جماران ـ آنچه که در پی می آید متن بخش سوم و پایانی نشست صحیفه خوانی با دکتر سید کاظم اکرمی وزیر آموزش و پرورش دولت مهندس میرحسین موسوی است که به بررسی بخشی از سخنان امام خمینی در دیداری که وی در سال 63 به عنوان وزیر وقت آموزش و پرورش وقت با ایشان داشت اختصاص دارد.
دکتر اکرمی در ادامه این نشست، همچون بخش های پیشین، به بررسی زوایای انحراف وزارت آموزش و پرورش از دیدگاه امام خمینی و آنچه که پس از پایان حیات امام خمینی رو به توقف و فراموشی رفت می پردازد.
یکی از آرمان های انقلاب به رهبری امام عدالت و حقوق محرومین و مستضعفین بود. اگر بخواهیم از زاویه عدالت آموزشی به ارزیابی کارنامه آموزش و پرورش بپردازیم؛ به نظر می رسد با یک نوسان جدی در این زمینه مواجه هسیتم، از سویی در سال های نخست پس از پیروزی انقلاب حتی با وجود درگیر بودن کشور در جنگ با توسعه مدارس و خدمات اجتماعی در مناطق محروم و ایجاد منطقه بندی در کنکور سراسری، با یک جهش در عدالت آموزشی، مواجه هستیم. از سوی دیگر اما پس پایان جنگ به تعبیر شما با عدم تداوم سیاست های معطوف به عدالت آموزشی مواجه هستیم و روز به روز مستضعفین و پابرهنگان مد نظر امام در سیاست های آموزشی بیش تر فراموش می شوند.
من بارها گفته ام که ما باید نگهبان قانون اساسی و روح انقلاب باشیم، متاسفانه بخشی از اصول و آرمان های اولیه انقلاب فراموش شده است. عدالت و عدالت آموزشی مورد نظر امام اکنون برقرار نیست. یکی از مخالفت های من با مدارس غیر انتفاعی همین موضوع بود. ببینید چند نفر از کسانی که وارد دانشگاه ها می شوند فارغ التحصیل مدارس غیر انتفاعی هستند و چند نفر از مدارس دولتی جنوب شهر؟ من می دانستم که با گسترش مدارس غیر انتفاعی خدمتی به دانش آموزان جنو ب شهر نخواهد شد.
شما مدارس غیر انتفاعی را ناکارآمد ارزیابی می کنید؟
ناکارآمد نیست ولی عادلانه هم نیست. ما هنوز موفق نشده ایم الگویی موفق، برای جبران بی عدالتی ناشی از تأسیس مدارس غیرانتفاعی اعمال کنیم کنیم. قطعا این موضوع در منطق و سیاس های مورد نظر امام خمینی توجیه ندارد. در زمان معاونت آقای زرهانی طرحی اجرا شد که قرار بر این بود 10 درصد دانش آموزان مستعد محلات محروم با ملاحظاتی وارد این مدارس شوند که آن هم در دوران احمدی نژاد حذف شد.
از منظر عدالت آموزشی نظرتان در مورد تدریس زبان مادری در مناطق غیر فارس زبان چیست؟
من تدریس زبان های مادری را قبول دارم وزیر آموزش و پرورش هم در مصاحبه ای اعلام کرده بود که قبول دارند. مکتب ما مکتب آزادی انسان است. اگر با انسان فطرتا با عدالت رفتار شود هیچ تهدیدی از جانب او نخواهد بود. چند کشور دنیا است که همه مردم آن به یک زبان حرف بزنند. مگر ما سوییس را نداریم که یک گوشه اش آلمانی و گوشه ی دیگرش ایتالیایی و فرانسوی حرف می زنند. مگر آنجا چه اتفاقی افتاده است.
در دوره دکتر نجفی به درستی تنبیه بدنی ممنوع شد و این می توانست زمینه ای مناسب برای اجرای سیاست پرورشی مورد نظر امام خمینی و آموزش توأم با پرورش باشد؛ اما هرگز تدبیری برای جامعه پذیری دانش آموزان یا تقویت قوانین و آیین نامه هایی که بتواند نظم مدرسه و کلاس را در نبود تنبیه بدنی تضمین کند؛ اندیشینده نشد. به این ترتیب عملا نه تنها تنبیه و اعمال خشونت حذف نشد؛ بلکه ساختار انضباطی مدارس و رابطه متقابل دانش آموز و معلم نیز دچار فروپاشی شد. این فروپاشی در واقع پس از دوران فارغ التحصیلی به نوعی دیگر منجر به فروپاشی بخشی دیگر از روابط و اخلاق درون جامعه می شود.
به نظرم باید از چند استاد این حوزه دعوت به عمل بیاید و بنشینند هم اندیشی کنند و طرحی را بنویسند که ببینیم با چنین دانش آموزانی چه کار باید کرد.
یکی از مهمترین مسائل سیاست گذاری عمومی در ایران این است که اساسا وزارتخانه های ما در ایران به جای شأن سیاست گذاری، شأن تصدی گری یافته اند و و محورهای عمده ای از مسوولیت های سیاست گذارانه وزارتخانه ها مغغول واقع شده است. در واقع وزارت آموزش پرورش، بیش از آن که وزارت آموزش و پرورش باشد؛ تبدیل به وزارت اداره امور مدارس شده است. ارزیابی شما ازخلأهای سیاستگذاری در آموزش و پرورش چیست؟
آموزش و پرورش ما هیچ وقت به برخی از مهمترین مسائل نپرداخته است. یکی از این ها مساله برنامه ریزی آموزشی است. برنامه ریزی درسی کارش با کتاب است، اما برنامه ریزی آموزشی باید بر اساس سیاست های کلی در حوزه آموزش حرکت کند. افرادی متخصص وارد این عرصه شوند و فرصت این را داشته باشند که به برنامه ریزی بلند مدت در این مورد بپردازند. اساسا حداقل دو معاون وزیر آموزش و پرورش باید تخصص های کاملا مرتبط می داشتند. به طوری که شأن تخصصی و کیفیت کار آن ها نیز مانع از تغییرشان با تغییر دولت می شد. بگذریم که سال های گذشته مقامات عالی وزراتخانه بستگان خود را در مسوولیت هایی منصوب کردند. باید کسانی بکارگرفته شوند که متخصص برنامه ریزی آموزشی و تدوین سیاست های آموزشی باشند. یک بار گفتم. ما باید از متخصصان کشورمان استفاده کنیم باید از آقای دکتر سرکار آرانی دعوت می کردیم تا به تشریح سبک آموزشی ایران و ژاپن بپردازد. این مسائل با آقایانی که متخصص این حوزه نیستند حل شدنی نیست. این رویه که در کشور ما مسوولین غیرمتخصص بکارگماشته می شوند از اساس غلط است. هرچند در گذشته سازمان برنامه و بودجه را تعطیل کرد و کسی هم به او چیزی نگفت. در برنامه دوم توسعه نوشتند آموزش و پرورش باید دو تا معاون دائمی داشته باشد. باید این سیاست ها را حفظ کنند و توسعه دهند و تقویت کنند. دو تا متخصص حداقل نیاز به ده سال تجربه دارند. نمی شود که هر روز عوض شوند. در دوره گذشته به کارکنان سازمان مهم پژوهش وبرنامه ریزی آموزش و پرورش که خود من زمانی مسوولیت آن را عهده دار بودم می گفتند؛ ما داریم پول می گیرم ولی هیچ کاری به ما محول نمی شود که انجام دهیم. ریاست محترم آنجا فردی روحانی است آدم خوبی هم است ولی رشته اش معارف اسلامی است رشته اش این نیست. این رویه شایسته و در شأن نظام جمهوری اسلامی نیست این ها دردهای اساسی است.
پژوهشگاه چطور؟
پژوهشگاه هم کار مفیدی انجام نداد. در حالی که از بیت المال هزینه می شود. این وضعیت جگر کسانی که برای انقلاب مبارزه کردند و سال ها در زندان های رژیم شاه سختی کشیدند می سوزاند.
در بخش قبلی گفت و گو از ضرورت تدریس مهارت های زندگی، هوش اخلاقی و هوش معنوی در قالب ساعات درس پرورشی سخن گفتید. الآن که به طور رسمی ساعت پرورشی داریم. شما از سیاست هایی همچون آموزش روانشناسی به مربیان پرورشی و یا سیاست هایی نظیر ارزیابی روانشناختی معلمان در بدو استخدام، ایجاد نظام آموزش عالی ویژه برای تربیت معلم سخن گفتید. شما هم به عنوان وزیر اسبق و با شیخوخیتی که دارید؛ و هم به عنوان یک استادیار و یک پژوهشگر این حوزه می توانید، هر یک از مباحث را در بخش های مختلف وزارت خانه به بحث بگذارید. تا کنون اقدامی در این زمینه داشته اید؟با دکتر فانی پیشنهاد تدریس مهارت های زندگی و هوش اخلاقی را در ساعات پرورشی را داده اید؟
من فعلا بیش از هر چیز سنگ صبور همکاران شده ام. درد دل ها را می شنوم. هر چند درد دل ها هم به جایی نمی رسد. اخیرا موضوعاتی از جمله کتب درسی به من برای بررسی و ارائه مشاوره واگذار شده است و قرار است که بنده در این موضوعات به ایشان مشاوره بدهم.
به عنوان پرسش آخر؛ آموزش و پرورش کنونی با آموزش و پرورش مورد نظر امام خمینی چقدر فاصله دارد؟
خیلی زیاد.
