برای بالا گرفتن تنـــــــــــــــــــش میان رئیس جمهوی امریکا و وزیر خارجه این کشور تنها ارسال دو نامه در تأیید پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش به کنگره از سوی مقام ارشد دیپلماتیک امریکا کافی بود تا از بروز اختلافات عمیق میان دو مقام بلندپایه دولت امریکا رونمایی شود. اختلافی که زیر سایه هدف کاخ سفید در به بن‌بست کشاندن برجام به بهانه نقض‌شکنی ایران در چارچوب تعهداتش بروز یافته است.
به گزارش جماران، چنان‌که شبکه «سی‌ان‌ان» به نقل از دو منبع نزدیک به وزیر خارجه امریکا مدعی شد که تیلرسون به دلیل اختلاف با ترامپ از جمله درباره برجام احتمالاً تا قبل از پایان سال جاری از سمت خود کناره‌گیری میکند. تزلزل در رابطه ترامپ- تیلرسون ورای اختلاف‌های پیدا و پنهان در موضوعات مختلف، نتیجه ناکامی در وعده‌ای بود که رئیس جمهوری امریکا به هنگام حضورش در کاخ سفید مبنی بر پاره کردن برجام داده بود و اینک با گذر کمتر از 6 ماه از انتخاب تیلرسون که مأموریت دشواری درقبال برجام برایش تعریف شد، به نظر می‌رسد اراده چندان محکمی برای ادامه یافتن این مأموریت وجود نداشته باشد. اتفاقی که مرور برخی ابعاد آن نشان دهنده به حاشیه رفتن نقش وزارت خارجه امریکا و سست شدن نقش دیپلماسی در رویکرد بین‌المللی ترامپ نسبت به موضوعات و بحران‌های بین‌المللی می‌باشد.
یک تلفن جنجالی
تلفن جنجالی ترامپ به رئیس جمهوری تایوان که تنها کمتر از یک ماه بعد از روی کار آمدن او و در شرایطی که هنوز گزینه‌های مرتبط با سیاست خارجی را انتخاب نکرده بود، از رویارویی غیر قابل پیش‌بینی او در مواجهه با موضوعات بین‌المللی خبر داد. ترامپ و «تسای اینگ‌ون»، رئیس جمهوری تایوان، در یک گفت وگوی تلفنی در ۱۲ آذر سال 1395 به «روابط نزدیک اقتصادی، سیاسی و امنیتی» بین امریکا و تایوان اشاره کردند و ترامپ همچنین پیروزی تسای اینگ ون در انتخابات ریاست جمهوری را تبریک گفت. این تماس تلفنی در حالی صورت گرفت که چین جدایی تایوان را به رسمیت نمی‌شناسد و آن را یک استان خود قلمداد کرده و به هرگونه اقدامی که به نوعی حمایت از استقلال تایوان تلقی شود، واکنش منفی نشان می‌دهد. بنابراین این اقدام با اعتراض شدید مقام‌های بلندپایه چین روبه‌رو شد و به این فرضیه قوت بخشید که رئیس جمهوری جدید امریکا شخصاً خواهان نقش‌آفرینی در عرصه بین‌المللی است و برای پیگیری اهدافش در این عرصه خیلی منتظر انتخاب وزیر امور خارجه نمی‌ماند.
تأکید ترامپ بر تحریم قطر، درخواست تیلرسون بر رفع تحریم
تیلرسون که پیش از انتخابش به سمت وزارت خارجه امریکا در قامت یک تاجر بزرگ نفتی مراودات مسالمت آمیزی را با بسیاری از مقام‌های سیاسی کشورهای جهان از جمله ولادیمیر پوتین، رئیس جمهوری روسیه از سر گذارنده بود، با حضورش در دستگاه وزارت خارجه امریکا به این فرضیه قوت بخشید که موضوع اقتصادی و تأمین منافع تجاری امریکا باعث خواهد شد تا دست‌کم او بعد از حل و فصل موضوع هسته‌ای در مسیر کاستن از تنش سیاسی با هدف تقویت مراودات اقتصادی با کشورهایی چون ایران گام بردارد. اما برخلاف پیش‌بینی‌ها، پیگیری برخی رویکردها از سوی ترامپ باعث شد میان امریکا و شرکای منطقه‌ای‌اش چنان نزدیکی غیرقابل پیش‌بینی هویدا شود که به بروز ناهماهنگی و اختلاف میان رئیس جمهوری امریکا و وزیر خارجه‌اش بینجامد.
قراردادهای سنگینی که به قیمت گزافی میان کاخ سفید و ریاض در نخستین سفر خارجی ترامپ به عربستان منعقد شد، در پی وعده‌هایی بود که رئیس جمهوری امریکا برای تحت فشار قرار دادن ایران در قالب تضعیف برجام و به تبع آن کم‌رنگ کردن مناسبات ایران با کشورهای اروپایی به متحدان عربی‌اش داده بود. حضور پررنگ ترامپ در منطقه که کمی بعد به صف‌آرایی کشورهای منطقه در قالب قطع رابطه دیپلماتیک عربستان، امارات و بحرین با قطر بروز یافت آن هم در شرایطی که محور اختلاف بر نقطه کانونی جهت‌گیری دوحه در رابطه‌اش با ایران قرار داشت، به یکی از نقاط اصلی اختلاف ترامپ و تیلرسون مبدل شد. چنان که این دو مسئول بلندپایه تقریباً همزمان در قبال قطر دو موضع کاملاً متفاوت داشتند. در حالی که ترامپ ۹ ژوئن (۱۹ خرداد) تحریم و انزوای قطر را به عنوان یک اقدام ضد تروریستی قاطعانه مورد ستایش قرار داد، تیلرسون آشکارا خواستار رفع تحریم‌ها شده و اعلام کرده بود که اختلافات پدید آمده بین عربستان و کشورهای متحد آن با قطر می‌تواند تأثیری منفی بر مبارزه با داعش به همراه داشته باشد. این در حالی بود که ترامپ در دیدار با محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان در ریاض در جریان سفر منطقه‌ای‌اش شخصاً بدون اینکه دیگر اعضای دولت امریکا در جریان باشند، به وی اطمینان داده بود اگر ریاض علیه قطر وارد عمل شود، مخالفتی نخواهد کرد. این اظهار نظرهای متفاوت بین ترامپ و وزیر امور خارجه دولت او درباره تحریم و انزوای قطر بود که بنا به گزارش پایگاه خبری «اسکای پرس»، تیلرسون و جیمز متیس، وزیر دفاع این کشور از اینکه در جریان مواضع ترامپ در قبال قطر قرار نگرفتند، بشدت اعتراض کردند. همزمان هم مجبور شدند بابت این تناقض‌گویی در جلسه کنگره حاضر شده و به سناتورهای امریکایی که خواهان شفاف‌سازی موضع دولت در این کشمکش‌ها بودند، پاسخگو باشند. مارک پری، نویسنده و از نزدیکان وزیر امور خارجه امریکا از نارضایتی شدید تیلرسون از وقوع این اتفاق خبر داد و گفت: «تیلرسون نه تنها از اظهارات ترامپ شگفت‌زده شد بلکه از این که کاخ سفید و وزارت خارجه موضع یکسانی ندارند، کاملاً به خشم آمد.» بروز این اختلاف بود که نشان می‌داد ترامپ، سیاست خارجی ثانویه‌ای را در خارج از کاخ سفید به پیش می‌برد که در هدایت آن به جرالد کوشنر، مشاور ارشد و دامادش متکی است.
گام نامعلوم واشنگتن درباره سوریه
ناهماهنگی مواضع میان نهادهای مختلف تصمیم‌گیر در عرصه سیاست خارجی تنها به موضوع قطر محدود نبود. چه آنکه طرفین درباره بحران سیاسی سوریه هم آشکارا اختلافات خود را نشان دادند. در حالی که نیکی هیلی، نماینده امریکا در سازمان ملل که معمولاً مواضعش منعکس کننده مواضع سیاست خارجی ترامپ است، در بحبوحه اوج‌گیری تنش‌ها بر سر بحران سیاسی دمشق در مصاحبه با «سی‌ان‌ان» اعلام کرد «تا زمانی که بشار اسد در سوریه در رأس قدرت است، پیدا کردن راه‌حل سیاسی برای این کشور جنگزده ممکن نخواهد بود»، همزمان وزیر خارجه امریکا اولویت در سوریه را جنگ با داعش دانست. تیلرسون همان موقع در مصاحبه با شبکه تلویزیونی «سی.بی.اس» گفت:«ما باید اولویت‌هایمان را مشخص کنیم. ما معتقدیم اولویت نخست، شکست داعش است. من فکر می‌کنم زمانی که تهدید داعش کاهش یابد یا از بین برود، ما می‌توانیم توجه خودمان را بر تثبیت اوضاع در سوریه متمرکز کنیم.» همزمانی این دو مصاحبه با این تناقض آشکار، افزون بر اینکه نشان از نامعلوم بودن سیاست واشنگتن در قبال سوریه داشت، نشان می‌داد که مقام‌های مرتبط با سیاست خارجی امریکا در قبال یکی از مهم‌ترین موضوعات پیش روی دولت امریکا دچار اختلاف نظر جدی هستند.
برجام؛ نقطه اصلی اختلاف
اصلی‌ترین وجه رابطه پرفراز و نشیب رئیس جمهوری امریکا و وزیر خارجه این کشور به موضوع برجام اختصاص داشت. نامه‌ای که تیلرسون در 18 آوریل (29 فروردین ماه) به رئیس مجلس نمایندگان امریکا مبنی بر ارزیابی دولت این کشور از نحوه اجرای برجام توسط ایران به کنگره ارائه کرد و گفت که ایران به تعهدات خود در چارچوب برجام پایبند بوده است، پایه‌گذار اختلاف جدی‌تر میان دولت و وزارت خارجه شد. در پی همین نامه بود که ترامپ به وزارت خارجه دستور داد تا پیشنویس نامه خود به کنگره امریکا در مورد رویکرد ایران نسبت به برجام را تغییر دهد و لحن تندتر و هشدارآمیزتری را به کار بندد. چنان که تیلرسون در نسخه نهایی مجبور شد ضمن ادعا و تأکید بر رفتار تهدیدآمیز منطقه‌ای ایران حمایت امریکا از توافق هسته‌ای در بلندمدت را زیر سؤال ببرد. ترامپ همچنین به وزیر خارجه دستور داد تا روز بعد از ارسال نامه، هشدار دهد که دولت جدید امریکا درصدد تجدید نظر در سیاست این کشور نسبت به ایران است. به این ترتیب بود که برخلاف سایر کشورهای طرف توافق هسته‌ای که سعی کردند با تأکید بر متعهد ماندن ایران به برجام، آتش تنش‌های سر باز کرده از سوی کاخ سفید را فرو بنشانند، ترامپ درصدد برآمد تا به بهانه‌هایی همچون برنامه موشکی ایران برای تشدید تقابل با ایران بهره ببرد. روندی که بعدها با واداشتن وزیر امور خارجه برای پیداکردن بهانه‌هایی که اثبات کند ایران ناقض برجام بوده است و همچنین تهیه بیانیه‌های تند و تیز علیه ایران ادامه یافت.
سر رسید موعد سه ماهه اعلام پایبندی ایران به تعهدات برجامی‌اش از سوی دولت امریکا به کنگره که این بار نیز با نامه تأیید تیلرسون همراه بود، از اختلاف‌های پیدا و پنهان رئیس جمهوری و وزیر خارجه امریکا پرده برداشت. وزیر خارجه امریکا هفته گذشته در دومین گزارش سه ماهه خود به کنگره، پایبندی ایران به مفاد توافق هسته‌ای ایران و گروه 1+5 را تأیید کرد. رسانه‌های امریکا با وجود این گزارش دادند که ترامپ با اکراه و پس از اصرار بعضی مقام‌های ارشد دولت، از جمله «تیلرسون» حاضر به تأیید پایبندی ایران به برجام شد. موضوعی که ماندن امریکا در این توافق هسته‌ای را کماکان در هاله‌ای از ابهام نگاه می‌دارد. در چنین فضایی بود که نشریه «فارن‌پالیسی» در خبری اختصاصی مدعی شد ترامپ بعد از دیداری پرمناقشه با تیلرسون به گروهی از کارکنان مورد اعتماد خود در کاخ سفید دستور داد به بررسی زمینه‌ها برای جلوگیری از تأیید پایبندی ایران به برجام در گزارش سه ماهه بعدی بپردازند. بنا به گزارش فارن پالیسی، ترامپ از این اقدام هدف اعلام پایبند نبودن تهران به برجام را دنبال میکند. هدفی که او امیدوار بود که تیلرسون و وزیر دفاع امریکا آن را به سرانجام برسانند.
بعد از انتشار این خبر بود که شبکه خبری «سی‌ان‌ان» به نقل از دو منبع نزدیک به وزیر خارجه امریکا استعفای تیلرسون را محتمل دانست و در گزارشی اعلام کرد که تیلرسون به دلیل اختلاف با ترامپ از جمله درباره برجام احتمالاً تا قبل از پایان سال جاری از سمت خود کناره‌گیری میکند. به نظر می‌رسد اختلاف‌های ریشه دار ترامپ و تیلرسون که فارغ از اختلافاتی از جمله مداخله ترامپ در امور وزارت امور خارجه، طرح مواضع ناهماهنگ درخصوص کشورهای منطقه‌ای و انتقاد تیلرسون از بی توجهی به پر کردن کرسی‌های خالی مانده این وزارتخانه وجود داشته است، بیش از هر چیز به نام ایران گره خورده است. ترامپ با هدف سیاست مهار و انزوای ایران خواهان همراهی کسانی در دولتش است که بهانه‌های لازم را به او برای فشار به ایران فراهم کنند. بهانه‌ای که تیلرسون در خلال مراودات دیپلماتیکش با همتایان خود در توافق هسته‌ای و اطلاع از ابعاد مختلف توافق هسته‌ای و وقوف از پایه‌های مستحکم آن و پایبندی ایران به تعهداتش، دستیابی به آن را ناممکن دانسته است. اتفاقی که شاید فراهم کننده فرصتی باشد که بنا به گزارش پایگاه اینترنتی «دبکا فایل» ترامپ «نیکی هیلی» نماینده امریکا در سازمان ملل متحد را به عنوان جایگزین تیلرسون معرفی کند.
