شمشاد یکی از گونه‌های درختان پهن برگ و همیشه سبز جنگل‌های هیرکانی است که دامنه انتشار این گونه در استان‌های شمالی از آستارا در استان گیلان تا قرن‌آباد در استان گلستان واز نزدیک به سواحل دریا در پارک جنگلی سی‌سنگان تا ارتفاع هزارو۸۰۰ متری از سطح دریا در جنگل‌های "لساکوتی " شهرستان تنکابن و "افرچال" ساری است.
از سال ۱۳۸۹ این گونه همیشه سبز و با ارزش جنگل‌های شمال کشور به دلایل مختلفی مورد حمله آفات و بیمارهای مهاجم و مخربی قرار گرفته که منشاء خارجی داشته و به طور ناگهانی وارد کشور شده و در مدت زمان کوتاهی حیات و بقای این گونه را به مخاطره انداخته و سبب نابودی و خشک شدن بسیاری از انها شده است.
بیماری بلایت شمشاد سبب سوختگی و خزان سریع برگ‌ها و خشکیدگی سرشاخه‌های درختان و نیز درختچه‌های شمشاد و در نهایت منجر به خشک شدن کلی توده‌های آلوده می‌شود و اثرات مخرب این بیماری درجنگل‌های آستارا و سایر مناطق استان گیلان برجای گذاشت و تا سال ۱۳۹۳ در بخشی از مازندران و در نهایت به تمام مناطق کشور سرایت کرد.
آفت شب پره شمشاد میهمان ناخوانده ای که در اوایل سال ۱۳۹۵ تقریبا به طور همزمان در پارک بنفشه چالوس منطقه نمک آبرود و منطقه لوندویل آستارا مشاهده شد و با فعالیت برگ خواری شدید خود خسارت‌های زیادی به بسیاری از رویشگاههای شمشاد در مناطق جلگه‌ای و پائین بند شمال کشور وارد کرده است .
طبق اسناد موجود از گستره حدود ۱.۹۴ میلیون هکتار از جنگل های شمال بنا به گفته مسئولان سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری بیش از ۴۲ هزار هکتار آن دارای پوشش گیاهی شمشاد است.
معاون وقت امور جنگل سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری گفت که وجود درختان شمشاد خشکیده براثر آفت شب پره عامل تهدیدکننده برای سایر گونه‌های موجود در جنگل های شمال کشور است و ممکن است سبب آتش سوزی شود .
بهزاد انگورج تقوی که تا شهریور ماه سال ۱۳۹۳ عهده دار مسئولیت این معاونت بود در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: قطع نکردن این درختان خشکیده در حقیقت به مثابه باروتی در کف جنگل‌ها بوده و ممکن است به علت عوامل طبیعی و یا بی احتیاطی افرادی مانند دامدارها ، شکارچیان و یا حتی گردشگران هرلحظه اتفاقاتی مانند آتش سوزی رخ دهد و سطح وسیعی از جنگل‌ها را بسوزاند و تبدیل به خاکستر کند.
وی با ابراز تاسف مبنی بر آنکه در بعد پیشگیری، کنترل و مقابله با آفات و بیماری‌ها در عرصه‌های جنگلی به بهداشت جنگل توجه نشده است ،گفت که کارهای درمانی و آزمایشی در حوزه جنگل برخلاف اراضی باغی معنا و مفهومی ندارد جنگل به شرائط توپوگرافی، صخره ای و نامحدودیت آن نمی توان در بعد پیشگیری از آفات و بیماری ها اقداماتی مانند سم پاشی انجام داد .
به گفته انگورج تقوی، نکته دیگر آنکه بیماری و آفت هرکدام شرائط خاص خود را دارند شناسایی و مشاهده آفت برای انسان امکانپذیر بوده ولی بیماری به این شکل نبوده بلکه آثار آن قابل مشاهده است و مساله بعدی آنکه قدرت این بیماری یا آفت در آن حد نبوده که نتوان آن ها را مهار و ریشه کن کرد .
وی اظهارداشت : در بهداشت جنگل باید به شکلی برنامه‌ریزی و اقدام می شد تا اجازه ندهند ناقل ها به آن محدوده از جنگل ها که در معرض تهدید بیماری و یا آفت قرار گرفته اند ورود پیدا کنند.
وی گفت که به عنوان نمونه در بیماری بلایت شمشاد ناقل این بیماری انسان بود به عبارتی اگر در محدوده ای که این بیماری وجود داشت با همان لباس به دیگر نقاط عرصه های جنگلی وارد می شد و در نتیجه این بیماری گسترش پیدا می کرد البته حیوانات اهلی و وحشی مانند شغال ، خوک ، گاو و حتی پرندگان نیز بنوعی ناقل بیماری هستند ولی تاثیرگذاری این حیوانات در انتقال این بیماری کمتر از انسان ها است .
انگورج تقوی با اشاره به آنکه در سال ۹۳ گروهی از فائو برای بازدید از جنگل ها به شمال آمده بودند ، گفت که این گروه تاکید داشتند آن سطحی از جنگل ها که مبتلا به بیماری و آفات نیست اقداماتی مانند شستشوی تنه درختان انجام گیرد و برنامه های عملیاتی نظیر تمامی سطوح جارو گردد، خاک برگ ها نیز دفن شود و حتی درختان خشکیده ، افتاده و ریشه کن نیز همزمان سوزانده یا به خارج از جنگل انتقال داده شود که متاسفانه به این توصیه ها هم توجه نشد.
به گفته او ، هنوز مسئولان سطوح کلان کشور به نقش و اهمیت جنگل و دریا در شمال کشور پی نبرده اند و نمی دانند این دو موهبت الهی چه میزان در اقتصاد کشور نقش دارد و با گذشت سال ها هنوز برای احیاء و بازسازی گونه‌های ارزشمند شمال کشور اعتباری اختصاص داده نشد.
عضو کمیسیون کشاورزی ، آب و منابع طبیعی نیز در این باره می گوید اگرچه درختان شمشاد به عنوان ذخیرگاه جنگل های شمال از آن نام برده می شود ولی زمانی که این گونه در برخی از مناطق به طور کامل خشک و نابود شده دیگر ذخیرگاه نیست و اگر چنین گونه ای در باغات شخصی افراد وجود داشت آیا صاحب آن اجازه می داد این درخت با این وضعیت در باغ او باقی بماند.
شمس الله شریعت نژاد در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود: درختان خشکیده شمشاد در حقیقت یک سرمایه است و باید از سطح جنگل ها برداشته شود تا از این محصول بتوان در بخش های دیگر از آن استفاده کرد و عایدات حاصل از فروش این گونه نابود شده صرف احیای جنگل های شمال گردد.
وی ادامه داد: نکته دیگر آنکه آفات و بیماری به تازگی به گونه های شمشاد آسیب نرسانده بلکه از دو دهه گذشته نیز باعث سوختگی و خشکیدگی این گونه شده که کماکان در جنگل ها باقی مانده است و اگر در همان زمان نسبت به قطع این درختان اقدام و از جنگل ها خارج می شد امروز شاهد چنین خسارت هایی در این عرصه ملی نبودیم .
نماینده مردم شهرستان های تنکابن ، رامسر و عباس آباد در مجلس شورای اسلامی گفت که جنگل در حقیقت یک واحد اقتصادی است و محصول تولیدی آن نیز باید مورد استفاده قرار گیرد و در علم مدیریت جنگل هم به این شکل نیست که از درختان خشک ، سرپا و افتاده استفاده نکنید و به همان شکل در جنگل ها باقی بمانند.
شریعت نژاد افزود : در قانون طرح تنفس جنگل ها نیز یک بند آن در مورد همین موضوع است که باید درختان خشک ، سرپا و افتاده از سطح جنگل های شمال برداشته و به بیرون انتقال داده شوند تا سایر گونه ها مورد تهدید عوملی مانند عوامل انسانی ، آتش سوزی و آفات قرار نگیرند ولی به نظر می رسد مسئولان این سازمان تا این لحظه برنامه و تصمیمی برای رفع این عوامل تهدید کننده در جنگل های شمال ندارند .
کارشناس دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها و مراتع گفت که اجرای اقذامات بهداشتی، عملیات مراقبت، احیا و بازسازی رویشگاههای شمشاد در مناطق آسیب دیده بر اساس مصوبات ابلاغی کارگروه های نجات شمشاد در مناطق پایلوت استان های شمالی مورد تاکید رییس این سازمان است
یزدانفر آهنگران در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : به دنبال مصوبات کارگروه نجات شمشاد با حضور معاون امور جنگل و مدیرکل دفتر حمایت و حفاظت سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری و مدیران کل منابع طبیعی استانها و تعدادی از کارشناسان ستادی و استانی در بهمن ماه سال ۹۷ و فروردین ۹۸ مبنی بر قطع سرشاخه های درختان شمشادهای کاملا خشکیده براثر آفت و بیماری ها به عنوان مصوبه در ۲ منطقه پایلوت (بندرگز و سی سنگان) در دستور کار سازمان قرار گرفت.
وی افزود : در این مصوبه مقرر شد تا در سطحی حدود ۶۰ هکتار (۵ درصد کل این دو عرصه) از رویشگاههای شمشاد کاملا خشک در ۲ منطقه یکی پارک جنگلی سی سنگان نوشهر و دیگری نیز منطقه چشمه بلبل گلستان اقدامات بهداشتی و عملیات مراقبت، احیاء و بازسازی انجام گیرد و قرار بود این طرح در اردیبهشت ماه امسال شروع شود ولی بنا به دلایلی دچار تاخیر شده است .
کارشناس دفتر حفاظت و حمایت سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری گفت که براساس این مصوبه بنا بود پایه ها و سرشاخه های کاملا خشکیده در اثر آفت و بیماری قطع و سپس سرشاخه های آنها امحا و مقطوعات چوبی ضد عفونی شوند و طبیعتا در پی چنین اقداماتی فضا برای مراقبت از نهال های نورسته مهیا خواهد شد .
آهنگران افزود: به نظرم به دلیل اختلاف نظرهای فنی که میان کمیته فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان مازندران - نوشهر و کارشناسان بخش حفاظت و حمایت وجود دارد تاکنون این مصوبه اجرایی نشده هرچند رئیس سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری کشور تحقق این مهم را به اظهار نظر شورای عالی جنگل موکول کرده و در انتظار نظر نهایی این شورا هستیم .
وی ابراز امیدواری کرد که به زودی شورای عالی جنگل نظر نهایی مبنی بر لزوم یا عدم لزوماجرای این مصوبه را ارائه دهد تا بتوان در این ۲ منطقه پایلوت آن را عملیاتی کرد بلکه شاید نتایج مثبت دهد و بتوان برای احیا و بازسازی سایر شمشاد زارهای کاملا خشکیده براثر این آفت برنامه ریزی و اقدام کرد .
معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری نیز در این باره می گوید حدود ۸۰درصد از سطح ۴۲ هزار هکتار پوشش گیاهی شمشاد در جنگل های هیرکانی شمال کشور دچار خسارت جدی شده است .
بهمن افراسیابی در گفت و گو با خبرنگار ایرنا افزود : براساس مصوبه مجلس شورای اسلامی در سال ۱۳۷۱ شمشاد جزء ذخایرجنگلی و از گونه های ممنوع القطع است و اینکه به خاطر عوامل تهدید کننده مانند آتش سوزی در جنگل های شمال این گونه قطع شود ، چنین اقدامی در دستور کار این سازمان نیست .
وی اظهارداشت : امروز پی گیری های فراوانی از سوی مسئولان و کارشناسان ستاد نجات شمشاد هم در سازمان جنگل ها و هم در ادارات چهارگانه منابع طبیعی آبخیزداری شمال کشور در بخش کنترل آلودگی شب پره شمشاد و بیماری بلایت صورت گرفته و حتی در بازدیدهای حضوری دیده شده که برخی از گونه های شمشاد به ظاهر کاملا خشک شده اما در قسمت پائین آن جوانه زده است.
معاون حفاظت امور اراضی سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری گفت : مسئولان این سازمان از زمان آلوده شدن این گونه به آفت شب پره شمشاد و بیماری بلایت طرح ها ، برنامه ها و عملیات بهداشتی خوبی برای نجات و جلوگیری از انقراض این گونه داشته اند و طی این مدت به نتایج مثبتی دست یافته اند.
افراسیابی گفت: در عملیات بهداشتی آن قسمت از رویشگاه های شمشاد که آلوده به بیماری بلایت بوده طبق برنامه ریزی ها این لکه ها دور آن محصور سازی و شیوه عملیات بهداشتی نیز به مسئولان و کارشناسان ادارات چهارگانه منابع طبیعی و آبخیزداری شمال کشور اعلام شده است .
وی اظهارداشت: اقدام دیگری که برای زنده مانی و پیشگیری از انقراض این گونه انجام گرفته است استفاده از تله های فرمونی است و ضمن آنکه قسمتی از رویشگاه های شمشاد که آلوده به آفت شب پره هستند ولی زنده مانده اند در این قسمت نیز عملیات محلول پاشی انجام می گیرد.
به گفته او در بهترین زمانی که عملیات بهداشتی جنگل برای پیشگیری و مهار این آفت و بیماری اثر بخشی داشته باشد سعی می کنیم محلول پاشی انجام دهیم و مساله بعدی آنکه بخش های از رویشگاه شمشاد که ظاهری خشک دارند اما قسمت های پائین تنه آنها ساقه و جوانه زده به ادارات چهارگانه منابع طبیعی و آبخیزداری ماموریت داده شده تا این گونه ها را پایش کنند تا بتوان برای زنده مانی آن ها نیز عملیات بهداشتی جنگل مانند محلول پاشی انجام داد .
وی ادامه داد : این قسمت ها نیز شناسایی شده ضمن آنکه از نظر اعتباری هم محدودیتی وجود ندارد و امیدوارم بتوانیم با حفظ این لکه های سبز و اقدمات محلول پاشی از انقراض این گونه ارزشمند جلوگیری کرد.
معاون حفاظت و امور اراضی سازمان جنگل ها ، مراتع و آبخیزداری ، رشد زود افزون آفت شب پره شمشاد و نیز موقعیت مکانی گونه های شمشاد را به عنوان ۲ مشکل اساسی در کنترل این آفت در جنگل های شمال مطرح کرد و گفت که با همه برنامه ریزی ها ، طرح های مدون و عملیات بهداشتی برای کنترل این آفت منتهی رشد جمعیت آفت چشمگیر است و هرجایی که عملیات محلول پاشی انجام گرفته و تاحدودی این آفت از بین رفته ولی به علت رشد سریع جمعیت آن کنترل آن را دچار مشکل کرده است .
افراسیابی افزود: واقع شدن درختان شمشاد در مکان های سخت گذر و زیر اشکوب درختان دیگر باعث شده تا نتوان به آسانی محلول پاشی کرد چرا که افرادی که دراین حوزه فعالیت دارند دسترسی آسان به این گونه ها ندارند تا بتوانند محلول پاشی انجام دهند.
وی اظهارداشت :با این وجود از انجایی که سال ها عملیات پیشگیری و کنترل بیماری و آفات این گونه ارزشمند جنگلی انجام گرفته تجربه زیادی در این بخش کسب شده است و می توان مدعی شد که چه طرح هایی در این حوزه تدوین و اجرا کنیم و امیدوارم بتوانیم به زودی این گونه را از خطر انقراض نجات دهیم که خوشبختانه در این بخش جای امیدواری بسیار زیاد است .
۷۰۷۸ /۱۸۹۹
