آلودگی منابع آب آشامیدنی در اثر نیتراته شدن، چند سالی است که در برخی مناطق شهرستان خدابنده، خبر ساز شده است. موضوعی که مراجع گوناگون موضع های مختلف و گاه متضادی در باره آن دارند. شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان مصرف بی رویه کودهای شیمیایی را علت این آلودگی می داند، در حالی که سازمان جهادکشاورزی این ادعا را قبول ندارد.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان در این باره می گوید: آلوده شدن آب های زیرزمینی ممکن است از 2 منبع انجام شود، یکی از آنها از طریق کودهای شیمیایی و دیگری از ناحیه رسوب فاضلاب است، اگر در نتیجه آزمایشات متوجه نیتراته شدن آب شرب بشویم، این 2 عامل در وهله اول مورد بررسی قرار می گیرد.
رضا کابلی می افزاید: در نتیجه پیگیری های انجام شده اکثر روستاهایی که مشکل آلودگی آب شرب به نیترات در آن ها وجود دارد، آلودگی شان از ناحیه فاضلاب نبوده چرا که چاههای آب شرب در اغلب روستاها از منطقه مسکونی فاصله دارد و به لحاظ موقعیتی، امکان تحت تاثیر واقع شدن از ناحیه فاضلاب برای چاهها وجود ندارد.
وی ادامه می دهد: به نظر می رسد عمده آلودگی از ناحیه کودهای شیمایی است که توسط کشاورزانی که اغلب مهاجر هم هستند و در زمین های اجاره ای کشت و زرع می کنند، در مزارع مصرف می شود.
کابلی می گوید: البته گزارش های تاییده نشده ای هم به دست ما رسیده است که عده ای از کشاورزان اقدام به ریختن کودهای شیمایی به درون چاههای آب کشاورزی می کنند تا کود حل شده از طریق شبکه آبیاری در سطح مزرعه پخش شود، در سال های 92 و 93 که چنین گزارشهای منعکس شد، فرمانداری ها و دستگاههای اجرایی متولی موظف شدند که با این موضوع در صورت مشاهده، به شدت برخورد کنند.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان می افزاید: سال گذشته یک مطالعه جامع و کیفی برای کل استان در مورد میزان سلامت آب شرب انجام دادیم، و همه منابع آبی را از حیث وجود فلزات سنگین پایش کردیم؛ براساس نتایج آخرین بررسی ها، در زمان حاضر مجتمع های آبی که آلوده به نیترات بودند، اکثرشان از مدار خارج شدند.
وی ادامه می دهد: در بخش هایی از مناطق افشار و بزینه رود در شهرستان خدابنده، بالغ بر 50 درصد منابع تامین آب از طریق آبهای سطحی است، بنابراین استفاده از کودهای شیمیایی، چنین منابع آبی را حتی بیشتر و زودتر از منابع زیر زمینی تحت تاثیر قرار می دهد.
کابلی می گوید: اکنون 22 روستا در شهرستان خدابنده آب شربشان آلوده به نیترات است که البته وضعیت همه این 22 روستا در حالت بحرانی نیست، و حدود هفت هشت روستا از این تعداد فقط در مرزآلودگی قرا ردارند.
وی با بیان اینکه طی چهار پنج سال گذشته، میزان آلودگی به نیترات در منابع آبی بخش هایی از مناطق افشار و بزینه رود خدابنده بالا رفته و این امر نگران کننده ای است، یاد آور می شود: در زمان حاضر موضوع آلودگی منابع آبی را با نصب دستگاههای RO مدیریت می کنیم و در این راستا برای حدود 16 روستا که می شود گفت حالت بحرانی دارند، 16 دستگاه RO نصب کردیم .
گفتنی است RO مخفف Reverse Osmosis است. فرآیند 'اسمز معکوس' روشی جهت جداسازی ناخالصی ها از آب است. امروزه در نقاط مختلف دنیا از دستگاه تصفیه آب RO برای پالایش آب های آلوده و ارتقای کیفیت آن استفاده می شود.
کابلی می گوید: از آنجا که هزینه بهره برداری و نگهداری این دستگاهها بالا است و از طرفی کارکرد این دستگاه برا ی قابل استفاده کردن منابع آبی، مقطعی است. از این جهت برای روستاها و مناطقی که آب شرب آلوده به نیترات دارند باید یک فکر اساسی شود.
وی خاطرنشان می کند: سال گذشته موضوع آلودگی منابع آبی این روستاها از طریق مراجع مختلف مثل استانداری و آقای دکتر بیگدلی نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی مورد پیگیری جدی قرار گرفت، تا اینکه با پی گیری های متعدد، احداث یک مجتمع آبرسانی در مناطق دارای مشکل آلودگی آب در خدبنده ، به تایید و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور رسید و ردیف اعتباری برای آن تعریف شد. این مجتمع در محلی مکان یابی شده که دارای آب مطمئن، تمیز و سالم است و قرار است آب حدود 25 روستا از طریق آن تامین شود.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان می گوید: در سطح این استان مناطق اندکی غیر از خدابنده هم هستند که آلودگی آب شرب دارند ولی این آلودگی چندان حاد نیست و به مرز بحران نرسیده است.
علی عباسی، کارشناس آب های زیرزمینی معتقد است: نیتراته شدن آب بدون تاثیر کودهای شیمیایی و یا فاضلاب، باید ناشی از وجود یک معدن نیتریت باشد که البته در منطقه خدابنده و حتی استان چنین معدنی وجود ندارد.
وی اظهار می کند: کودهای اوره و یا فسفات که کشاورزان به محصولات می دهند تا یک حدی جذب در خاک می شود، ولی اگر میزان کود بیش از حد باشد، کم کم به عمق نفوذ کرده و بسته به میزان عمق نفوذ ممکن است در مدت زمان مختلفی منابع آبی را تحت تاثیر قرار دهد، مثلا اگر منابع آبی در 30 و یا 40 متری باشند ممکن است در عرض یک سال این نفوذ اتفاق بیفتد و اگر در عمق های بیشتر باشد، مدت زمان بیشتری طول می کشد.
عباسی می افزاید: فاضلاب، منشا دیگری برای نیتراته شدن آب است، به این صورت که اگر چاههای آب در مجاورت چاههای فاضلاب باشند، آلوده می شوند، ولی در مورد مناطقی از خدابنده که محل منابع تامین آب در آنها اغلب در خارج از روستاهاست؛ به طور خلاصه در صورت نبودن معدن نیتریت که چنانچه گفته شد در منطقه وجود ندارد، عامل بیرونی منشا آلودگی نیتراتی منابع آب شرب در خدابنده است.
این کارشناس آب های زیر زمینی یادآور می شود: اگر میزان کود پاشی به اراضی کشاورزی کنترل شود و شاهد مصرف بی رویه در این زمینه نباشیم، ممکن است به مرور زمان، آب های آلوده شده پاک شوند.
با وجود این اظهارات، جهادکشاورزی استان زنجان احتمال تاثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی منابع و سفره های آب زیرزمینی را رد می کند.
حسین جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان دراین باره مدعی است که حتی مصرف سرانه کود شیمیایی در زنجان، پایین‌تر از نرم کشوری است.
وی با رد ادعای ریخته شدن کودهای شیمیایی در چاههای آب از سوی برخی کشاورزان در خدابنده، می گوید: این موضوع به‌لحاظ فنی امکان ندارد ولی در چاههای بزرگ این امکان وجود دارد.
وی با تأکید بر رعایت مسائل مرتبط با سلامت عموم مردم، ادامه می دهد: این مسئله از مدت‌ها قبل مطرح بود که با ورود جهاد کشاورزی استان خاتمه یافت.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه در مسئله کود شیمیایی هیچ‌گونه نگرانی در استان وجود ندارد، می افزاید: میزان مصرف کود برای هر هکتار100 کیلوگرم در کشور است که این میزان در استان به60 کیلوگرم در هر هکتار کاهش یافته است.
جعفری مصرف کود نیتراته استان را 42هزار تن اعلام و اظهار می کند: این در حالی است که برآورد نیاز استان زنجان توسط مؤسسه خاک و آب کشور50 هزار تن است؛ میزان مصرف کود فسفاته هم در استان هشت هزار تن است که برآورد نیاز توسط مؤسسه خاک و آب کشور 23 هزار تن اعلام شده است.
سرپرست فرمانداری شهرستان خدابنده نیز با بیان اینکه در روستاهایی که میزان استفاده از کودهای شیمیایی بیشتر است به طور معمول در آن روستاها شاهد آلودگی منابع آبی هستیم، می گوید: استنباط ما این است که منبع نیترات، مصرف بی محابای کودهای شیمیایی توسط برخی از کشاورزان است.
وی می افزاید: در مناطقی هم که میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی بیشتر است، شاهد بالا بودن میزان نیترات هستیم اگرچه این میزان ممکن است به مرز بحران نرسد.
بیگدلی خاطر نشان می کند: نیتراته شدن آب شرب در چند سال گذشته در منطقه خدابنده وجود نداشت، ولی از آن زمان که برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی انجام می شود و کودپاشی های بی محابادر مزارع صورت می گیرد، آلودگی در چند روستای شهرستان مشاهده شده است.
وی به پایش مداوم و مستمر کیفیت آب شرب در خدابنده اشاره و خاطرنشان می کند: البته در روستاهای دارای مشکل، از طریق دستگاه تصفیه آب، آب شرب سالم در اختیار ساکنان قرار می گیرد.
احمد بیگدلی نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی از پیگیری برای جذب اعتبار برای احداث مجتمع آبرسانی برای روستاهای دارای مشکل آب آشامیدنی خبر می دهد و می گوید: پیش از این 500 میلیون تومان اعتبار برای مطالعه و طراحی اجرای این مجتمع اختصاص داده شده بود ولی در سفر رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور به شهرستان خدابنده، این قول داده شد که 10 میلیارد تومان از 22 میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز برای احداث مجتمع آبرسانی در سال 98 تامین شود.
وجود آلودگی در آب آشامیدنی از جمله نیترات، خطرات قابل توجهی را متوجه سلامتی افراد می کند. از این جهت این انتظار می رود دست اندرکاران امر، با اتخاذ تدبیرهای مناسب، اقدامات مورد نیاز را برای آلوده نشدن منابع آبی و نیز دسترسی شهروندان به منابع آبی سالم فراهم کنند.
* حسن اکبری، ماهنامه 'سپهر خمسه'، شماره دوم.
3088/8068
انتهای پیام مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان در این باره می گوید: آلوده شدن آب های زیرزمینی ممکن است از 2 منبع انجام شود، یکی از آنها از طریق کودهای شیمیایی و دیگری از ناحیه رسوب فاضلاب است، اگر در نتیجه آزمایشات متوجه نیتراته شدن آب شرب بشویم، این 2 عامل در وهله اول مورد بررسی قرار می گیرد.
رضا کابلی می افزاید: در نتیجه پیگیری های انجام شده اکثر روستاهایی که مشکل آلودگی آب شرب به نیترات در آن ها وجود دارد، آلودگی شان از ناحیه فاضلاب نبوده چرا که چاههای آب شرب در اغلب روستاها از منطقه مسکونی فاصله دارد و به لحاظ موقعیتی، امکان تحت تاثیر واقع شدن از ناحیه فاضلاب برای چاهها وجود ندارد.
وی ادامه می دهد: به نظر می رسد عمده آلودگی از ناحیه کودهای شیمایی است که توسط کشاورزانی که اغلب مهاجر هم هستند و در زمین های اجاره ای کشت و زرع می کنند، در مزارع مصرف می شود.
کابلی می گوید: البته گزارش های تاییده نشده ای هم به دست ما رسیده است که عده ای از کشاورزان اقدام به ریختن کودهای شیمایی به درون چاههای آب کشاورزی می کنند تا کود حل شده از طریق شبکه آبیاری در سطح مزرعه پخش شود، در سال های 92 و 93 که چنین گزارشهای منعکس شد، فرمانداری ها و دستگاههای اجرایی متولی موظف شدند که با این موضوع در صورت مشاهده، به شدت برخورد کنند.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان می افزاید: سال گذشته یک مطالعه جامع و کیفی برای کل استان در مورد میزان سلامت آب شرب انجام دادیم، و همه منابع آبی را از حیث وجود فلزات سنگین پایش کردیم؛ براساس نتایج آخرین بررسی ها، در زمان حاضر مجتمع های آبی که آلوده به نیترات بودند، اکثرشان از مدار خارج شدند.
وی ادامه می دهد: در بخش هایی از مناطق افشار و بزینه رود در شهرستان خدابنده، بالغ بر 50 درصد منابع تامین آب از طریق آبهای سطحی است، بنابراین استفاده از کودهای شیمیایی، چنین منابع آبی را حتی بیشتر و زودتر از منابع زیر زمینی تحت تاثیر قرار می دهد.
کابلی می گوید: اکنون 22 روستا در شهرستان خدابنده آب شربشان آلوده به نیترات است که البته وضعیت همه این 22 روستا در حالت بحرانی نیست، و حدود هفت هشت روستا از این تعداد فقط در مرزآلودگی قرا ردارند.
وی با بیان اینکه طی چهار پنج سال گذشته، میزان آلودگی به نیترات در منابع آبی بخش هایی از مناطق افشار و بزینه رود خدابنده بالا رفته و این امر نگران کننده ای است، یاد آور می شود: در زمان حاضر موضوع آلودگی منابع آبی را با نصب دستگاههای RO مدیریت می کنیم و در این راستا برای حدود 16 روستا که می شود گفت حالت بحرانی دارند، 16 دستگاه RO نصب کردیم .
گفتنی است RO مخفف Reverse Osmosis است. فرآیند 'اسمز معکوس' روشی جهت جداسازی ناخالصی ها از آب است. امروزه در نقاط مختلف دنیا از دستگاه تصفیه آب RO برای پالایش آب های آلوده و ارتقای کیفیت آن استفاده می شود.
کابلی می گوید: از آنجا که هزینه بهره برداری و نگهداری این دستگاهها بالا است و از طرفی کارکرد این دستگاه برا ی قابل استفاده کردن منابع آبی، مقطعی است. از این جهت برای روستاها و مناطقی که آب شرب آلوده به نیترات دارند باید یک فکر اساسی شود.
وی خاطرنشان می کند: سال گذشته موضوع آلودگی منابع آبی این روستاها از طریق مراجع مختلف مثل استانداری و آقای دکتر بیگدلی نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی مورد پیگیری جدی قرار گرفت، تا اینکه با پی گیری های متعدد، احداث یک مجتمع آبرسانی در مناطق دارای مشکل آلودگی آب در خدبنده ، به تایید و تصویب سازمان برنامه و بودجه کشور رسید و ردیف اعتباری برای آن تعریف شد. این مجتمع در محلی مکان یابی شده که دارای آب مطمئن، تمیز و سالم است و قرار است آب حدود 25 روستا از طریق آن تامین شود.
مدیر عامل شرکت آب و فاضلاب روستایی استان زنجان می گوید: در سطح این استان مناطق اندکی غیر از خدابنده هم هستند که آلودگی آب شرب دارند ولی این آلودگی چندان حاد نیست و به مرز بحران نرسیده است.
علی عباسی، کارشناس آب های زیرزمینی معتقد است: نیتراته شدن آب بدون تاثیر کودهای شیمیایی و یا فاضلاب، باید ناشی از وجود یک معدن نیتریت باشد که البته در منطقه خدابنده و حتی استان چنین معدنی وجود ندارد.
وی اظهار می کند: کودهای اوره و یا فسفات که کشاورزان به محصولات می دهند تا یک حدی جذب در خاک می شود، ولی اگر میزان کود بیش از حد باشد، کم کم به عمق نفوذ کرده و بسته به میزان عمق نفوذ ممکن است در مدت زمان مختلفی منابع آبی را تحت تاثیر قرار دهد، مثلا اگر منابع آبی در 30 و یا 40 متری باشند ممکن است در عرض یک سال این نفوذ اتفاق بیفتد و اگر در عمق های بیشتر باشد، مدت زمان بیشتری طول می کشد.
عباسی می افزاید: فاضلاب، منشا دیگری برای نیتراته شدن آب است، به این صورت که اگر چاههای آب در مجاورت چاههای فاضلاب باشند، آلوده می شوند، ولی در مورد مناطقی از خدابنده که محل منابع تامین آب در آنها اغلب در خارج از روستاهاست؛ به طور خلاصه در صورت نبودن معدن نیتریت که چنانچه گفته شد در منطقه وجود ندارد، عامل بیرونی منشا آلودگی نیتراتی منابع آب شرب در خدابنده است.
این کارشناس آب های زیر زمینی یادآور می شود: اگر میزان کود پاشی به اراضی کشاورزی کنترل شود و شاهد مصرف بی رویه در این زمینه نباشیم، ممکن است به مرور زمان، آب های آلوده شده پاک شوند.
با وجود این اظهارات، جهادکشاورزی استان زنجان احتمال تاثیر کودهای شیمیایی بر آلودگی منابع و سفره های آب زیرزمینی را رد می کند.
حسین جعفری، رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان دراین باره مدعی است که حتی مصرف سرانه کود شیمیایی در زنجان، پایین‌تر از نرم کشوری است.
وی با رد ادعای ریخته شدن کودهای شیمیایی در چاههای آب از سوی برخی کشاورزان در خدابنده، می گوید: این موضوع به‌لحاظ فنی امکان ندارد ولی در چاههای بزرگ این امکان وجود دارد.
وی با تأکید بر رعایت مسائل مرتبط با سلامت عموم مردم، ادامه می دهد: این مسئله از مدت‌ها قبل مطرح بود که با ورود جهاد کشاورزی استان خاتمه یافت.
رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان زنجان با بیان اینکه در مسئله کود شیمیایی هیچ‌گونه نگرانی در استان وجود ندارد، می افزاید: میزان مصرف کود برای هر هکتار100 کیلوگرم در کشور است که این میزان در استان به60 کیلوگرم در هر هکتار کاهش یافته است.
جعفری مصرف کود نیتراته استان را 42هزار تن اعلام و اظهار می کند: این در حالی است که برآورد نیاز استان زنجان توسط مؤسسه خاک و آب کشور50 هزار تن است؛ میزان مصرف کود فسفاته هم در استان هشت هزار تن است که برآورد نیاز توسط مؤسسه خاک و آب کشور 23 هزار تن اعلام شده است.
سرپرست فرمانداری شهرستان خدابنده نیز با بیان اینکه در روستاهایی که میزان استفاده از کودهای شیمیایی بیشتر است به طور معمول در آن روستاها شاهد آلودگی منابع آبی هستیم، می گوید: استنباط ما این است که منبع نیترات، مصرف بی محابای کودهای شیمیایی توسط برخی از کشاورزان است.
وی می افزاید: در مناطقی هم که میزان برداشت از منابع آب زیرزمینی بیشتر است، شاهد بالا بودن میزان نیترات هستیم اگرچه این میزان ممکن است به مرز بحران نرسد.
بیگدلی خاطر نشان می کند: نیتراته شدن آب شرب در چند سال گذشته در منطقه خدابنده وجود نداشت، ولی از آن زمان که برداشت های بی رویه از منابع آب زیرزمینی انجام می شود و کودپاشی های بی محابادر مزارع صورت می گیرد، آلودگی در چند روستای شهرستان مشاهده شده است.
وی به پایش مداوم و مستمر کیفیت آب شرب در خدابنده اشاره و خاطرنشان می کند: البته در روستاهای دارای مشکل، از طریق دستگاه تصفیه آب، آب شرب سالم در اختیار ساکنان قرار می گیرد.
احمد بیگدلی نماینده مردم خدابنده در مجلس شورای اسلامی از پیگیری برای جذب اعتبار برای احداث مجتمع آبرسانی برای روستاهای دارای مشکل آب آشامیدنی خبر می دهد و می گوید: پیش از این 500 میلیون تومان اعتبار برای مطالعه و طراحی اجرای این مجتمع اختصاص داده شده بود ولی در سفر رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور به شهرستان خدابنده، این قول داده شد که 10 میلیارد تومان از 22 میلیارد تومان اعتبار مورد نیاز برای احداث مجتمع آبرسانی در سال 98 تامین شود.
وجود آلودگی در آب آشامیدنی از جمله نیترات، خطرات قابل توجهی را متوجه سلامتی افراد می کند. از این جهت این انتظار می رود دست اندرکاران امر، با اتخاذ تدبیرهای مناسب، اقدامات مورد نیاز را برای آلوده نشدن منابع آبی و نیز دسترسی شهروندان به منابع آبی سالم فراهم کنند.
* حسن اکبری، ماهنامه 'سپهر خمسه'، شماره دوم.
3088/8068
کپی شد
