فرشاد مومنی معتقد است که در شرایط فعلی که او ان را هشدار آمیز توصیف می کند کشور نیاز به یک برنامه با کیفیت توسعه دارد اما او برنامه هفتم را فاقد شاخص ها و متغیرهای لازم برای یک برنامه با کیفیت دانسته و انتقادهای بسیار جدی به آن وارد می کند.
گروه اقتصاد و درآمد: طی دو ساله گذشته و در جریان جدی شدن امر برنامه ریزی توسعه در کشور، بحث های پرشماری در فرهنگستان علوم درباره این مساله مطرح شد و مشخصه کلیدی این بحث ها این بود که از جهات پرشماری ما نیازمند جدی گرفتن اداره نظام ملی بر اساس قواعد علمی برنامه ریزی توسعه هستیم.
به گزارش جماران دکتر فرشاد مومنی طی یک سخنرانی در فرهنگستان علوم درباره کیفیت برنامه هفتم افزود: با کمال تاسف گوش هایی که باید شنوای این بحث ها باشند و چشم هایی که باید این واقعیت هایی را که تذکر داده می شد را ببینند از کفایت و بایستگی برخوردار نبودند و مسیر طی شده در امر برنامه ریزی توسعه در کشور در همان کادر رو به انحطاطی که وجود داشت استمرار پیدا کرده است.
نیازمند تقویت حس ملی در کشورمان هستیم
این استاد دانشگاه در ادامه اضافه کرد: ما در این جلسات حتی از نهایت شفقت و مهر درباره این مساله هم صحبت کردیم که چرا کشور ما به شکل های گوناگون در شرایط کنونی به شدت نیازمند یک برنامه با کیفیت توسعه است. در آنجا به صراحت سخن از این واقعیت به میان آمد که در شرایط کنونی و به اعتبار تهدیدهای درونی و بیرونی که نظام ملی را متوجه خودش کرده است ما نیازمند تقویت حس ملی در کشورمان هستیم و شاید مهمترین کارکرد یک برنامه با کیفیت این است که حس ملی به شدت تضعیف شده از شوک های نفتی را بازسازی می کند.
او با بیان این که «در دوران های شوک نفتی به جای محور قرار گرفتن منافع ملی ما شاهد زد و خوردهای خشن بیرحمانه و حذفی در درون ساختار قدرت هستیم و منطق این مساله هم کاملا روشن است.» در ادامه گفت: تا زمانی که مناسبات رانتی وجود داشته باشد حداکثرسازی منافع رانتی مستلزم حذف رقبای بالقوه و بالفعل است. چنانچه می بینیم در دوره 1384 تا 1390 که قله قیمت نفت در تاریخ بوده است حس ملی از این دریچه به شدت تضعیف شد و امروز یک برنامه با کیفیت می تواند در واقع آن را تقویت کند.
به گفته وی، مساله بسیار مهم دیگر این است که کانون های بحرانی تهدیدکننده اصل بقای نظام ملی چه از نظر تعداد و پرشماری و چه از نظر گستره و عمق، وضعیت نگران کننده ای به خودش گرفته و به اعتبار این که بین آن عناصر بحرانی، در هم تنیدگی ها و بر هم فزایندگی های نگران کننده ای ایجاد شده است، یک برنامه با کیفیت می تواند در این زمینه نجات دهنده باشد.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی افزود: کارکرد مثبت دیگر یک برنامه با کیفیت برای ما این است که به اعتبار پس افتادگی شدیدی که ایران از نظر جایگاه بین المللی در بسیاری از زمینه های سرنوشت ساز دچارش شده است و در شرایط آشوبناک کنونی جهانی، یک برنامه با کیفیت می تواند حساسیت های بایسته در این زمینه پدید بیاورد و یک اراده فراگیر ملی برای مواجهه ما با آن تهدیدها پدیدار کند. به اضافه این که یک برنامه با کیفیت مهمترین ابزار آگاهی فراگیر همگانی نسبت به واقعیت های موجود و چشم انداز تداوم روندهای نگران کننده موجود است و می تواند نظام قدرت را پاسخگو کند. در این زمینه ما با بحران حاد در آن روبرو هستیم.
سه نگرانی بزرگ درباره برنامه هفتم توسعه!
مومنی با بیان این که "فرآیند برنامه ریزی مشاهده شده به نام برنامه هفتم توسعه عملا حکایت از این دارد که گویی سه نگرانی بزرگ درباره آن وجود دارد." افزود: گفته می شود دولت های رانتی به تدوین و اجرای یک برنامه با کیفیت حداقل به سه دلیل بی تمایلند و در ادبیات اقتصاد رانتی این گونه توضیح داده می شود که چون در مناسبات رانتی اصل بر ظاهر سازی و گزافه گویی است یک برنامه با کیفیت که مبتنی بر یک گزارش عالمانه از واقعیت های موجود است، مورد تمایل ساختار قدرت قرار ندارد!
او افزود: تا همین امروز که مراحل پایانی تصویب سند موسوم به برنامه هفتم توسعه طی می شود هیچ گزارش رسمی درباره تصویری عالمانه و همه جانبه از واقعیت های موجود در این برنامه مشاهده نمی شود! گویی دلشان می خواهد هم خود و هم دیگران همچنان در توهم موفقیت های بیش از حد باقی بمانند و تنشان به واقعیت های موجود نخورد.
اراده ای برای تدوین برنامه با کیفیت مشاهده نمی شود
به گزارش جماران؛ این استاد تمام دانشگاه علامه طباطبایی ادامه داد: نگرانی کلیدی دومی درباره این برنامه است این که در ادبیات اقتصاد سیاسی رانتی در توضیح این که چرا در چارچوب مناسبات رانتی، اراده ای برای برنامه با کیفیت داشتن مشاهده نمی شود، گفته می شود که تصویب یک برنامه با کیفیت بابی برای التزام ساختار قدرت به تخصیص منابع کمیاب انسانی و مادی به امور راهبردی باز می کند و اگر دیدید که نسبت به برنامه با کیفیت طفره می روند این را نشانه ای بگیرید که اینها به هیچ وجه آمادگی ملتزم کردن خودشان به این مساله ندارند و دلشان می خواهد که دستشان باز باشد که منابع کمیاب مادی و انسانی به امور دلبخواه ساختار قدرت و در چارچوب مناسبات رانتی اختصاص یابد.
او در ادامه گفت: استدلال سومی که در طفره روی از برنامه با کیفیت در مناسبات رانتی برجسته می شود این است که اساس مناسبات رانتی بر عدم تمایل به پاسخگویی استوار است. و بنابراین ساختار قدرت از ارائه برنامه با کیفیت طفره می رود چون نمی خواهد پاسخگو باشد. ما اینها را مکرر هشدار داده ایم و امروز بسیار متاسفیم که تقریبا کل روندی که طی شده حکایت از این دارد که لااقل بخش هایی از ساختار قدرت زورشان چربیده و اجازه شکل گیری یک برنامه با کیفیت را نداده اند.
مومنی افزود: می پرسند در این سند آیا یک نکته مثبت هم وجود ندارد؟ پاسخ این است که نکته های مثبت در این سند وجود دارد ولی چون آن التزام های نهادمند پدید نمی آید به تجربه دیده ایم که نکته های مثبت معمولا به حاشیه رانده می شود و آن چیزی که باقی می ماند پیشبرد مناسبات و مطامع رانتی است. بنابراین در این که در درون دولت و در پیکره بدنه کارشناسی و چه در درون مجلس تلاش های مشفقانه ای در برنامه صورت گرفته که همین سند به غایت کم کیفیت، بهبود یابد؛ من اینها را رد نمی کنم و به سهم خود سپاسگزار آن تلاش ها هم هستم ولی می گویم وقت و زمان و منابع مادی و انسانی ما در این شرایط خطیر ارزشش خیلی بیشتر از اینهاست.
در سند برنامه هفتم توسعه، درکی از توسعه ارائه نشده است
او در توضیح بیشتر گفت: بای بسم الله برنامه ریزی با کیفیت توسعه، این است که محور درکی که از توسعه ارائه می شود قابلیت ارزیابی بیابد در حالی که در این سند مطلقا هیچ درکی از توسعه ارائه نشده است. بنابراین در این برنامه شاقولی وجود ندارد. در هیچ کدام از سندهایی که تا امروز دستگاه های مسئول منتشر کرده اند چنین چیزی وجود ندارد. مشکل آنجاست که برخی متوهم می شوند که گویی چون سندی را منتشر می کنند پس در جستجوی توسعه هستند.
بنابر گزارش جماران از این جلسه، مومنی اضافه کرد: کافی است که با هر مقیاسی که دلتان می خواهد درباره این روندهای واگرایی فکر کنید. من چند تا را ذکر می کنم و امیدوارم در این آخرین لحظات، نهادهای فرادست قوای مقننه و مجریه شدت نگران کننده بودن این واگرایی ها را درک و در چارچوبی که پیشنهاد کرده ایم روند فعلی را متوقف کنند. از دیدگاه اندیشه توسعه ما اگر رو به توسعه باشیم شاهد انبوهی از همگرایی ها خواهیم بود. کسانی که علاقه مند هستند به این که ما به شکل بایسته چطور می توانیم از این ورطه نجات پیدا کنیم مراجعه کنند به اندیشه های ژرف و تاریخ ساز گونار میردال (اقتصاددان سوئدی قرن بیستم) که یکی از برجسته ترین متفکران تاریخ توسعه است و در آنجا می گوید آنهایی که میل به توهم دارند به بازارگرایی مبتذل متوسل می شوند تا این توهم را فراگیر کنند تا سیستم به سمت تعادل حرکت می کند و این گرایش یک گرایش ذاتی و خودکار است در حالی که دنیای واقعی نشان می دهد که اصل بر تشدید واگرایی هاست و هیچ نوع گرایش ذاتی به سیستم های اقتصادی و اجتماعی برای حرکت به سمت تعادل وجود ندارد مگر این که یک اراده مبتنی بر سازمان و برنامه مناسب این کار را بکند.
او با بیان این که «از دریچه تحلیل های سطح توسعه ما می توانیم مباحث متعددی راجع به روند های به شدت نگران کننده واگرایی های خطرناک طرح کنیم از جمله شکاف فزاینده میان الگوی مصرف کنونی کشور و بنیه تولید ملی است.» در ادامه گفت: برای اولین بار این فردریک لیست (اقتصاددان آلمانی قرن 18 و 19) بود که در سال های انتهایی ربع اول قرن نوزدهم رهبران کشورهای توسعه خواه را به این مساله حساس کرد و گفت بازارگرایی کارکردش این است که فرصت های مصرف مستقل از بنیه تولید فراهم می کند و اگر کشوری این مساله را نفهمد دیری نمی گذرد که به سمت دست نشاندگی و مستعمرگی پیش می رود این هشدار را او به رهبران آلمان آن زمان ارائه می کند که اوضاع شان نسبت به امروز ما خیلی بهتر بوده است.
به سوی یک شکاف خطرناک در حال حرکتیم
مومنی افزود: ما الان به سمت یک شکاف به غایت خطرناک و شکنندگی آور در این زمینه در حال حرکت هستیم و اگر علاقه مند بودند توصیه می کنم دوستان به خصوص کتاب ژان بودریار (فیلسوف و جامعه شناس فرانسوی قرن بیستم) به نام صورت بندی مدرنیته و پست مدرنیته را نگاه کنند آنجا نشان می دهد که جامعه ای که به تولید فناورانه پشت می کند و مصرف را یله و رها می کند در چارچوب منافع تاجر باشی ها و سوداگرها و دلال ها و رباخوارها با شرایطی روبرو می شود که من چند تایش را از قول او می گویم اگر در نظام ملی اندیشه استقلال و عدالت خواهی و آزادی واهی وجود دارد، باید به این شکاف فزاینده توجه کنند.
بودریار می گوید در جامعه مصرف محور مفاهیم از کارکرد می افتد ما می توانیم ساعت ها بگوییم که به نام استقلال و آزادی و عدالت چه خطاها و جنایت هایی صورت می گیرد و به نام برنامه ریزی توسعه چه فاجعه سازی هایی تدارک می شود.
در ادامه بودریار می گوید در جامعه مصرف محور سیاست ها از کارکرد می افتند. آیا برای نظام تصمیم گیری اساسی کشور ما این هشدار کافی نیست که به آنها بگوییم طی بالغ بر ربع قرن گذشته هر سیاستی که نظام تصمیم گیری های اساسی کشور ما اسمش را سیاست محوری و راهبردی گذاشته است، بدون استثنا با شکست روبرو شده است؟ و طنز تلخ و نگران کننده مساله این است که در مورد هر سیاستی که عزیزان بیشتر از خودشان مایه گذاشته اند شدت این شکست بیشتر و جدی تر بوده. سیاست آزاد سازی تجاری و سیاست خصوصی سازی و سیاست افزایش نرخ ارز و سیاست تعدیل نیروی انسانی در واقع نمونه هایی از برخی مهمترین این شکست ها و از کارکرد افتادگی هاست.
مومنی در ادامه گفت: مساله بسیار مهم دیگری که بودریار مورد تاکید قرار می دهد این است که حتی قواعد تداوم بخش نظم اجتماعی هم در همه عرصه ها از کارکرد می افتد. عزیزان این همه برای صیانت از نهاد خانواده هزینه کرده اند اما نمی خواهند فکر کنند که چرا تزلزل در نهاد خانواده به جایی رسیده که داده های مربوط به طلاق طبقه بندی شده است یا این همه تحت عنوان جنبش فرزندآوری هزینه کرده اند اما آخرین داده های رسمی منتشر شده را نمی بینند که در چه وضعیتی هست؟
نمی خواهند به جای تحکم و خشونت، ریشه یابی کنند؟
به گزارش جماران دکتر مومنی در ادامه یادآور شد: روی هر هنجاری که عزیزان پافشاری کردند جامعه در برابر آن گارد گرفته است و نمی خواهند به جای دل بستن به ابزارهای خشن و تحکم آمیز به صورت عالمانه این مسائل را ریشه یابی کنند؟ آرتور لوئیس (اقتصاد دان قرن بیستم و برنده جایزه نوبل) می گوید در جامعه مصرف محور حتی نظام آموزشی هم از کارکرد می افتد. عزیزان نمی خواهند ببینند ما در حالی که با جهش در تعداد دارندگان مدرک از این نظام آموزشی روبرو هستیم همزمان با سقوط های فاجعه آمیز در شاخص بهره وری کل عوامل تولید هم روبرو هستیم؟ اینها همه نشان می دهد که به تولید فناورانه پشت کرده اند و رویشان را به مصرف محوری وابستگی آور و واردات محور گشوده اند و تا زمانی که این حساسیت نسبت به این واگرایی شدید بین توان تولید ملی و الگوهای مصرف رایج فکری برایش نشود ما بی ثبات ناپایدار و متزلزل باقی خواهیم ماند.
واگرایی های نگران کننده و وابستگی های ذلت آور
ارزبری هر واحد GDP در پایان دولت احمدی نژاد، 5 برابر زمان شروع به کار آن دولت شد!
او افزود: ما شاهد واگرایی به شدت نگران کننده و افزایش وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج هستیم و این نتیجه طبیعی پشت کردن به تولید فناورانه و دامن زدن به مناسبات مصرف محور است. نگاهی به گزارش های رسمی نشان می دهد که روند تحولات ارزبری هر واحد GDP (جی دی پی) جدیدی که در این کشور پدید می آید چه وضعیتی دارد.
مرکز پژوهش های مجلس در مهر 1392 در گزارشی هشدار داد که در دوره احمدی نژاد با همه آن شعارهای پوچ و تو خالی و غیرصادقانه و غیرعالمانه ای که علیه نظام سلطه داده می شد در ماه های پایانی مسئولیت احمدی نژاد ارزبری هر واحد GDP پنج برابر زمان شروع به کار آن دولت شده بود. یعنی شدت بخشی بی سابقه به وابستگی های ذلت آور به دنیای خارج!
چقدر باید تلخ و گزنده و تاسف بار باشد که هنوز هم در بخش هایی از ساختار قدرت برخی صادقانه دلشان می خواهد که ما یک نظام مستقل داشته باشیم. در شعارها هم همین حرف ها را می زنند ولی در عمل ما عمیق تر و عمیق تر وابسته به دنیای خارج می شویم.
خجالت می کشند اهداف سند چشم انداز را یادآوری کنند!
در سند چشم انداز که در آستانه پایان آن هستیم و عزیزان خجالت می کشند که یادآوری کنند نسبت بین آنچه که وعده داده شده بود با آنچه که تحقق می یابد چیست؟ من می گویم از دریچه وابستگی به دنیای خارج نگاه کنید در سند برنامه چهارم برای تحقق رشد هشت درصدی سقف نیاز نظام ملی 16.5 میلیارد دلار در نظر گرفته شده بود اما الان برآوردهایی وجود دارد که می گوید آن 16.5 میلیارد برای تحقق رشد هشت درصدی امروز به بیش از 200 میلیارد دلار رسیده است. عزیزان نمی خواهند نگاه کنند که روندهای واگرایی در توانمندی حکومت در ایران دچار چه وضعیت اسف باری شده؟
سهم 13 درصدی سلامت و آموزش و تغذیه و مسکن از تولید ناخالص ملی
فقط 5 کشور بدتر از ایران هستند
او با بیان این که ما در ادبیات توسعه می گوییم شما بیایید سهم امور حاکمیتی و امور تصدی گری را نگاه کنید و ببینید واگرایی های ضد توسعه ای که در این زمینه اتفاق افتاده است چه ابعادی یافته است در ادامه گفت: شما نگاه کنید چند هفته پیش صندوق بین المللی پول گزارشی درباره اندازه سهم منابع تخصیص یافته به امور حاکمیتی منتشر کرده و این یکی از شاقول های توسعه است و مشخص می کنند که مثلا یک حکومت نسبت هزینه هایی که برای سلامت و آموزش و تغذیه و مسکن و زیرساخت های فیزیکی می کند، نسبتش با تولید ناخالص داخلی چقدر است. گزارش 2023 صندوق بین المللی پول می گوید این نسبت در ایران به 13.7 درصد است؛ یعنی قابلیت های حکومت برای ایفای تعهداتش در زمینه توسعه به زیر استانداردهای دولت شب گرد اسمیتی رسیده است! و در گزارش صندوق بین المللی پول فقط 5 کشور در دنیا هستند که از این نظر اوضاعشان بدتر از ماست.
عین این مساله در مورد امور تصدی گری هم وجود دارد؛ از سال 1368 تا امروز شعار محوری عزیزان این بوده که می خواهیم تصدی گری های دولت را کاهش بدهیم. نمی خواهید ببینید که تصدی گری های شما به حدود دو برابر تصدی گری های دوره اقتصاد جنگی رسیده است؟ و برای این که ببینید ابعاد ماجرای فاجعه سازی مافیا محوری که در این زمینه وجود دارد چقدر است ببینید در این دوره بالغ بر 30 ساله در هر دوره ای که خصوصی سازی بیشتر بوده بر تصدی گری های دولت افزوده شده است. نمی خواهند این تناقضها و شکنندگی آوری های ناشی از این مساله را نگاه کنند؟
سقوط ایران در آمارهای مربوط به بنیه تولید
به گزارش جماران از این جلسه؛ فرشاد مومنی با بیان این که «می بینیم که در امتداد این روندهای واگرایی بسیار شدید ما با یک پدیده خیلی نگران کننده دیگر هم روبرو هستیم و آن هم سقوط جایگاه ایران در نظام بین المللی از منظر بنیه تولیدی است.» در ادامه گفت: نگاهی به دلایل مربوط به شوک های برون زا در سه ساله پایانی جنگ نشان می دهد که از یک طرف ما با سقوط درآمد ارزی روبرو بودیم و از سوی دیگر استراتژی صدام حسین مبنی بر انهدام ظرفیت های تولیدی ما باعث شد که سال های 66 و 67 جزو سال های خیلی بد عملکرد اقتصادی در ده ساله اول بعد از انقلاب باشد اما شما ببینید از 1368 تا 1389 ما شاهد یک سقوط 33 درصدی در شاخص رابطه مبادله هستیم یعنی ما رفته ایم به سمت یک انحطاط خام فروشانه ذلت آور . در حالی که در این دوره بیش از 85 درصد کل درآمدهای ارزی تاریخ اقتصاد نفتی ایران در دسترس حکومت بوده است.
از سال 68 تا 89 سقوط 30 درصدی را در مبادلات با دنیای خارج داشتیم و از 1390 تا 1399 نسبت به اوضاع 1389 دوباره یک سقوط دیگر در شاخص رابطه مبادله ما اتفاق افتاده است. حالا مدام بیایند حرف های تو خالی بزنند و آمارهای بی ضابطه و بی کیفیت دلخوش کنک و فریبکارانه مطرح کنند این ما را دچار اوضاع بدتری از شاه سلطان حسین خواهد کرد و چیزی نیست که نیاز به یادآوری داشته باشد.
آنها که غیرت ملی دارند نمی خواهند از مسئولان کشور بپرسند؟!
او بر تدوین یک برنامه با کیفیت برای رفع بحران ها تاکید کرد و گفت: در چارچوب برنامه با کیفیت توسعه این نقص ها و ضعف ها و واگرایی ها برملا می شود و کل نظام ملی و دوستداران کشور را فراخوان می دهید به این که کشور را نجات دهند. اما با پنهان کاری خارجی ها مسائلشان در ایران حل و فصل می شود و مسائل ایران حاد تر خواهد شد. آنها که غیرت ملی دارند نمی خواهند در زمینه توجه به این واگرایی ها از مسئولان کشور بپرسند که چرا در حالی که GDP سرانه ایران در سال 1997 نزدیک به دو برابر کل کره جنوبی بوده چرا الان شرایطی را تجربه می کنیم که GDP سرانه کره ای ها بیش از 5 برابر ایران شده است؟! یعنی ماجرا این است که دقیقا در زمانی که ما روندهای نگران کننده واگرایی را شاهد هستیم رقبای منطقه ای و بین المللی ما اوضاع و احوالشان را خیلی بهتر از ما سامان داده اند.
موضوعات مهمی که در برنامه هفتم، یک کلمه از آنها نیست!
آیا حکومتگران ما توجه دارند آنها که باید بر فراز قوای مجریه و مقننه به روندها نگاه کنند آیا توجه دارند که در این سند وقتی که یک کلمه راجع به فقر با همه شکنندگی آوری هایی که دارد حرف نزده و چاره اندیشی نشده است درباره فساد کمر شکن در این اقتصاد یک کلمه حرف نزده است وابستگی های ذلت آور نیاورده شده و ده ها مساله دیگر. لابد عزیزان فرض کرده اند که با وجود این شرایط اولیه در قاعده گذاری هایی که می کنند می توانند گامی به جلو بردارند.
چطور می شود وقتی که این همه هزینه کرده اید و نظام آموزش عالی را به این گستردگی فراهم کرده اید و علی رغم بحرانی که در کیفیت آموزش عالی ما وجود دارد بالاخره الان تعداد آدم های تحصیل کرده متخصص و صاحب نظر در حیطه های مختلف سرنوشت ساز برای توسعه را زیاد کرده اید، حالا چرا کفران نعمت می کنید و از این متخصصان مشارکت زدایی می کنید و پشت درهای بسته و با یک شیوه های واقعا غیرقابل قبول از نظر کیفیت برنامه توسعه می نویسید و فقط ادایش را در می آورید؟! چطور متوجه نمی شوید با این روندهای واگرایی اوضاع ما بدتر و بدتر می شود؟ اگر واقعا حساب و کتابی در کار است شما برنامه ای بگذارید تا ما بحث های ملی در این زمینه راه بیندازیم. من فقط الان می توانم طرح مساله کنم والا ورود در جزئیات خیلی مجال می طلبد.
چرا سه دهه روند شوک درمانی را متوقف نمی کنید؟
مومنی گفت: الان سه دهه است راه نجات ایران را از کانال شوک درمانی جستجو کرده اید من می خواهم بگویم نمی خواهید این روند را متوقف کنید؟ ازخودتان بپرسید چه دست هایی در کار است که دوباره زمزمه های عناصری از گروه های ذینفع در ساختار قدرت بلند شده که خواستار شوک به قیمت حامل های انرژی هستند؟ متوجه نشدید که در این شوک درمانی ها مردم و حکومت و تولید کننده ها توان شان سقوط کرده و مافیاها و مفتخورها و رباخوارها تقویت شده اند باز می خواهید این را تداوم ببخشید؟
او افزود: می توان یک فهرست 50 گانه از روندهایی که باید متوقف شوند تهیه کرد از مهمترین روندها شوک درمانی است. می خواهم بگویم در اثر شوک درمانی، شاهد حاکمیت زدایی از بازار پول و سرمایه و بازار ارز و بازار کار بوده ایم و شرم آور نیست برای ما که شعارمان کرامت انسانی است که برخی گزارش های رسمی بین المللی اندازه بخش غیررسمی ما را در بازار کار در حدود 90 درصد گزارش کرده اند؟ یعنی ما از نظر مناسباتی در بازار کار به دوران پیشا سرمایه داری وحشی برگشته ایم.
تلاش برای تخلیه ذخایر ارزی
با بسترسازی های مافیاها، جهش های بزرگ در نرخ ارز ایجاد می کنند و بعد ذخایر استراتژیک بین نسلی ارزی کشور را تحت عنوان تلاش برای کنترل نرخ ارز در بازار سیاه می ریزند. گزارش های بانک مرکزی می گوید فقط در ربع قرن گذشته نزدیک به 370 میلیارد دلار از ذخایر ارزش کشور را این طور دود کرده اند! من می گویم چقدر خدا رحم کرده که می خواستید نرخ ارز را کنترل کنید!
دکتر عباس شاکری تحقیقاتی کرده اند که نشان می دهد با لحاظ کردن سقوط بالغ بر 75 درصدی قدرت خرید دلار در ربع قرن گذشته، نرخ دلار در ایران چیزی نزدیک به 30 هزار برابر شده است! با این حال باز می خواهند این روندها ادامه یابد!
شما پشت به هدف هستید؛ وقتی روندهای واگرایی به این صورت است یعنی شما با این شیوه، حکمرانی ضدتوسعه را تقویت می کنید و شکنندگی ها را در کشور افزایش می دهید و بنابراین ناپایداری ها را نهادینه می کنید. من به فرد یا گروه خاصی نسبت نمی دهم می گویم چون اینها به بنیه کارشناسی کشور پشت کرده اند آن ظرفیت ذخیره دانایی که برای اداره این حکمرانی به کار گرفته می شود هیچ تناسبی با بایسته های آن ندارد.
مومنی در ادامه سخنرانی خود درباره «کیفیت برنامه هفتم توسعه» در موسسه دین و اقتصاد گفت: می گویند اعتبار و کیفیت برنامه های توسعه در درجه اول به فهمی که از توسعه ارائه می شود بر می گردد و به نظر من آن فهم مسلطی که جامعه علمی از توسعه پذیرفته می گوید جهت گیری هایتان را باید با ده متغیر کنترل کنید. اولین متغیر رابطه مردم با حکومت است. هم ادبیات توسعه و هم تجربه تاریخی در ایران می گوید اگر به منافع اکثریت مردم پشت کردید و به خواسته های آنها توجه نکردید خواه نا خواه به سمت دست نشاندگی قدرت های خارجی حرکت خواهید کرد.
من نشانه های نگران کننده ای ازاین مساله را در ارتباط با روندهای ارزبری فزاینده هر واحد تولید داخلی توضیح داده ام ولی اگر می خواهید وارد جزئیاتش بشوید درد دل های تولید کنندگان را ببنید . هر کسی به سمت عمق بخشی در تولید داخل می رود ورشکسته می شود و هر کسی که شدت مونتاژکاری و ظاهر سازی و فریب کاری را افزایش می دهد سودهای نجومی می برد.
به آنها که می گویند به خواست مردم تن ندهید، شک کنید!
بنابر گزارش جماران؛ این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی با بیان این که «اگر شماها را کسانی فریب داده اند و تحریک کرده اند که به خواسته های مردم تن ندهید و آن را نشانه ضعف بدانید به آنها مشکوک شوید.» در ادامه گفت: حکومت مستقل نمی تواند به خواسته های اکثریت مردم پشت کند و بتواند نجات یابد. اینها می خواهند صنعت نفت را هم دچار صد مدل آشفتگی کنند و می گویند می خواهیم مردمی سازی کنیم. شما متوجه نیستید این مردم هفتاد درصدشان یا زیر خط فقر هستند و یا در آستانه فقیر شدن کامل؟! راجع به کدام مردم صحبت می کنید؟ چه کسانی هستند که می توانند وارد این بازی ها شوند؟ نمی فهمید که صنعت نفت جزء سرمایه برترین رشته فعالیت هاست؟ تحت عنوان این که می خواهیم طلب های سرمایه صندوق توسعه را بدهیم از این راهکارها ارائه می دهند در حالی که من 15 راهکار کم هزینه می دهم که هم صندوق به طلب برسد و هم بهم ریختگی هایی که نشانه های شوم تجزیه صنعت نفت از آن مشاهده می شود را انجام ندهیم. البته باب تمام بحث های کارشناسی سرنوشت ساز را عزیزان بسته اند و فکر می کنند با پاک کردن صورت مساله می توان آن را حل کرد.
او در ادامه گفت: شاقول دومی که مطرح می شود، شاقول همراستایی میان منافع فردی و جمعی و همراستایی جهت گیری های کوتاه مدت با مصالح دور مدت است. وقتی اصل را بر مناسبات رانتی می گذارند دقیقا در جهت واگرایی در این دو زمینه حرکت می کنند. آدام اسمیت در کتاب ثروت ملل خود می گوید فقط در چارچوب یک مناسبات عادلانه و مبتنی بر تولید فناورانه است که منافع فردی و جمعی با هم همراستا می شوند. نمی توان دلال سالاری و رباخوار سالاری ایجاد کرد و فکر کرد که این همراستایی ها ایجاد می شود. به جای این همراستایی ها، آن واگرایی ها به کشور تحمیل خواهد شد!
مومنی ادامه داد: شاقول یا متغیر سوم در فهم از توسعه می گوید که بنیه تولید فناوانه راه است؛ ما صد بار گفته ایم و این جزء بدیهیات اولیه عقلی است که تولید فناورانه در ابتدا قادر به رقابت به مافیاها و مفت خورها و رباخوارها نیست و بنابراین تا وقتی در یک برنامه توسعه، شما هزینه فرصت مفتخوارگی و رباخواری و دلال سالاری و واردات سالاری را بالا نبرده باشید و یک برنامه حمایت توسعه گرا از تولید طراحی نکرده باشید امکان ندارد تولید فناورانه ریشه بدواند. عکسش اتفاق می افتد و شما در آن واگرایی هایی که از دریچه عمق بخشی و شدت بخشی و وابستگی به واردات تحلیل شد، اینها را مشاهده می کنید.
این استاد دانشگاه در ادامه بیان متغیرها و شاقول های فهم از توسعه تصریح کرد: متغیر بسیار مهم بعدی، تمهید فضای مساعد بین المللی برای توسعه است. در برنامه هفتم توسعه هیچ یک از درس های تاریخی در زمینه نحوه تنظیم مناسبات بین المللی رعایت نشده و تلخ ترین قسمت ماجرا این است که کلا این بحث در سند برنامه میان مدت حذف شده است. یعنی اینها طوری فرض کرده اند که انگار همه قدرت های بزرگ با دو دست روی زانو زل زده اند به این که ما چه می کنیم تا با ما همراهی کنند!
در منازعه هژمونیک طرفین؛ همه آنها، ایران را روی خاک افتاده و ذلیل می خواهند
برچسب امنیتی می زنند و اهل خرد را می ترسانند که حرف نزنند!
او با هشدار نسبت به شرایط امروزی جامعه و وضعیت ایران در نظام بین الملل گفت: بزرگان می گویند در کل 250 سال گذشته هر بار که منازعه هژمونیک جریان یافته است، طرفین می خواهند ایران را ذلیل و روی خاک افتاده ببینند و تمام آن کارها را برای این کار پیش برده اند . برچسب امنیتی می زنند و اهل خرد را می ترسانند تا در این باره حرف نزنند! آیا شما نمی بینید که در نقطه عطف سال 1906 که انقلاب مشروطیت در ایران پیروز شد و امید می رفت که ایران از ورطه این استبداد زدگی و استعمارزدگی نجات یابد روس ها و انگلیس ها که در بقیه مسائل دنیا اختلاف داشتند سراین که ایران نباید سر بلند کند توافق کردند و قرارداد 1907 را امضا کردند؟!
او گفت: در سال های میانی قرن بیستم که به همت زنده یاد دکتر مصدق و یارانش دوباره می خواستیم جایگاه مستقلی بیابیم وقتی نظم انگلیسی جای خود را به نظم آمریکایی می داد این دو که در دنیا تعارض منافع داشتند باهم متحد شدند تا کودتای 28 مرداد را راه بیندازند و اگر حساب و کتابی در کار باشد شما روایت زنده یاد انور خامه ای را در کتاب اقتصاد بدون نفت ببینید که می گوید به محض این که کودتا شد آنقدر ظرفیت های مصرفی وارداتی در ایران ایجاد کردند که از طریق آن تمام دستاوردهای دکتر مصدق برای شکل گیری یک صنعت ملی روزآمد را از بین ببرند!
اگر به مردم پشت کنید جان سالم به در نمی برید
الان هم همان منازعه هژمونیک وجود دارد و اهل درد را دعوت می کنم به مقاله ای که مجله آمریکایی فارین افرز در شماره سپتامبر و اکتبر 2022 نوشته تحت "عنوان طوفان جهانی در راه است؟"
نویسنده این مقاله ریچارد هاس است که رییس شورای روابط خارجی آمریکاست؛ در آنجا تصریح می کند که به اعتبار منازعه هژمونیک؛ آشفتگی ها جهان را فرا می گیرد، چون قدرت های بزرگ باهم زور آزمایی می کنند. این مقاله را بخوانید حیاتی ترین نکته اش این است که کانون اصلی تصفیه حساب های طرفین این منازعه هژمونیک، منطقه خاورمیانه و خلیج فارس است. در این شرایط اگر به مردم پشت کنید نمی توانید از این ورطه جان سالم به در ببرید! باید به اندازه اهمیتی که این مساله دارد بابش را باز کنند و اجازه دهند که همه کسانی که دل در گروی آینده این کشور دارند کمک کنند تا برنامه ای با کیفیت طراحی کرده و از این بحران ها عبور کنیم.
بحث از سیاست خارجی، تولید فناورانه، نگاه توسعه گرا به صنعت و نفت و محیط زیست را حذف کردید، بعد اسمش را گذاشتید سند برنامه توسعه هفتم؟!
منافع چه کسی در این حذف کردن ها وجود دارد؟!
او در ادامه گفت: شاقول یا متغیر حیاتی بعدی، نحوه مواجهه با نااطمینانی های با منشاء طبیعت و تعاملات انسانی است. این همه درباره شرایط فاجعه بار پایداری محیط زیستی هشدار می دهند، آن وقت عزیزان راهکارشان این است که بحث در این زمینه را از برنامه هفتم توسعه حذف کنند! واقعا آدم نمی فهمد که منافع چه کسی در این حذف کردن ها وجود دارد؟! بحث از سیاست خارجی، از تولید فناورانه و نحوه نگاه توسعه گرا به صنعت نفت و بحث از محیط زیست را حذف می کنید بعد اسمش را سند برنامه توسعه کشور می گذارید؟!
به گزارش جماران از این جلسه، فرشاد مومنی در ادامه بیان متغیرها و شاقول های برنامه توسعه مناسب گفت: یکی دیگر از شاقول ها، نحوه برخورد با مشارکت فعال و مبتنی بر عزت مردم در سرنوشت خودشان است. وقتی گزارش های رسمی می نویسند که در این سه دهه ای که برنامه منحط تعدیل ساختاری اجرا شده، نزدیک به دو سوم جمعیت فعال کشور، نقشی در تولید ملی ندارند؛ باید با این شاقول، برنامه را اعتبار سنجی کنید که چقدر به توسعه نزدیک یا دور است؟ اینها آن شاقول هایی هستند که در واقع فهم این سند را از توسعه می توان با آن سنجید. بعد از این که این فهم تکلیفش روشن شد، ما سراغ فلسفه های برنامه ریزی می رویم. حداقل 25 مورد فلسفه کلیدی برای برنامه ریزی دیده شده که اگر حساب و کتابی در کار بود، باید بر اساس آن گزارش مطالبه و اعتبار سنجی می کردیم و بعد می آمدیم یک به یک ماجرا را زیر ذره بین قرار می دادیم و یک برنامه با کیفیت از آن در می آوردیم
این استاد دانشگاه اضافه کرد: مهمترین فلسفه برنامه ریزی، مهار نااطمینانی ها از دل این سند است؛ شدت بخشی بی سابقه به نااطمینانی ها با منشاء طبیعت از طریق بحران زیست محیطی بیرون می آید و هم تشدید بحران انسجام و اعتماد اجتماعی و ظهور ناهنجاری های گسترده! برای این که اصلا اینها در این برنامه طرح مساله نشده است.
داگلاس نورث و همکارانش تعریفی از دولت شکننده ارائه می دهند و می گویند: دولت شکننده، دولتی است که فقط و فقط قادر به حمایت از زیرمجموعه خود حکومت است؛ آن وقت ببینید که بر اساس داده های رسمی انتشار یافته مربوط به لایحه بوده 1402 نشان داده اند در آن سند که 87 درصد منابع محرومیت زدایی و سیاست های حمایتی فقط به عائله دولت اصابت می کند یعنی 13 درصدش برای بقیه جمعیت هشتاد و چند میلیونی است!
تسخیر دولت و بازار به دست مافیا
او در ادامه گفت: بحث های دیگری هم هست؛ مثلا فرض کنید درباره نقطه عطف فروپاشی بلوک شرق می گویند که بحث راجع به "دولت در برابر بازار" در فروپاشی شوروی یک بحث انحرافی است. ماجرا نه دولت است و نه بازار. ماجرای ما امروز این است که مافیاها هم دولت و هم بازار را به تسخیر خود در می آورند!
وقتی ما جهت گیری های سیاستی را مشاهده می کنیم که منافع حتی حکومت و مردم در آن دیده نمی شود اما در عین حال به عریانی، منافع مافیاها دیده می شود! نشان می دهد مساله تسخیر شدگی ساختار قدرت هم یک مساله خیلی حیاتی است که ما باید در این زمینه مورد توجه قرار دهیم.
چطور می توانید اسم برنامه هفتم توسعه را با کیفیت بگذارید؟ در حالی که اصل هماهنگی را حذف کرده اید!
مومنی افزود: می گویند فلسفه بسیار حیاتیِ برنامه ریزی توسعه، ایجاد هماهنگی هاست. یک گزارش که به صورت روش مند بگوید که نظام ملی از دریچه چه ناهماهنگی هایی الان هزینه متحمل می شود، وجود ندارد! چطور می توان اسم این را برنامه با کیفیت توسعه گذاشت، در حالی که اصل هماهنگی را حذف کرده اند؟!
وقتی معاونت های یک وزارتخانه با هم هماهنگ نیستند و زیر پای همدیگر را می کشند!
چندی پیش در زمان کرونا یکی از زیرمجموعه های ریاست جمهوری درباره این که چرا ایران این قدر نسبت به شوک های برون زا، شکنندگی دارد گفته بود ناهماهنگی در درون نظام اجرایی کشور بیداد می کند و مصداق هایی را نوشته بود که در زمان مناسب آنها را مطرح می کنیم و ما در این زمینه خیلی بحران داریم. من می توانم شواهدی را برای شما ذکر کنم که در زیر مجموعه های مدیریت اقتصادی کشور، معاونت های یک وزارتخانه باهم هماهنگ نیستند و زیر پای همدیگر را می کشند و اصلا مطرح نمی شود!
شاقول بعدی که به عنوان فلسفه برنامه ریزی مطرح می کنند به گفته فرشاد مومنی، مساله قفل های تاریخی است که به آن "وابستگی به مسیر طی شده" می گویند. او در ادامه می گوید: واقعا از این دریچه آنقدر بحث های خارق العاده وجود دارد که نمی شود حدی برای اهمیت شان تصور کرد. این که جنبش مشروطه خواهی که کل ماجرایش محدود شدن ساختار قدرت و عدالت خواهی بوده چطور می شود که بعد از صد سال در سال 1376 سیدمحمد خاتمی با همان شعارها مورد اقبال عمومی قرار گرفت! یعنی ماجرای این قفل شدگی ها، یک و دو و صد مورد نیست! اما طرح مساله در این زمینه نمی بینیم.
این استاد دانشگاه در ادامه افزود: باید خیلی صریح و شفاف بگوییم که شاهد تشدید روندهای واگرایی در آینده خواهیم بود؛ و این برازنده جامعه ما نیست، برازنده اقتضائات زمانه ما هم نیست. بنابراین می خواهیم با دامن زدن به مباحث حیاتی و سرنوشت ساز ایران که به کلی و به صورت اصولی در این سند (برنامه هفتم توسعه) حذف شده اند؛ خواهش کنیم و بگوییم که با حذف کردن این مسائل حیاتی، انتظار نداشته باشید آبی برای کشور گرم شود!
تا مجال هست ترمز را بکشید
به گزارش جماران، فرشاد مومنی در پایان هشدار داد: صمیمانه و خاضعانه می خواهیم تا مجال هست ترمز روندهای واگرایی را بکشند تا بر اساس منطق توسعه و فلسفه های برنامه ریزی، برنامه ای با کیفیت و با مشارکت اهل نظر و صاحب صلاحیت، طراحی کنیم که انشاءالله نجات پیدا کنیم. باز هم تاکید می کنم این که ما این قدر اصرار داریم، به خاطر این است که دلمان می سوزد. ظرفیت های دانایی موجود در ایران برای برون رفت از این بحران ها کفایت می کند. ولی من نمی دانم چه دست هایی در کار است که به جای این که این کار را بکنند، انگیزه کشی می کنند! روزی یک بازی در دانشگاه راه می اندازند روزی یک ماجراجویی جدید راه می اندازند و بعد هم اسم هایی رویش می گذارند, مثل این که کسی بی هیچ مناسبتی اسم بچه اش را رستم بگذارد تا مردم از او بترسند!
استاد اقتصاد دانشگاه علاطمه طباطبایی در پایان تاکید کرد: واقعا اگر به سرمایه های انسانی موجود کشور اعتنای بایسته ای شود من صمیمانه و مشفقانه و با اطمینان عرض می کنم که هنوز امکان برون رفت از دورهای باطل توسعه نیافتگی در ایران فراهم است و امیدوارم آنهایی که باید بشنوند قبل از مرگ سهراب این ندا را بشنوند.
