بنا بر برخی اسناد تاریخی، آیین عزاداری برای امام حسین (ع) از اواسط قرن چهارم هجری مرسوم شد و ایرانیان شیعه که در این زمان اسلام را با تمام ویژگی‌های فرهنگی این سرزمین آمیخته بودند، در سوگ مظلومیت امام خود، مراسمی آیینی بر پا کردند که با مرور زمان، به آن افزوده و از آن کاسته شد، تا با گذر قرن‌ها به شاکله امروزی در آمد.
در قرن نهم هجری، کمال الدین حسین بیهقی کاشفی سبزواری با نگارش کتاب روضة الشهدا در ده باب، بنای روضه خوانی برای امام حسین (ع) را گذاشت. هر باب از این کتاب در یکی از روزهای دهه محرم خوانده می‌شد و مردم با شنیدن آن اشعار، سینه می‌زدند و کم‌کم لفظ روضه بر همه آثاری که در سوگ و رثای امام حسین (ع) نوشته می‌شد، اطلاق شد.
با رواج روضه‌خوانی، مراسم آیینی سوگ عاشورا در هر منطقه با شور خاصی برگزار شد که براساس فرهنگ مردم آن ناحیه رنگ و بویی متفاوت با دیگر نقاط داشت؛ همچنین در هنرهای نمایشی، تنها گونه خاص هنر نمایش که مختص به ایرانیان است، تغزیه نام دارد که آن نیز تنها به بیان وقایع عاشورا می‌پردازد و باید طی ده روز به صورت سریالی اجرا شود.
** آماده سازی برای مراسم دهه محرم
مراسم عزاداری حسینی در شیراز سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران اسلامی نیز همچون دیگر نقاط ایران همه‌ساله با شوری خاص برگزار می‌شود و وجود حرم حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) آن را ویژه می‌کند.
همه ساله در آستانه ماه محرم آیین تعویض پرچم گنبدهای حرم احمد بن موسی و برادرش محمد بن موسی (ع) و پوشش سیاه ضریح مطهر این امامزادگان والامقام برگزار می شود.
همچنین در گذشته محلات مختلف با برپایی علم از چند روز پیش از مراسم عزاداری سید‌الشهدا (ع) جوانان بسیاری را به هیات‌ها جذب می‌کردند، تعداد بیشتر افراد در هر دسته یا به اصطلاح سنگینی هر دسته عزاداری باعث افتخار هر هیات بوده است.
** حمل علم
از قدیم، علم‌ها و پرچم‌های آذین‌بندی شده در اختیار سینه زنان قرار می‌گیرد که معمولاً براساس نذر سازنده آن به هیات های مختلف تقدیم می‌شود و مردان جوانی که نذر دارند، همواره در اولویت حمل علم‌ها بوده‌اند.
حمل علم نیز مراسم خاص خود را دارد، چرخیدن درمراحل خاص و حرکت منظم همزمان با حرکت دسته و نیز کند و تند شدن حرکت عزاداران بر نحوه نگهداری علم تأثیر می‌گذارد.
وقتی علمدار در سر چهارراه‌ها به دور خود می‌چرخد، شور مردم را بر می‌انگیزد و باعث می‌شود مردم صلوات بفرستند.
افزون بر این برخی مردان قدرتمند، پایه علامتی را که در بالای آن زنگی بزرگ تعبیه شده است، بر کمر خود می بندند و وقتی دسته به حرم حضرت شاهچراغ (ع) می‌رسد، به گونه‌ای تعظیم می‌کنند که گویی علامت نیز با آنان به حرم تعظیم می‌کند.
** تعزیه خوانی
همان‌گونه که یاد شد، تعزیه‌خوانی و پرده‌خوانی از رسوم این دهه سوگواری است. که طی ده روز صحنه‌های مختلفی را از واقعه عاشورا به نمایش می‌گذارد. این مراسم هم‌اکنون نیز رواج دارد؛ اما در گذشته رسم بر این بود که ده گروه مختلف تعزیه‌ها را اجرا می‌کردند و هر قسمت تعزیه توسط هنرمندان متفاوتی اجرا می‌شد و در روز عاشورا نیز این گروه‌ها به ترتیب قسمت مربوط به خود را به صورت پیوسته اجرا می‌کردند.
مراسم تعزیه در شیراز با محوریت روز اول حضرت مسلم (ع)، روز دوم دو طفلان مسلم (ع)، روز سوم و چهارم حر بن یزید ریاحی، روز پنجم بحث وهب، روز ششم عبدالله بن حسن (ع)، روز هفتم طفلان حضرت زینب (س)، روز هشتم حضرت علی اکبر (ع) و قاسم بن الحسن (ع)، روز نهم حضرت عباس (ع) و روز دهم امام حسین (ع) و حضرت علی اصغر (ع) روایت می‌شود.
** زیارت درگذشتگان
دار‌الرحمه شیراز یکی از مکان‌هایی است که مراسم پرده‌خوانی به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا از قدیم در آن برگزار می‌شد؛ جز این، زیارت به خاک رفتگان و همچنین سنت حمل کوزه آب به دست کودکان از دیگر مراسمی است که در دهه محرم در شیراز برگزار می‌شود.
در گذشته، برخی افراد اسبی را شبیه اسب امام حسین (ع) می‌آراستند و در محله‌ها می‌گرداندند و کسانی که تمایل داشتند این اسب را به منزل خود دعوت می‌کردند و همزمان مراسم عزاداری را برپا می‌داشتند. بسیاری نیز اعتقاد داشتند که عبور دادن بیماران از زیر شکم این اسب که به ذوالجنان موسوم است، مایه شفای بیمار می‌شود.
** نذری دادن
یکی از مراسم آیینی ماه محرم وصفر نذری دادن در مراسم‌های مختلف این ماه است. شیرازی‌ها اعتقاد دارند که غذا باید حتما در خانه صاحب نذر طبخ شود، زیرا جوشیدن دیگ امام حسین (ع) باعث حاجت‌روای صاحب خانه و برکت می‌شود.
خوراک‌هایی همچون خورشت قیمه و شکرپلو، خورشت سبزی، حلوای کاسه، آش سبزی، آش ماست، آش کارده، شربت آبلیمو، شربت گلاب، عرق نسترن و بیدمشک از نذورات رایج در شیراز است که بسیاری آن‌ها را به هیات های عزاداری تقدیم می‌کنند.
مراسم عزاداری هیات ها در سوگ امام حسین (ع) از نخستین روز محرم آغاز می‌شود و به طور معمول تا یک یا چند روز بعد از عاشورا ادامه دارد. روز نهم موسوم به تاسوعا و روز دهم را عاشورا می‌نامند؛ همچنین مراسم چهلم امام حسین (ع) و یارانش موسوم به اربعین در ماه صفر برگزار می‌شود که مهم‌ترین آیین آن که طی چند سال گذشته به صورت رسمی مداوم در آمده است، پیاده روی اربعین است.
همچنین بازماندگان از این آیین باشکوه که با حضور میلیونی شیعیان در عراق برگزار می شود، اربعین هرسال به صورت یکپارچه در حرم شاهچراغ (ع) گردهم می آیند و به سوگواری می پردازند.
7375/ 2027
انتهای پیام در قرن نهم هجری، کمال الدین حسین بیهقی کاشفی سبزواری با نگارش کتاب روضة الشهدا در ده باب، بنای روضه خوانی برای امام حسین (ع) را گذاشت. هر باب از این کتاب در یکی از روزهای دهه محرم خوانده می‌شد و مردم با شنیدن آن اشعار، سینه می‌زدند و کم‌کم لفظ روضه بر همه آثاری که در سوگ و رثای امام حسین (ع) نوشته می‌شد، اطلاق شد.
با رواج روضه‌خوانی، مراسم آیینی سوگ عاشورا در هر منطقه با شور خاصی برگزار شد که براساس فرهنگ مردم آن ناحیه رنگ و بویی متفاوت با دیگر نقاط داشت؛ همچنین در هنرهای نمایشی، تنها گونه خاص هنر نمایش که مختص به ایرانیان است، تغزیه نام دارد که آن نیز تنها به بیان وقایع عاشورا می‌پردازد و باید طی ده روز به صورت سریالی اجرا شود.
** آماده سازی برای مراسم دهه محرم
مراسم عزاداری حسینی در شیراز سومین حرم اهل بیت (ع) در ایران اسلامی نیز همچون دیگر نقاط ایران همه‌ساله با شوری خاص برگزار می‌شود و وجود حرم حضرت احمد بن موسی شاهچراغ (ع) آن را ویژه می‌کند.
همه ساله در آستانه ماه محرم آیین تعویض پرچم گنبدهای حرم احمد بن موسی و برادرش محمد بن موسی (ع) و پوشش سیاه ضریح مطهر این امامزادگان والامقام برگزار می شود.
همچنین در گذشته محلات مختلف با برپایی علم از چند روز پیش از مراسم عزاداری سید‌الشهدا (ع) جوانان بسیاری را به هیات‌ها جذب می‌کردند، تعداد بیشتر افراد در هر دسته یا به اصطلاح سنگینی هر دسته عزاداری باعث افتخار هر هیات بوده است.
** حمل علم
از قدیم، علم‌ها و پرچم‌های آذین‌بندی شده در اختیار سینه زنان قرار می‌گیرد که معمولاً براساس نذر سازنده آن به هیات های مختلف تقدیم می‌شود و مردان جوانی که نذر دارند، همواره در اولویت حمل علم‌ها بوده‌اند.
حمل علم نیز مراسم خاص خود را دارد، چرخیدن درمراحل خاص و حرکت منظم همزمان با حرکت دسته و نیز کند و تند شدن حرکت عزاداران بر نحوه نگهداری علم تأثیر می‌گذارد.
وقتی علمدار در سر چهارراه‌ها به دور خود می‌چرخد، شور مردم را بر می‌انگیزد و باعث می‌شود مردم صلوات بفرستند.
افزون بر این برخی مردان قدرتمند، پایه علامتی را که در بالای آن زنگی بزرگ تعبیه شده است، بر کمر خود می بندند و وقتی دسته به حرم حضرت شاهچراغ (ع) می‌رسد، به گونه‌ای تعظیم می‌کنند که گویی علامت نیز با آنان به حرم تعظیم می‌کند.
** تعزیه خوانی
همان‌گونه که یاد شد، تعزیه‌خوانی و پرده‌خوانی از رسوم این دهه سوگواری است. که طی ده روز صحنه‌های مختلفی را از واقعه عاشورا به نمایش می‌گذارد. این مراسم هم‌اکنون نیز رواج دارد؛ اما در گذشته رسم بر این بود که ده گروه مختلف تعزیه‌ها را اجرا می‌کردند و هر قسمت تعزیه توسط هنرمندان متفاوتی اجرا می‌شد و در روز عاشورا نیز این گروه‌ها به ترتیب قسمت مربوط به خود را به صورت پیوسته اجرا می‌کردند.
مراسم تعزیه در شیراز با محوریت روز اول حضرت مسلم (ع)، روز دوم دو طفلان مسلم (ع)، روز سوم و چهارم حر بن یزید ریاحی، روز پنجم بحث وهب، روز ششم عبدالله بن حسن (ع)، روز هفتم طفلان حضرت زینب (س)، روز هشتم حضرت علی اکبر (ع) و قاسم بن الحسن (ع)، روز نهم حضرت عباس (ع) و روز دهم امام حسین (ع) و حضرت علی اصغر (ع) روایت می‌شود.
** زیارت درگذشتگان
دار‌الرحمه شیراز یکی از مکان‌هایی است که مراسم پرده‌خوانی به ویژه در روزهای تاسوعا و عاشورا از قدیم در آن برگزار می‌شد؛ جز این، زیارت به خاک رفتگان و همچنین سنت حمل کوزه آب به دست کودکان از دیگر مراسمی است که در دهه محرم در شیراز برگزار می‌شود.
در گذشته، برخی افراد اسبی را شبیه اسب امام حسین (ع) می‌آراستند و در محله‌ها می‌گرداندند و کسانی که تمایل داشتند این اسب را به منزل خود دعوت می‌کردند و همزمان مراسم عزاداری را برپا می‌داشتند. بسیاری نیز اعتقاد داشتند که عبور دادن بیماران از زیر شکم این اسب که به ذوالجنان موسوم است، مایه شفای بیمار می‌شود.
** نذری دادن
یکی از مراسم آیینی ماه محرم وصفر نذری دادن در مراسم‌های مختلف این ماه است. شیرازی‌ها اعتقاد دارند که غذا باید حتما در خانه صاحب نذر طبخ شود، زیرا جوشیدن دیگ امام حسین (ع) باعث حاجت‌روای صاحب خانه و برکت می‌شود.
خوراک‌هایی همچون خورشت قیمه و شکرپلو، خورشت سبزی، حلوای کاسه، آش سبزی، آش ماست، آش کارده، شربت آبلیمو، شربت گلاب، عرق نسترن و بیدمشک از نذورات رایج در شیراز است که بسیاری آن‌ها را به هیات های عزاداری تقدیم می‌کنند.
مراسم عزاداری هیات ها در سوگ امام حسین (ع) از نخستین روز محرم آغاز می‌شود و به طور معمول تا یک یا چند روز بعد از عاشورا ادامه دارد. روز نهم موسوم به تاسوعا و روز دهم را عاشورا می‌نامند؛ همچنین مراسم چهلم امام حسین (ع) و یارانش موسوم به اربعین در ماه صفر برگزار می‌شود که مهم‌ترین آیین آن که طی چند سال گذشته به صورت رسمی مداوم در آمده است، پیاده روی اربعین است.
همچنین بازماندگان از این آیین باشکوه که با حضور میلیونی شیعیان در عراق برگزار می شود، اربعین هرسال به صورت یکپارچه در حرم شاهچراغ (ع) گردهم می آیند و به سوگواری می پردازند.
7375/ 2027
کپی شد
