به گزارش ایرنا امروز دیگر آیین ها و سنت های نوروزی رنگ باخته و جای خود را به فرهنگ های مدرنیته داده، آداب و رسومی که باید نسل به نسل بچرخد تا کهن بودن ایران زمین را بازگو کند.
آیین کوسه گلین در زمان ساسانیان در بسیاری از نقاط ایران از جمله ملایر اجرا می شد، میراثی گرانبها که گذشتگان ما به یادگار گذاشتند و در حال حاضر از این آیین تنها عنصر نمایشی از آن باقی مانده است.
این آیین در روزگاران قدیم مخصوص چوپانان و گله رانان بود، اما در دهه های اخیر دلالان و حمامی ها نقالدی راه می اندازند و نقش اصلی این مراسم را کوسه که شخصیتی پیام آور نوروز، شادی، بهار و زندگی دوباره است، بر عهده دارد و مردم قدم او را برای خود خوش یمن می دانستند.
تعداد بازیگران و نیز روش اجرای آن در روستاها متفاوت بوده و در برخی روستاها کوسه و زنش با ساز و دهل وارد می شدند و بچه ها به دنبال آنها راه می افتادند.
آنها به هر خانه ای که درش باز بود، به ویژه خانه اعیان و اشراف وارد می شدند و در محوطه حیاط شروع به حرکت های جالب ، خنده دار و رقص و پایکوبی می کردند، صاحبخانه ها نیز در حد وسع و طبع خود کمکی نقدی و یا جنسی به آنها می دادند.
این آیین در بیشتر روستاهای ملایر از جمله مانیزان اجرا می شد که تعداد بازیکنان این جشن پنج تا 10 نفر بود و نفر اول با پوشیدن لباس چوپانان و به سر کردن پوست بزغاله و تزئین خود به نقش کوسه یا ناقالی درمی آید و نفر دوم پسری 15 ساله با پیراهن و چادری زنانه نقش عروس کوسه را دارد.
2 نفر دیگر هم هر کدام دو شاخ به سرشان می بندند و چند زنگوله به خود می دوزند و 2 یا سه نفر هم ساز و دهل دارند که نوازنده گروه هستند.
کوسه که در پیشاپیش گروه حرکت می کند، با دست های خود صدای زنگوله های بسته به خود را درمی آورد و سپس وارد خانه ای می شود و با پاشنه کفش یا چوب دستی خود ضربه ای به طویله می زند، با این اعتقاد که این کار شگون دارد و خیر و برکت را برای صاحبخانه به ارمغان می آورد.
در این روز مردم درب خانه های خود را باز نگه می دارند و کوسه همچنان که صدای زنگوله ها را درمی آورد، اشعاری را می خواند که مضمون اشعار بیشتر طلب سلامتی ، خیر و برکت برای صاحبخانه است.
بعد از آوازخوانی کوسه، افرادی که در پوست بز نر هستند، با یکدیگر چوب بازی می کنند و عروس و کوسه حرکات موزون سرشار از پیامهای نیک سنتی را اجرا می کنند و سپس مردم هدایایی که آورده اند را تقدیم کرده و در آخر کوسه دوباره برای همه اهالی روستا دعا می کند.
کوسه گلدی به روش های مختلف در روستاهای ملایر توسط بزرگسالان و در فضای باز 50 روز به نوروز اجرا می شد که در یک نوع از این بازی نمایش یکی از بازیکنان نقش کوسه و دیگری نقش زن او را بازی می کند.
به گزارش ایرنا در این نمایش مرد لباس های عجیب می پوشد و به خودش زنگوله گوسفندی آویزان می کند و سپس کله گوسفندی را برمی دارند و در کوچه های روستا می گردند و از مردم آرد، شکر و پول جمع می کنند و با آنچه گرد آورده اند و هدایایی که جمع آوری کرده اند، حلوا می پزند و مهره ای آبی داخل آن گذاشته و به همه تعارف می کنند، مهره آبی از دهان هر کسی بیرون آمد، دور آن جمع می شوند و روی او آب می ریزند.
کوسه و زنش همیشه با روی خوش استقبال نمی شوند و گاهی هم صاحبخانه ها پنهانی روی آنها آب می ریزد و کوسه خانواده های دست و دلباز را دعا کرده و آرزو می کند که سال آینده احشام آنها فراوان شود.
در نوع دیگری از نمایش سنتی نوروزی کوسه گلین که در برخی روستاهای ملایر اجرا می شد، مردی سوار بر الاغ با پوشیدن لباس های گرم و رنگین از اواخر زمستان به دوره گردی می افتد و با دایره زنگی که در اختیار دارد، بنای خواندن و نواختن را آغاز و توجه همگان را به خود جلب و وانمود می کند که سردش است.
در صورت بودن برف، مردم به سوی او گلوله برفی پرتاب می کردند که بیشتر جنبه شوخی و مزاح داشت و با خلق لحظه های شیرین و شاد، هر کس در حد توانش به او هدایایی می داد.
این نمایش در ملایر به نقالدی معروف بود و از قدیمی ها که در خصوص این نمایش سوال می کنی یک بیت را تکرار می کنند:
نقالدی گنده گنده، پنجاه رفته و چهل مونده، منظور این بوده که پنجاه از زمستان رفته و چهل روز به بهار باقی مانده است.
بزرگان این روستاها می گویند: 6 نفر از اهالی این روستاها در دره جوزان در اواخر زمستان نمایش کوسه گلین را انجام می دادند و 2 نفر از آنها با ساز و دهل موسیقی اجرا می کردند.
سه نفر هم با پوشیدن پوستین های بلند و درآوردن خود به شکل خرس و یک نفر هم که مسئول جمع آوری هدایای مردم بود، به رقص و پایکوبی و مژده دادن فرا رسیدن فصل بهار می پرداختند.
البته در کنار آن تکه های نمایشی کوتاه و پانتومیم نیز بازی و به معرض اجرا گذاشته می شد.
نوع دیگری از آیین کوسه گلدی در پیرسواران اجرا می شد که آمدن بازیگران دوره گرد، عروسک گردانان یا به گویش محلی نقلدی و حاجی فیروزه خبر از نزدیکی عید می داد تا مردم برای استقبال آماده شوند.
بعضی از گروه های بازیگر عنتر و برخی هم خرس همراه داشتند و پسر بچه هایشان لباس دخترانه می پوشیدند و با شعر و تنبک سرپرست گروه می رقصیدند و شعرهایی همچون نقلدی آی نقلدی، نقلدی گنده گنده، نقلدی آی نقلدی، چل رفته، پنجاه مانده را سر می دادند.
گاهی خرس را وادار می کردند که همراه پسر بچه ای که لباس دخترانه پوشیده بود، برقصد و همراه تنبک می خواندند خرسو به رقص آوردیم، دمشو به دست آوردیم.
آنها به عنتر یاد داده بودند که با شنیدن کلمه دوست، چشم و با شنیدن کلمه دشمن، پشت خود را نشان دهد و سرپرست با خواندن از رقاص می خواست بشکن بزند و بگوید: اینجا بشکنم، یار گله داره، آنجا بشکنم، زلزله داره، جای دوست کجاست، جای دشمن کجاست.
یک محقق و نویسنده ملایری در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: کوسه گلین به چهار شکل مختلف در ملایر اجرا می شد که پیام آور بهار بود و هم اکنون از دعاها و اشعار آنها مطالب زیادی در دست نیست.
علیرضا گودرزی افزود: در گذشته افراد بومی این نمایش را 50 روز قبل از عید اجرا می کردند، اما امروز این نمایش سنتی و محلی به صورت نمادین اجرا می شود.
وی ادامه داد: در نمایش کوسه گلین از عروسک بز استفاده می شد و چون بز ریش کوسه ای دارد، به همین دلیل این نمایش به کوسه گلین مشهور است.
وی گفت: در باب نمایش کوسه گلین 2 تفکر نهفته است و معتقدند که این آیین برگرفته از کوسیک در بابلی(بین النهرین) ایزدی است و به احتمال زیاد از نام قومی در کوهی دشتی(زاگرس) گرفته شده است.
گودرزی بیان کرد: در گذشته این نمایش در دره جوزان ملایر و در روستاهای بلوک شور این شهرستان اجرا می شد و در همدان نیز این آیین به نام کوسه برنشین بازگو می شود.
وی با بیان اینکه نمایش کوسه گلین در دهه های اخیر هم در ملایر اجرا می شده، افزود: مشابه نمایش نقالدی در روستاهای توابع ملایر همچون مانیزان، توسک، جوزان، بابلقانی و روستاهای توابع آورزمان اجرا می شد.
به گزارش ایرنا این محقق آداب و رسوم فرهنگ مردم ملایر اظهار کرد: جشن عید نوروز که جزو آداب و سنت کهن ایران زمین است، باید با زنده نگه داشتن و احیای این آیین های بومی که خاص روستاها و محله های مختلف است، همزمان با فرا رسیدن نوروز اجرا شود.
گودرزی ادامه داد: علاوه بر اقدامات میراث فرهنگی برای احیای آیین های بومی، حضور پررنگ مسئولان با اعضای خانواده آنها در این آیین ها و سنت های محلی می تواند نقش بسیار مهمی در احیا و استمرار آنها ایفا کند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر نیز به اجرای نمایش کوسه گلین همزمان با نوروز 96 در این شهرستان اشاره کرد و گفت: این آیین کهن قرار است در ایام نوروز توسط یک گروه نمایشی در محل موزه لطفعلیان و پارک سیفیه ملایر اجرا شود.
ابراهیم جلیلی هدف از اجرای نمایش کوسه گلین را احیای دوباره این آیین به ویژه در روستاها با هنرنمایی افراد بومی عنوان کرد و افزود: ملایر سابقه طولانی در اجرای این نمایش دارد و این آیین در کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
وی در خصوص بازی های نمایشی ملایر همزمان با ایام نوروز بیان کرد: علاوه بر کوسه گلین، سالار سوار، درچالکی، کلاه برداران و گزنه قلاکی از جمله بازی های بومی و محلی است که دیگر در ملایر اجرا نمی شوند.
وی ادامه داد: نمایش های آیینی دیگری همچون کوشک و سالار سوار در روستاهای داویجان و جوراب، الک دولک و کلاه برداران در روستای پری و چله زری در روستای حسین آباد ناظم و دیگر روستاهایی همچون انوج برگزار می شد که امروز کم رنگ تر از گذشته شده است.
جلیلی بیان کرد: در راستای زنده نگه داشتن این آیین ها در ایام نوروز امسال، نمایش نوروز خوانی با رقص چوبی، نمایش خیابانی عمو نوروز، شاهنامه خوانی، پخت نان و شیرینی محلی و مسابقه سبزه آرایی در عمارت مصدقی برگزار می شود.
وی گفت: به همت علیرضا گودرزی محقق و نویسنده ملایری، مجموعه فرهنگ مردم ملایر شامل آداب و رسوم این شهرستان در 2 جلد و دانشنامه ملایر به چاپ رسیده که مجموعه ای بسیار ارزشمند از آیین های این شهرستان است.
شهرستان ملایر دارای 304 اثر تاریخی و طبیعی است که از این تعداد 197 اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون بیش از 6 آثار غیرملموس ملایر همچون جشن شیره پزی، رنگرزی، فرش جوزان، باسلق، انگور و مشتقات آن به ثبت ملی رسیده است.
این شهرستان با دارا بودن جمعیتی بالغ بر 300 هزار نفر در 75 کیلومتری شهر همدان واقع شده است.
7528/2087
خبرنگار: معصومه موسوی**انتشار دهنده:زهرا پیرنیا
انتهای پیام آیین کوسه گلین در زمان ساسانیان در بسیاری از نقاط ایران از جمله ملایر اجرا می شد، میراثی گرانبها که گذشتگان ما به یادگار گذاشتند و در حال حاضر از این آیین تنها عنصر نمایشی از آن باقی مانده است.
این آیین در روزگاران قدیم مخصوص چوپانان و گله رانان بود، اما در دهه های اخیر دلالان و حمامی ها نقالدی راه می اندازند و نقش اصلی این مراسم را کوسه که شخصیتی پیام آور نوروز، شادی، بهار و زندگی دوباره است، بر عهده دارد و مردم قدم او را برای خود خوش یمن می دانستند.
تعداد بازیگران و نیز روش اجرای آن در روستاها متفاوت بوده و در برخی روستاها کوسه و زنش با ساز و دهل وارد می شدند و بچه ها به دنبال آنها راه می افتادند.
آنها به هر خانه ای که درش باز بود، به ویژه خانه اعیان و اشراف وارد می شدند و در محوطه حیاط شروع به حرکت های جالب ، خنده دار و رقص و پایکوبی می کردند، صاحبخانه ها نیز در حد وسع و طبع خود کمکی نقدی و یا جنسی به آنها می دادند.
این آیین در بیشتر روستاهای ملایر از جمله مانیزان اجرا می شد که تعداد بازیکنان این جشن پنج تا 10 نفر بود و نفر اول با پوشیدن لباس چوپانان و به سر کردن پوست بزغاله و تزئین خود به نقش کوسه یا ناقالی درمی آید و نفر دوم پسری 15 ساله با پیراهن و چادری زنانه نقش عروس کوسه را دارد.
2 نفر دیگر هم هر کدام دو شاخ به سرشان می بندند و چند زنگوله به خود می دوزند و 2 یا سه نفر هم ساز و دهل دارند که نوازنده گروه هستند.
کوسه که در پیشاپیش گروه حرکت می کند، با دست های خود صدای زنگوله های بسته به خود را درمی آورد و سپس وارد خانه ای می شود و با پاشنه کفش یا چوب دستی خود ضربه ای به طویله می زند، با این اعتقاد که این کار شگون دارد و خیر و برکت را برای صاحبخانه به ارمغان می آورد.
در این روز مردم درب خانه های خود را باز نگه می دارند و کوسه همچنان که صدای زنگوله ها را درمی آورد، اشعاری را می خواند که مضمون اشعار بیشتر طلب سلامتی ، خیر و برکت برای صاحبخانه است.
بعد از آوازخوانی کوسه، افرادی که در پوست بز نر هستند، با یکدیگر چوب بازی می کنند و عروس و کوسه حرکات موزون سرشار از پیامهای نیک سنتی را اجرا می کنند و سپس مردم هدایایی که آورده اند را تقدیم کرده و در آخر کوسه دوباره برای همه اهالی روستا دعا می کند.
کوسه گلدی به روش های مختلف در روستاهای ملایر توسط بزرگسالان و در فضای باز 50 روز به نوروز اجرا می شد که در یک نوع از این بازی نمایش یکی از بازیکنان نقش کوسه و دیگری نقش زن او را بازی می کند.
به گزارش ایرنا در این نمایش مرد لباس های عجیب می پوشد و به خودش زنگوله گوسفندی آویزان می کند و سپس کله گوسفندی را برمی دارند و در کوچه های روستا می گردند و از مردم آرد، شکر و پول جمع می کنند و با آنچه گرد آورده اند و هدایایی که جمع آوری کرده اند، حلوا می پزند و مهره ای آبی داخل آن گذاشته و به همه تعارف می کنند، مهره آبی از دهان هر کسی بیرون آمد، دور آن جمع می شوند و روی او آب می ریزند.
کوسه و زنش همیشه با روی خوش استقبال نمی شوند و گاهی هم صاحبخانه ها پنهانی روی آنها آب می ریزد و کوسه خانواده های دست و دلباز را دعا کرده و آرزو می کند که سال آینده احشام آنها فراوان شود.
در نوع دیگری از نمایش سنتی نوروزی کوسه گلین که در برخی روستاهای ملایر اجرا می شد، مردی سوار بر الاغ با پوشیدن لباس های گرم و رنگین از اواخر زمستان به دوره گردی می افتد و با دایره زنگی که در اختیار دارد، بنای خواندن و نواختن را آغاز و توجه همگان را به خود جلب و وانمود می کند که سردش است.
در صورت بودن برف، مردم به سوی او گلوله برفی پرتاب می کردند که بیشتر جنبه شوخی و مزاح داشت و با خلق لحظه های شیرین و شاد، هر کس در حد توانش به او هدایایی می داد.
این نمایش در ملایر به نقالدی معروف بود و از قدیمی ها که در خصوص این نمایش سوال می کنی یک بیت را تکرار می کنند:
نقالدی گنده گنده، پنجاه رفته و چهل مونده، منظور این بوده که پنجاه از زمستان رفته و چهل روز به بهار باقی مانده است.
بزرگان این روستاها می گویند: 6 نفر از اهالی این روستاها در دره جوزان در اواخر زمستان نمایش کوسه گلین را انجام می دادند و 2 نفر از آنها با ساز و دهل موسیقی اجرا می کردند.
سه نفر هم با پوشیدن پوستین های بلند و درآوردن خود به شکل خرس و یک نفر هم که مسئول جمع آوری هدایای مردم بود، به رقص و پایکوبی و مژده دادن فرا رسیدن فصل بهار می پرداختند.
البته در کنار آن تکه های نمایشی کوتاه و پانتومیم نیز بازی و به معرض اجرا گذاشته می شد.
نوع دیگری از آیین کوسه گلدی در پیرسواران اجرا می شد که آمدن بازیگران دوره گرد، عروسک گردانان یا به گویش محلی نقلدی و حاجی فیروزه خبر از نزدیکی عید می داد تا مردم برای استقبال آماده شوند.
بعضی از گروه های بازیگر عنتر و برخی هم خرس همراه داشتند و پسر بچه هایشان لباس دخترانه می پوشیدند و با شعر و تنبک سرپرست گروه می رقصیدند و شعرهایی همچون نقلدی آی نقلدی، نقلدی گنده گنده، نقلدی آی نقلدی، چل رفته، پنجاه مانده را سر می دادند.
گاهی خرس را وادار می کردند که همراه پسر بچه ای که لباس دخترانه پوشیده بود، برقصد و همراه تنبک می خواندند خرسو به رقص آوردیم، دمشو به دست آوردیم.
آنها به عنتر یاد داده بودند که با شنیدن کلمه دوست، چشم و با شنیدن کلمه دشمن، پشت خود را نشان دهد و سرپرست با خواندن از رقاص می خواست بشکن بزند و بگوید: اینجا بشکنم، یار گله داره، آنجا بشکنم، زلزله داره، جای دوست کجاست، جای دشمن کجاست.
یک محقق و نویسنده ملایری در گفت و گو با ایرنا اظهار کرد: کوسه گلین به چهار شکل مختلف در ملایر اجرا می شد که پیام آور بهار بود و هم اکنون از دعاها و اشعار آنها مطالب زیادی در دست نیست.
علیرضا گودرزی افزود: در گذشته افراد بومی این نمایش را 50 روز قبل از عید اجرا می کردند، اما امروز این نمایش سنتی و محلی به صورت نمادین اجرا می شود.
وی ادامه داد: در نمایش کوسه گلین از عروسک بز استفاده می شد و چون بز ریش کوسه ای دارد، به همین دلیل این نمایش به کوسه گلین مشهور است.
وی گفت: در باب نمایش کوسه گلین 2 تفکر نهفته است و معتقدند که این آیین برگرفته از کوسیک در بابلی(بین النهرین) ایزدی است و به احتمال زیاد از نام قومی در کوهی دشتی(زاگرس) گرفته شده است.
گودرزی بیان کرد: در گذشته این نمایش در دره جوزان ملایر و در روستاهای بلوک شور این شهرستان اجرا می شد و در همدان نیز این آیین به نام کوسه برنشین بازگو می شود.
وی با بیان اینکه نمایش کوسه گلین در دهه های اخیر هم در ملایر اجرا می شده، افزود: مشابه نمایش نقالدی در روستاهای توابع ملایر همچون مانیزان، توسک، جوزان، بابلقانی و روستاهای توابع آورزمان اجرا می شد.
به گزارش ایرنا این محقق آداب و رسوم فرهنگ مردم ملایر اظهار کرد: جشن عید نوروز که جزو آداب و سنت کهن ایران زمین است، باید با زنده نگه داشتن و احیای این آیین های بومی که خاص روستاها و محله های مختلف است، همزمان با فرا رسیدن نوروز اجرا شود.
گودرزی ادامه داد: علاوه بر اقدامات میراث فرهنگی برای احیای آیین های بومی، حضور پررنگ مسئولان با اعضای خانواده آنها در این آیین ها و سنت های محلی می تواند نقش بسیار مهمی در احیا و استمرار آنها ایفا کند.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ملایر نیز به اجرای نمایش کوسه گلین همزمان با نوروز 96 در این شهرستان اشاره کرد و گفت: این آیین کهن قرار است در ایام نوروز توسط یک گروه نمایشی در محل موزه لطفعلیان و پارک سیفیه ملایر اجرا شود.
ابراهیم جلیلی هدف از اجرای نمایش کوسه گلین را احیای دوباره این آیین به ویژه در روستاها با هنرنمایی افراد بومی عنوان کرد و افزود: ملایر سابقه طولانی در اجرای این نمایش دارد و این آیین در کشور در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده است.
وی در خصوص بازی های نمایشی ملایر همزمان با ایام نوروز بیان کرد: علاوه بر کوسه گلین، سالار سوار، درچالکی، کلاه برداران و گزنه قلاکی از جمله بازی های بومی و محلی است که دیگر در ملایر اجرا نمی شوند.
وی ادامه داد: نمایش های آیینی دیگری همچون کوشک و سالار سوار در روستاهای داویجان و جوراب، الک دولک و کلاه برداران در روستای پری و چله زری در روستای حسین آباد ناظم و دیگر روستاهایی همچون انوج برگزار می شد که امروز کم رنگ تر از گذشته شده است.
جلیلی بیان کرد: در راستای زنده نگه داشتن این آیین ها در ایام نوروز امسال، نمایش نوروز خوانی با رقص چوبی، نمایش خیابانی عمو نوروز، شاهنامه خوانی، پخت نان و شیرینی محلی و مسابقه سبزه آرایی در عمارت مصدقی برگزار می شود.
وی گفت: به همت علیرضا گودرزی محقق و نویسنده ملایری، مجموعه فرهنگ مردم ملایر شامل آداب و رسوم این شهرستان در 2 جلد و دانشنامه ملایر به چاپ رسیده که مجموعه ای بسیار ارزشمند از آیین های این شهرستان است.
شهرستان ملایر دارای 304 اثر تاریخی و طبیعی است که از این تعداد 197 اثر در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.
تاکنون بیش از 6 آثار غیرملموس ملایر همچون جشن شیره پزی، رنگرزی، فرش جوزان، باسلق، انگور و مشتقات آن به ثبت ملی رسیده است.
این شهرستان با دارا بودن جمعیتی بالغ بر 300 هزار نفر در 75 کیلومتری شهر همدان واقع شده است.
7528/2087
خبرنگار: معصومه موسوی**انتشار دهنده:زهرا پیرنیا
کپی شد
