این کتاب در ۱۲ فصل تنظیم شده و در فصل اول درباره توسل به زور در حقوق بین الملل اسلامی، از منظر ردّ ادعا و اتهام علیه اسلام به عنوان دین جنگ، قهر و غلبه سخن می راند.
«شیخ محمد شلتوت» می گوید: حتی یک آیه در قرآن کریم نمی توان یافت که دلالت یا اشاره بر این داشته باشد که باید به جنگ برخاست و با کشتار مردم را مجبور کرد که به اسلام روی آورند و به اکراه ایمان آورند.
حدود ۱۰۰ آیه در کلام خدا، مسلمانان را به صلح دعوت می کند و جنگ را جز در موارد دفاع از نفس یا دین جایز نمی شمارد.
حقوق بین الملل اسلامی اولین بار در میان نویسندگان عرب با عنوان «القانون الدُولی الِاسلامی» مطرح شد و هدف از آن بر خلاف بسیاری از ادیان دیگر، مبلغ زهد و کناره گیری از این جهان نیست، بلکه تمتّع از تمام نعمات های زندگی دنیوی را توصیه می کند.
اسلام در پاسخ به غربی ها که متعقد هستند اسلام، دین جنگ و قهر است نمونه هایی دارد. اِذن جهاد در سال دوم هجری یعنی ۱۵ سال اول دعوت همه مسالمت آمیز بوده و فقط هشت سال خر موضوع جنگ و جهاد مطرح می شود.
فصل دوم کتاب و چند فصل دیگر به موضوع محصولات غذایی تراریخته از منظرهای مختلفی چون حق بر غذا ، محیط زیست ، اخلاق زیستی و حق بر کار پرداخته شده است.
تراریخته ها و چالش های آن از منظر حق بر غذا، عنوان این فصل است و این مهم را مطرح کرده که امروز تنها سیر کردن شکم مطرح نیست بلکه ایمن و سالم بودن محصولات غذایی نیز اهمیت دارد.
تعریف تراریخت و تراریخته و سایر مفاهیم و واژگان مرتبط با این بحث در چند فصل کتاب آمده و آن را فناوری جاسازی و انتقال ژن برشمرده که ا نتقال کدهای ژنتیکی در بین موجودان را فراهم کرده است.
سویا، ذرّت و پنبه مقاوم در برابر آفت ها از مهمترین بذرهای تراریخته اند که بیشترین سطح زیر کشت سال ۲۰۱۳ میلادی را در سطح جهان داشته اند.
مطابق حقوق بین الملل، دولت ها علاوه بر تعهدی که به افراد ساکن در محدوده جغرافیای سرزمینی خود دارند در مقابل حق بر غذای سایر کشورها و مردمشان نیز متعهد هستند.
- آثار منفی ناشی از تغذیه تراریخته ها:
ایجاد واکنش های حساسیت زا، سمّی بودن محصولات غذایی تراریخته، ایجاد مقاومت نسبت به آنتی بیوتیک ها، ایجاد مشکل در فرآیند باروری، تولید مثل و رشد نوزادان و ایجاد تومورهای سرطانی از مهمترین اثرات تخریبی شناخته شده این دست مواد غذایی است.
طبق مطالعات موسسه طب زیست محیطی؛ ارتباطی قوی و محکم میان مصرف غذاهای تراریخته و بیماریها وجود دارد و این موضوع بر روی حیوانات آزمایش و اثبات شده است.
اما یک نگرانی جدی در این میان وجود دارد که در دوفصل کتاب به آن اشاره شده و آن این است که؛ نبود یک نظام یکپارچه بین المللی در رابطه به آثار منفی تراریخته ها، جای نگرانی جدی دارد.
حقوق بشر از منظر آیات قرآن در دومین فصل کتاب بر حق کرامت و خلیفه الهی، حق حیات (که از حق از نظر قرآن فراتر و مهمتر است) و آزادی(بیان، اندیشه و عقیده) اشاره دارد.
آیه ۴۲ سوره انفال حاکی از روش اسلام در دعوت مردم، اقامه بُرهان و در نتیجه خواست از مردم به تفکر و اندیشه است و از مردم می خواهد زندگی دینی خویش را بر اساس اندیشه و تفکر بنا کنند.
اسلام به طور کلی طرفدار تفکر آزاد است و در اسلام تعبّد و تقلید عقاید و اصول دین پذیرفته نیست.
-نگاه تحقیرآمیز به زن ممنوع
در صفحه ۶۹ کتاب، درباره حقوق زن در قرآن کریم آمده است: در برخی کتاب های مذهبی آمده که زن از مایه ای پست تر از مرد آفریده شده، لذا جنبه طُفیلی دارد اما قرآن با کمال صراحت می فرماید که « زنان را از جنس مردان و از سرشتی نظیر مردان آفریدیم و به هیچ وجه نظریه تحقیرآمیزی نسبت به زن از لحاظ طینت و سرشت وجود ندارد.»
شهید مرتضی مطهری در گفتار عدالت قرآن به آیه ۴۷ سوره یونس اشاره کرده و می نویسد: «کلام اسلامی بیش از هر چیز به مسئله عدل پرداخته و در فقه اسلامی و جهان سیاست قبل از هر چیز و بیش از هر کلمه ای، واژه عدل تکرار شده است.»
ادامه این مطلب، آیه هایی را درباره برقراری عدل و قسط برشمرده که عدالت قضایی، اقتصادی و سیاسی از آن جمله است.
نتیجه اینکه، حق در کشورهای شرقی و اسلامی با دین گره خورده و خطاب های متعدد قرآن ویژه گروه خاصی نیست بلکه فراگیر و جهانی است.
عنوان فصل چهارم، فناوری زیستی تراریخت و حق بر کار در قلمرو حقوق بین الملل بشر با رویکرد بر جوامع روستایی است.
جوامعی بر پایه کشاورزی و دامداری که افزایش بذر، محصولات تراریخته و آثار زیانبار انسانی و زیستی این نوع بذرها، آنها را متضرر کرده و تنها یک نمونه آن در کانادا روی داده که مزرعه کشاورز اهل این کشور به خاطر کشت کُلزای مقاوم به علف کش از طریق انتقال گرده های کلزای تراریخته با وزش باد، آلوده شده است.
-حق بر کار، حق همگانی
طبق ماده ۲۳ اعلامیه جهانی حقوق بشر، «هر کسی حق دارد کار کند و در مقابل بیکاری مورد حمایت واقع شود.»
در مقدمه کنوانسیون شماره ۱۶۸ سازمان بین المللی کار آمده است: «اهمیت کار و اشتغال سازنده در جامعه نه تنها به دلیل منابع مالی که ایجاد می کند است، بلکه به خاطر احساس اعتماد به نفسی که بر فرد به دلیل ایفای نقش در جامعه می دهد نیز می باشد.»
فصل ۵ کتاب «مبارزه با دوپینگ در حقوق بین الملل» را بررسی می کند و معتقد است سابقه دوپینگ در ورزش، به ۲ هزار سال قبل از میلاد مسیح باز می گردد، جایی که هومر در نوشته های خود به مصرف قارچ های غنی از پروتئین توسط ورزشکاران یونان باستان اشاره کرده است.
کنوانسیون های اروپایی ضد دوپینگ، منشور اروپایی ورزش برای همه و یونسکو، دوپینگ را مغایر با اصول و ارزش های بازی جوانمردانه، رقابت سالم و ویرانگر دانسته اند. همچنین آژانس بین المللی مبارزه با دوپینگ در نوامبر ۱۹۹۹ میلادی در سوییس شکل گرفت.
تحلیل ابعاد حقوقی فناوری زیستی تراریخت از منظر امنیت غذایی در فصل بعدی کتاب آماری قابل توجه ارائه کرده است. آمریکا با سطح زیر کشت ۶۹ میلیون هکتاری، در صدر کشورهای تولید کنند محصولات تراریخته قرار دارد.
تراریخته هایی که معایت و محاسنی دارند. تعدادی از معایت و آثار منفی آنها در همین نوشتار بیان شد اما محاسنی همچون رشد جمعیت آینده کره زمین تا ۷۰ درصد و ضرورت تامین موادغذایی کافی، مقاوم بودن در برابر آفت ها، ویروس ها و عوامل باکتریایی و قارچ ها و برتری تغذیه ای نیز در کتاب قابل توجه است.
در فصل هفتم کتاب، درباره محصولات غذایی تراریخته از منظر اخلاق زیستی و حق بر غذا آمده است: زیست اجتماعی انسان و اخلاق زیستی در کنار هم معنا می یابند. نویسنده بعد از تعریف مفاهیمی مانند نظام غذایی و حق بر غذا، درباره تعهد دولت ها در ابن رابطه سخن رانده و دو اصل از اصول اخلاق زیستی یعنی زیانبار نبودن و پژوهش های مخفی در این رابطه نداشتن را یادآور و متذکر شده است.
نگرانی مولف در این فصل همچون فصل دیگری درباره تراریخته ها، به شرکت های چند ملیّتی و الزام نداشتن آنان به رعایت حقوق بشر از منظرهای مختلف پرداخته و خواستار کنترل و نظارت بر آنها در نظام بین المللی شده است.
-کدام یک مادر واقعی هستند؟
«مطالعه تطبیقی در حقوق موضوعه ایران و ترکیه درباره نسبت کودکان متولد شده از رحِم اجاره ای» عنوان فصل ۹ کتاب است.
در ایران، درباره اینکه مادر کدام است؛ مادر ژنتیک یا مادر نگهداری کننده یک دیدگاه مادر را زنی می داند که فرزند را می زاید و دیگاه دوم کسی را مادر می داند که صاحب تخمک است و اما دیدگاه دوم از منظر فقهی طرفداران و استدلال های قوی تری دارد.
در ترکیه اما اهدا و دریافت اسپرم به طور کلی ممنوع است و جرایم سنگینی از یک تا سه سال زندان هم در بر دارد.
سرجمع اینکه، با توجه به افزایش قراردادهای مربوط به اجار رحم در ایران ترکیه، باید قانون گذاران هر دو کشور دست بکار شوند و مقرراتی در این زمینه تنظیم و تهیه کنند.
فصل ۱۰ کتاب مربوط به موضوع مقابله با تروریسم سایبری در چهارچوب نظام حقوقی سازمان های بین المللی است. گویا هنوز هیچ سند حقوقی جامع و لازم الاجرایی در جهان درباره ممنوع بودن حمله های تروریستی سایبری تصویب نشده و موضواتی همچون توسعه و پیشرفت سلاح های سایبری، مقررات مرتبط به منع توسل به زور را تحت تاثیر قرار داده است.
پیشنهادهای نویسنده کتاب در این خصوص شامل: ارائه تعریف جامع از تروریسم سایبری، اتخاذ رهیافت مبتنی بر خطر در استراتژی های حقوقی طراحی شده در فرآیند مبارزه با تروریسم سایبری و توسعه همکاری دولت ها با سازمان هال بین المللی است.
فصل دیگری از کتاب، بار دیگر به مبحث تراریخته ها ورود کرده اما این بار از منظر حق بر محیط زیست سالم نکات مهم و قابل تاملی در بر دارد.
نکته هایی همچون اینکه بذر تراریخته ها در مواردی نابودی تنوع زیستی، آلودگی آب های زیر زمینی، تغییر ساختار خاک را به همراه داشته و این ها در تضاد با حق بنیادین هر هفرد در بهره مندی از محیط زیست سالم است.
شارِش ژنی(تلاقی گیاه با نوع وحشی خود)، تولید آفت های مقاوم و نابود کننده حشره های مفید و بی خطر، تهدید اکوسیستم خاک وکاهش تنوع زیستی، از مواردی خطرآفرین استفاده از بذرهای تراریخته اند.
ترراریخته هایی که دولت ها باید برای مدیریت و کنترل آنها ضمن ارزیابی دقیق خطرهای ناشی از بذر این گونه های خاص، دست بکار شوند و طرحی جامع و کامل تدوین و طراحی کنند.
در مجموع سیر تاریخی کتاب کلی، جهانی و با تاکید بر تراریخته ها است (نویسنده مقاله ها و تحقیقات دیگری هم در این زمینه دارد) و هر چند موارد مطرح شده کلی است، اما چندان به کشورمان و مطالعه منطقه ای نپرداخته است. برخی مفاهیم چند بار در کتاب تکرار و تعریف شده اند و غلط های تایپی و املایی در بیشتر صفحه ها به چشم می خورد.
کتاب «حقوق شهروندی در گذر زمان» از سوی انتشارات استاد شهریار در ۲۶۲ صفحه سال ۱۳۹۶ در هزار شمارگان چاپ شد.
۷۱۴۷/۶۰۲۶/
