غفلت از آسیب های اجتماعی و به حاشیه رفتن آن، 20 سال پیش «سیدحسن موسوی چلک» یا به عبارت بهتر پدر اورژانس اجتماعی در ایران را به این فکر انداخت که جایی به منظور تسهیل دسترسی به خدمات اجتماعی برای افراد در معرض آسیب و آسیب دیده تاسیس شود تا هم به نوعی کاهش پرونده های قضایی و انتظامی را کاهش دهد و هم شناسایی آسیب های اجتماعی شایع و در حال شیوع و کانون های آسیب زا را عملی نماید.
به قول او هدف این مراکز، پُر شدن فاصله بین خانه تا کلانتری است تا مردم برای هر موضوعی به سراغ پاسگاه و دادگاه نروند و پرونده قضایی نداشته باشند. مراکز اورژانس اجتماعی فرصت بازتوانی افراد در معرض آسیب و آسیب دیده اجتماعی را بیش از زندان فراهم می کنند و افراد برچسب زندانی بودن نمی خورند.
با وجود مشکلات فراوان پس از دو دهه همچنان پرچم اورژانس اجتماعی در کشور بالاست و استان فارس نیز با چندین مرکز فعال، خدمات خود را به افراد در معرض آسیب ارائه می دهد.
در ادامه بخش هایی از گفت و گوی «خبر جنوب» با دکتر سید مرتضی موسوی، مدیر کل بهزیستی فارس در این رابطه از نظرتان می گذرد.
اورژانس اجتماعی چه اهدافی دنبال می کند و چه خدماتی ارائه می دهد؟
در دهه 70 بهزیستی به عنوان سازمان دیده بان اجتماعی، آسیب ها و تغییرات اجتماعی را پیگیری می کرد. با توجه به تغییر پدیده های اجتماعی، آسیب های این حوزه نیز افزایش یافت و ارتباطات آسان و تغییرات اجتماعی در سطح خانواده و جامعه، افزایش شبکه های اجتماعی و شکسته شدن مرزها باعث شد آسیب های اجتماعی، بیشتر خودش را نشان دهد. سازمان بهزیستی به عنوان سازمانی که در حوزه اجتماعی صاحب تجربه و تخصص است با ارزیابی این شرایط اقدام به تدوین یک بسته جامع پیشگیری، مداخله بهنگام، توانمندسازی و کاهش آسیب های اجتماعی و فردی نمود.
اورژانس اجتماعی یا فوریت های اجتماعی برای مهار آسیب های اجتماعی و گره گشایی از برخی مشکلات مردم در حوزه های اجتماعی تشکیل شده و فعالیت های ما در چهار شکل مداخله در بحران فردی، اجتماعی، خانوادگی با مراکز مستقر ثابت، خط تلفن 123، خودروهای سیار و پایگاه خدمات اجتماعی انجام می شود. گروه های هدف مرکز (123) زنان و دختران آسیب دیده اجتماعی، زوجین متقاضی طلاق، افراد دارای اختلاف حاد، کودکان کار، همسران و کودکان آزار دیده و دختران فراری از منزل و سایر افرادی هستند که به هر دلیل در شرایط بحرانی قرار گرفته اند.
چه تعداد مراکز اورژانس اجتماعی در شیراز و شهرستان های استان فارس فعال است؟
از سال 78 اورژانس اجتماعی در شیراز راه اندازی شد و 6 تیم سیار در این کلانشهر و 6 تیم نیز در شهرستان ها آغاز به کار کردند. در برنامه ششم توسعه بحث گسترش مراکز اورژانس اجتماعی مورد تاکید قرار گرفته و شهرستان هایی که بالای 50 هزار نفر جمعیت دارند در طول برنامه ششم صاحب اورژانس اجتماعی خواهند شد؛ تا پایان امسال نیز 15مرکز دیگر افتتاح می شود که در مجموع تعداد آن به 21 مرکز می رسد.
بیشترین علت تماس با اورژانس های اجتماعی استان فارس چیست؟
بیشترین علت مربوط به کودک آزاری، اختلافات خانوادگی، همسرآزاری و فرار از منزل است.
چنانچه تماس تلفنی مرتبط با حیطه وظایف خط (123) باشد چه اقداماتی انجام می شود؟
تماس با (123) آغاز کار است. یک تیم که متشکل از روان شناس، مددکار، راننده اورژانس و گاهی نیز یک پزشک یا پرستار است برای حل مشکلات مردم اقدام به مداخله می کنند. تیم سیار سعی می کند با مشاوره ها و آموزش های لازم، مشکل را حل نماید اما اگر نیاز به ارجاع یا خدمات تخصصی بیشتری بود، افراد به مرکز نگهداری 123 منتقل می شوند و اقدامات اولیه مثل آموزش ها و مهارت های لازم به آنها ارائه می گردد. در مورد کودکان آزاردیده تا زمانی که خانواده، صلاحیت لازم نداشته باشند در مرکز بهزیستی نگهداری می شوند؛ البته ترجیح داده می شود که کودکان در کوتاه ترین زمان ممکن به خانواده حتی با کمترین صلاحیت بازگردند، چرا که خانواده کم صلاحیت نیز بهتر از مراکز امن دولتی است. به هرحال امن ترین مکان برای هر فرد، خانواده است. به طور کلی سعی می شود شرایط خانواده از سوی اورژانس اجتماعی برای پذیرش کودکان مهیا گردد و برخی مشکلات معیشتی یا درمانی والدین مثل اعتیاد آنها حل شود اما اگر در نهایت خانواده، صلاحیت لازم را نداشته باشند و احتمال آسیب رساندن به کودکان از سوی والدین قوت داشته باشد، با حکم مراجع قضایی در مراکز بهزیستی نگهداری می شوند.
در صورت کودک آزاری توسط والدین، آیا اورژانس اجتماعی به صورت سلسله وار در راستای حل مشکل تا حصول نتیجه مطلوب، پیگیری ها را ادامه می دهد؟
برابر قانون حمایت از حقوق کودکان، سازمان بهزیستی به عنوان مدعی العموم می تواند پیگیر حقوق کودکان باشد ولی این قضیه هنوز برای مردم و مراجع قضایی جا نیفتاده است. هنوز خانواده ها نسبت به فرزند خود احساس مالکیت دارند و فکر می کنند به هر شیوه ای می توانند او را تنبیه کنند. فوریتهای اورژانس اجتماعی باید به حدی ارتقا یابد که حتی خود کودک بتواند با اداره خدمات اجتماعی تماس بگیرد و مشکلات موجود را اطلاع دهد. در کل دورنمای اورژانس اجتماعی این است که خدمات به سمت افرادی که بیشتر در معرض آسیب هستند برود.
نیروهای اورژانس اجتماعی از تجارب لازم برای حل بحران ها و آسیب های حوزه اجتماعی برخوردارند؟
کادر اورژانس اجتماعی نحوه مواجهه با بحران ها و حل مشکلات را آموزش دیده اند و از تجربیات لازم برخوردارند. همه نیروها رشته های مرتبط دارند و در طول خدمت نیز به صورت مکرر، دوره های آموزشی تخصصی می بینند.
در بحث مداخله در بحران ها چه محدودیت هایی برای اورژانس اجتماعی وجود دارد؟
اورژانس اجتماعی باید بتواند رأساً و بدون فوت وقت در بحران ها مداخله کند. محدودیت هایی در این زمینه وجود دارد و به همین منظور جلسات متعددی با مراجع قضایی در سطح کشور برگزار شده تا برای رفع نواقص این چنینی چاره اندیشی شود. نباید فراموش شود که هرچقدر اورژانسهای اجتماعی تقویت شوند از حجم آسیب های اجتماعی کاسته می شود.
وضعیت کنونی اورژانس و آسیب های اجتماعی فارس را چگونه ارزیابی می کنید؟
فارس یک استان مهاجرپذیر است وشیراز از لحاظ تنوع و کثرت آسیب های اجتماعی جزو پنج کلانشهر اول آسیب پذیر کشور بحساب می آید، بنابراین ایجاد مراکز اورژانس اجتماعی در فارس یک ضرورت است؛ همچنین پیش بینی می شود که کلکسیونی از آسیب های اجتماعی در شهر جدید صدرا در حال شکل گیری است و هرچه سریع تر باید اورژانس اجتماعی در این شهر راه اندازی شود.
گرچه هنوز به طور کامل در خصوص خدمات اورژانس اجتماعی اطلاع رسانی نشده و خانواده ها از اثربخشی مرکز 123 اطلاع کافی ندارند اما استان فارس در سطح کشور بیشترین آمار مراجعات را داشته است. پیش بینی می شود با روند تاسیس اورژانس اجتماعی، سیر صعودی آسیب های اجتماعی طی دو سال آینده کنترل و شیب آن کُند شود.
لازم است همه دستگاه ها و افراد جامعه در این خصوص به مسئولیت های خود توجه کنند و اگر حداقل نمی توانند جلوی آسیب ها را بگیرند در راستای تولید آسیب نیز حرکت نکنند. اگر به مسائل اجتماعی و آسیب های این حوزه توجه گردد و اعتبارات لازم در نظر گرفته شود قطعا آسیب های اجتماعی قابل کنترل خواهد بود.تعداد زیادی گروه های همیار و پایگاه سلامت اجتماعی تحت نظارت سازمان بهزیستی در استان فارس شکل گرفته و موسسات خیریه را نیز به سمت کنترل و پیشگیری از آسیب های اجتماعی سمت و سو داده ایم. طی یک سال گذشته نیز برنامه ها و اعتبارات خوبی در رابطه با مسائل طلاق، بزه های اخلاقی و اعتیاد به استان آمده که در پی آن 8 درصد کاهش طلاق داشته ایم. به طور قطع در موضوع کنترل آسیب های اجتماعی که مورد تاکید مقام معظم رهبری و دولت است اگر مردم و دستگاه های دولتی دست به دست هم دهند موفقیت حاصل می شود.
46
