 هزار نفر فراتر رفت. از جمله رهبران کشورهایی که در سومین مجمع کمربند و جاده شرکت کرده‌اند، می‌توان به ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه، الکساندر ووچیچ؛ رییس جمهوری صربستان، ویکتور اوربان؛ نخست وزیر مجارستان، وو ون تونگ؛ رییس جمهوری ویتنام، نمایندگان طالبان و رؤسای جمهور آرژانتین، شیلی، کنگو، اندونزی، قزاقستان، کنیا، لائوس، مغولستان، سریلانکا، ازبکستان، به همراه نمایندگان عالی رتبه کشورهای مختلف و همچنین آنتونیو گوترش؛ دبیر کل سازمان ملل متحد و دیلما روسف؛ رییس بانک توسعه جدید، اشاره کرد.

شی جین پینگ در مجمع کمربند و جاده چه گفت؟

در مراسم افتتاحیه سومین مجمع همکاری بین المللی «کمربند و جاده» که روز چهارشنبه 18 اکتبر در پکن برگزار شد، شی جین پینگ؛ رییس جمهوری چین گفت: «امسال دهمین سالگرد مطرح شدن ساخت مشترک ابتکار کمربند و جاده از سوی من است. هدف اصلی از پیشنهاد این ابتکار، آموختن از جاده ابریشم باستانی، در نظر گرفتن ارتباط متقابل به عنوان خط اصلی و تقویت ارتباطات سیاسی، اتصال تاسیسات، تجارت بدون مانع، یکپارچگی مالی و پیوندهای مردمی با سایر کشورها، تزریق انگیزه جدید برای رشد اقتصادی جهان، گشودن فضای جدید برای توسعه جهانی و ایجاد بستر جدید برای همکاری‌های اقتصادی بین‌المللی است.»

رییس جمهوری چین با اشاره به تجربیات به دست آمده در ساخت و ساز کمربند و جاده اظهار کرد: «ما اکنون به شناخت بالایی از این وضعیت رسیده‌ایم که روحیه جاده ابریشم بر پایه همکاری صلح آمیز، گسترش و فراگیری، آموختن متقابل و سود برابر، مهم‌ترین منبع نیرو برای ساخت مشترک کمربند و جاده است. دلیل ماندگار شدن جاده ابریشم باستانی در تاریخ بشر، نه بر پایه جنگ و درگیری بلکه بر پایه حسن نیت کاروان‌های تجاری و راهی این مسیر بوده است و این ماندگاری نه بر پایه نیروی اسلحه، بلکه با کمک کشتی‌های حامل محصولات و پیام دوستی به وجود آمده است. »

وی ادامه داد: «ساخت مشترک کمربند و جاده با تمرکز بر همکاری دوستانه و کمک به یکدیگر و با پایبندی به سود متقابل و اتصال و برقراری ارتباطات و سود برابر و در راه دستیابی به توسعه مشترک و همکاری‌های مشترک همچنان ادامه می‌یابد و همواره با رویارویی ایدئولوژیک، بازی‌های ژئوپلیتیک، مقاومت بلوک‌های سیاسی، تحریم‌های یکجانبه، اجبار اقتصادی و انزوا و قطع ارتباط، مخالف بوده و خواهد بود.»

با این حال، حضور در سطح بالا در مجمع کمربند و جاده امسال کاهش یافته است، اما هنوز در جنوب جهان از حمایت برخوردار است و پکن برای تقویت آن به عنوان وزنه‌ای در برابر نظم بین‌المللی تحت رهبری ایالات متحده استفاده خواهد کرد.

درحال که شی جین پینگ؛ رییس جمهوری چین در سومین همایش «کمربند و جاده» برای همکاری بین‌المللی تعهدات سیاست خارجی چین را که وارد دهه دوم خود می‌شود، به نمایش می‌گذارد، وام‌های چینی برای زیرساخت‌های مورد نیاز تحت عنوان طرح ابتکار کمربند و جاده در سال‌های اخیر به شدت کاهش یافته و بسیاری از پروژه‌های آن با مشکلات جدی روبرو است و به نظر می‌رسد که پیش بینی‌ها در مورد این کلان طرح، اشتباه است.

چه کسانی در مجمع حضور داشتند؟/ حاشیه‌های حضور پوتین!

نکته مهم این است که هر کشوری که یادداشت تفاهم را امضا کرده است، میزبان پروژه‌های ابتکار یک کمربند-یک راه نیست. علاوه بر این، پیوستن به ابتکار یک کمربند-یک راه تضمین نمی‌کند که یک کشور در مقایسه با همسایگان خارج از طرح ابتکار از رفتار ترجیحی بانک‌های چینی برخوردار شود، همانطور که تجربه ایتالیا ثابت می‌کند. در عین حال، این ترتیبات مهم هستند چراکه به طرح یک کمربند-یک راه اعتبار می‌بخشند و توسط پکن به عنوان مهر تایید تبلیغ می‌شوند.

به طور مشابه، حضور در سطح بالا در مجمع کمربند و جاده، سیگنال مهمی از حمایت است که چین از آن استفاده می‌کند. در سال 2017، رهبران 29 کشور برای شرکت در اولین مجمع کمربند و جاده به پکن سفر کردند، این تعداد برای دومین مجمع یک کمربند و جاده در سال 2019 به 37 رسید. این هفته اما تنها 23 رییس دولت در آن شرکت کردند. گویا برخی کشورها ظرفیت کمتری برای پرداخت بدهی‌های اضافی دارند و تمایل چین به وام دادن نیز کاهش یافته است.

در تحلیل لیست شرکت کنندگان، چند نکته ارزش بررسی دارد.

اول، ولادیمیر پوتین، رییس جمهوری روسیه در هر سه مجمع یک کمربند و یک جاده شرکت کرده است، این بار برای اولین سفر بین‌المللی خود به خارج از محدوده کشورهای دوران اتحاد جماهیر شوروی سابق پس از صدور حکم دستگیری توسط دادگاه کیفری بین‌المللی، به پکن سفر کرده است، که گواهی بر همسویی فزاینده بین پکن و مسکو است و در عکس همه رهبرانی که امسال در مجمع کمربند و جاده شرکت کرده‌اند، پوتین در کنار شی جین پینگ در ردیف اول ایستاده است.

ولادیمیر پوتین؛ رییس جمهوری روسیه در جریان سخنرانی خود در افتتاحیه نشست بین‌المللی «کمربند و جاده»، تصمیم شی جین پینگ؛ رئیس جمهوری چین برای راه اندازی این ابتکار را ستود و آن را فرصتی برای داشتن «جهانی عادلانه‌تر و چندقطبی» توصیف کرد.

او همچنین از شرکت‌کنندگان در این نشست که عمدتا از کشورهای جنوب جهان بودند دعوت کرد تا در ابتکار «مسیر دریای شمال» که به گفته او می‌تواند تجارت بین شرق و غرب را عمیق‌تر کند، سرمایه‌گذاری کنند.

پوتین که به عنوان «میهمان افتخاری» در این نشست شرکت کرد، رییس جمهور چین را «دوست عزیز» خود خواند و ابتکار «یک کمربند و یک جاده» را راهی برای «گردهم آوردن جهان» توصیف کرد.

اندکی قبل از آغاز سخنرانی پوتین، تعدادی از نمایندگان اروپایی حاضر در این نشست از جمله ژان پیر رافارن؛ نخست‌ وزیر پیشین فرانسه، سالن را ترک کردند.

دوم، در نتیجه حضور پوتین و ادامه حمایت چین از روسیه، کشورهای اروپای غربی تقریبا به اتفاق آرا تصمیم گرفتند که حضور در مجمع این کشور را کنار بگذارند. در حالی که رهبران جمهوری چک، یونان و ایتالیا در دو مجمع اول کمربند و جاده شرکت کردند، این بار به پکن سفر نکردند. در مورد ایتالیا، تنها کشور G7 که به BRI می‌پیوندد، غیبت آن احتمالا تایید می‌کند که در ماه‌های آینده رسما از طرح کمربند و جاده خارج می‌شود.

تنها ویکتور اوربان رهبر یکی از کشورهای عضو اتحادیه اروپا بود که در سومین مجمع یک کمربند و جاده شرکت کرد. اوربان در دیدار خود با شی، اظهار داشت که «مجارستان همچنان دوست و شریک مورد اعتماد چین در اتحادیه اروپا خواهد بود» و «مخالف هرگونه جداسازی و گسست زنجیره‌های تامین و صنعتی یا به اصطلاح جداسازی» است. با این حال، به طور کلی، چین تا حد زیادی نتوانسته است با طرح کمربند و جاده در اروپای غربی نفوذ کند و غیبت رهبران اروپایی در مجمع امسال، شاهد محکمی بر شروع روند چین زدایی در اروپا به ویژه اروپای غربی است.

سوم، حضور پررنگ کشورهای حوزه جنوب جهانی نشان می‌دهد که طرح کمربند و جاده بیشترین متقاضی را از کجا دارد و پکن احتمالا در سال‌های آینده به طور فزاینده‌ای خود را بر این کشورها متمرکز می‌کند.

دهه آینده برای طرح کمربند و جاده چه چیزی را رقم می‌زند؟

برخلاف شکاکانی که معتقداند پکن از طرح کمربند و جاده خارج شده است، چین به پیگیری آن ادامه خواهد داد. همانطور که در برگه سفید منتشر شده از سوی پکن بیان شده است: «چین به ترویج BRI به عنوان طرح کلی خود و طرح سطح بالای خود برای همکاری بین‌المللی باز و برد-برد ادامه می‌دهد.» در واقع، در آن مقاله پکن طرح کمربند و جاده را «ستون کلیدی» چشم انداز سیاست خارجی چین و «جامعه جهانی آینده مشترک» می‌نامد.

با این حال، به نظر می‌رسد دهه دوم طرح کمربند و جاده، مانند ده سال اول آن نخواهد بود. بانک‌های چینی به سختی آموخته‌اند که سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها، به ویژه در کشورهای در حال توسعه، دشوار است. در واقع، طبق یک تحلیل، بیش از یک سوم پروژه‌های BRI با مشکلات بزرگی مواجه شده است. در بسیاری از موارد، ارزیابی ریسک و تجزیه و تحلیل پایداری بدهی که توسط سرمایه‌داران چینی انجام شده بود یا وجود نداشت یا به‌شدت کم‌رنگ بود. این بانک‌ها در کار کمک یا خیریه نیستند و از آن‌جایی که با مشکلات متعددی مواجه شده‌اند، در تامین مالی طرح‌های خارجی محتاط‌تر شده‌اند. در نتیجه، روزهای امیدبخش پروژه‌های BRI تا حد زیادی به پایان رسیده است.

بنابراین، این ابتکار احتمالا در آینده هدفمندتر و مقرون به صرفه‌تر خواهد بود و از پروژه‌هایی با ریسک کمتر، تشکیل می‌شود. مجمع امسال، که از سه نشست در سطح بالا در مورد اتصال، توسعه سبز و اقتصاد دیجیتال برگزار شد، نشان می‌دهد که احتمالا راه‌آهن‌ها، بنادر و فرودگاه‌های کمتری وجود خواهد داشت و تاکید بیشتری بر اتصال دیجیتال، تنظیم استانداردها، دوره‌های آموزشی و ارتباطات است. اما فقط به این دلیل که BRI در حال چرخش است به این معنی نیست که نتیجه کمتری خواهد داشت. در واقع، «اتصال نرم» می‌تواند به همین راحتی مزیت‌های قابل‌توجهی را نسبت به رقبای خود در اختیار نهادهای چینی قرار دهد و در عین حال هنجارهای حاکمیت جهانی چین را نیز ترویج کند.

اشتهای چین برای تامین مالی پروژه‌های بزرگ کاهش یافته است، اما به احتمال زیاد طرح کمربند و جاده را به عنوان ابزار مهمی می‌داند که می‌تواند در میان تشدید رقابت آمریکا و چین از آن استفاده کند. به‌ویژه، چین احتمالا به BRI روی خواهد آورد تا به حمایت خود در جنوب جهانی ادامه دهد، به این امید که بتواند وزنه‌ای در برابر نظم بین‌المللی تحت رهبری ایالات متحده ایجاد کند.

بسیاری از بخش‌های متن جدید طرح کمربند و جاده که چین آن را «کاغذ سفید» نام‌گذاری کرده است را می‌توان به عنوان صحبتی با کشورهای جنوب جهانی دانست، به عنوان مثال زمانی که می‌گوید: «جهانی شدن اقتصادی تحت سلطه چند کشور به توسعه مشترک که منافعی را برای همه به ارمغان می‌آورد کمکی نکرده است و بسیاری از کشورهای در حال توسعه سود چندانی نبرده‌اند و برخی کشورها یکجانبه‌گرایی، حمایت‌گرایی و هژمونیسم را اعمال کرده‌اند که مانع جهانی شدن اقتصاد شده و رکود اقتصادی جهانی را تهدید می‌کند.» در تلاش است تا کشورهای توسعه نیافته را با خود همسو کند.

شی در دیدار خود با ابی احمد علی؛ نخست وزیر اتیوپی در حاشیه مجمع کمربند و جاده، بر اهمیت «ترویج همبستگی جنوب و جنوب» تاکید کرد و گفت که دو کشور باید «قاطعانه از یکدیگر در موضوعات مرتبط با منافع اصلی و مشترک حمایت کنند.»

در نهایت ممکن است طرح کمربند و جاده در دهه اول خود با مشکلاتی روبرو شده باشد، اما شی جین پینگ هنوز آن را ابزاری مهم برای پیشبرد قدرت و نفوذ چین در میان تشدید رقابت با ایالات متحده می‌داند. با توجه به احتمال افزایش رقابت ایالات متحده و چین در سال‌های آینده، ارزش طرح یک کمربند-یک راه برای رهبر چین نیز افزایش خواهد یافت.