در نشست این هفته انجمن دوستداران میراث فرهنگی تاریانا خوزستان به جایگاه زن در ایران باستان و دین اسلام با انگیزه شناخت شخصیت حضرت فاطمه(س) و زن مسلمان، پیشینه پوشش در ایران باستان و جشن سپندارمز پرداخته شد.
به گزارش خبرنگار ایلنا از اهواز، در ابتدای نشست محمد طاهر آورده، مسئول امور فرهنگی اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خوزستان، اظهار کرد: زن در طول تاریخ جایگاهی نداشته و از او به عنوان ابزار و خدمتکار استفاده می شده، ولی با ظهور ادیان الهی و دین اسلام برای زن جایگاهی در نظر گرفته شد و رسوم قبلی را از بین برد.
وی افزود: در گذشته های دور اجازه سخن گفتن به زن نمیدادند و سخن زن را بد شگون می دانستند. در روم نیز زن را لایق جایگاه روحانی نمیدانستند، در میان اعراب زمان جاهلیت نیز دختران را زنده به گور می کردند.
آورده تصریح کرد: در چین نیز اگر شخصی دختردار میشد یا او را زنده در بیابان رها می کردند و یا از صخره ای به پایین می انداختند، ولی اسلام برای زن شانیت و شخصیت قرار داد.
اسلام برای نخستین بار برای زن حق مالکیت قائل شد
وی با اشاره به اینکه اسلام برای اولین بار برای زن حق مالکیت قائل شد، تاکید کرد: کشور غربی تا حدود یک قرن پیش هیچ حق مالکیتی برای زن‌در نظر گرفته نمی شد و زن حتی اگر خودش کار میکرد مالک دست رنج خود نبود.
مسئول امور فرهنگی میراث فرهنگی خوزستان بیان کرد: در سال ۱۸۸۲ قانون حق مالکیت زن تصویب شد که بتوانند از او استفاده ابزاری کنند و در فعالیت های اقتصادی با کمترین هزینه از زنان و کودکان بهره کشی کنند.
آورده خاطرنشان کرد: زن در گذشته به ارث برده می شد، اما پس از ظهور اسلام می توانست از ماترک باقی مانده ارث ببرد و خداوند نام زنان نمونه را در قران ذکر کرده است.
مسئول امور فرهنگی میراث فرهنگی خوزستان بیان کرد: آنچه امروز می گویند که در جوامع اسلامی حقوق زن نادیده گرفته اشتباه است و اسلام به نحو اکمل به حقوق زنان پرداخته است.
وی در خصوص اینکه چرا زنان در دین اسلام نصف مردان ارث می برند، توضیح داد: همانگونه که زنان حق پرداخت نفقه و مخارج زندگی را ندارند و هزینه های امرار معاش به عهده مردان است و زن نانخور محسوب می شود، ارث بردن مرد بیش از زن را توجیه می کند.
در ادامه این نشست، مریم ایزدی، کارشناس هنر و صنعتگر در خصوص پوشاک ایرانیان باستان تصریح کرد: در آن زمان خانم ها و آقایان مانند هم لباس می پوشیدند و تفکیکی وجود نداشته است، همچنین سنگ نگاره ها و سفالینه ها بیشتر حاوی تصاویر آقایان است.
وی در خصوص اینکه چرا بشر اولیه به فکر پوشش افتاد، بیان کرد: در ابتدای زندگی بشر اولیه نیازی به پوشش احساس نمی شد، چرا که کل بدن او پوشیده از مو بود در اواخر دوره پارینه‌سنگی موهای بدن او کمتر شد و احساس کرد که باید برای سر و تن خود پوششی داشته باشد تا بتواند در مقابل سرما و گرما از خود دفاع کند، البته برخی باستان‌شناسان معتقدند شاید به خاطر جلوه‌گری از پوشش استفاده می کردند.
ایزدی خاطرنشان کرد: به مرور که بشر رشد کرد جنس و نوع پوشش خود را با توجه به شرایط محیطی تغییر داد و با پیدایش تمدن ها هر دوره که تمدنی سلطه بیشتری داشت پوشاک خود را بر دیگران غالب می کرد.
کارشناس هنر و صنعتگر در خصوص پوشاک ایرانیان باستان افزود: علیرغم اینکه تلاش می شد تمدن ایران در نوع پوشش را نادیده بگیرند، اما نتوانستند فرهنگ قوی و غنی ایرانیان را حذف کنند آنچنان که امروزه بزرگترین کارشناسان مد از طراحی های ایران باستان در کارهای خود استفاده می کنند.
مقام‌الهه برای زنان در ایران باستان
این کارشناس هنر با اشاره به اینکه بانوان در دوره های پیش از اسلام، محترم، تاثیر گذار و دارای مقام روحانیت بودند، عنوان کرد: زن بارور بوده و نماد برکت نشاط و سرزندگی و برای قبیله بسیار مهم بوده و در نقطه ضعف قرار نداشته است.
ایزدی اولین ها در باستان را بانوان دانست و گفت: اولین ریسنده سفالگر و ... بانوان بوده اند و آقایان به عنوان حرفه آن را ادامه می دادند.
وی در خصوص نتیجه واکاوی در پوشاک دوران هخامنشیان اظهار کرد: در این دوران بانوان و آقایان مانند هم لباس می پوشیدند و هخامنشیان بسیار بد می دانستند که جایی از بدنشان مشخص باشد.
کارشناس هنر و صنعتگر در خصوص پوشاک ایرانیان باستان در خصوص نوع پوشاک ایرانیان در دوران سلوکیان، یاد آور شد: با این که اسکندر تلاش کرد فرهنگ و تمدن باز مانده از دوران هخامنشیان را از بین ببرد و دستور داد یونانیان با زنان و دختران ایرانی ازدواج کنند، اما با تاثیر قوی فرهنگ ایران بر یونان مواجه شد.
ایزدی افزود: در دوران سلوکیان از لحاظ پوشش به دلیل جنگ های فراوان با بهم ریختگی در لباس و پوشاک مواجه هستیم، اما در دوران اشکانیان لباس زن از مرد تفکیک می شود و لباس خانم ها تزیینات بیشتری پیدا می کند.
وی در ادامه گفت: شلوار و پیراهن زنان اشکانی پرچین، گشاد و بلند بوده است و آنها پارچه چهارگوش مانند که به کلاه مخروطی شکل متصل بوده است را بر سرشان می گذاشتند با دستار و کلاه موهای سر خود را می پوشاندند، البته پوشاک با توجه به موقعیت اجتماعی تغییر می‌کند؛ لباس خدمتکاران و کسانی که کار می کردند از لباس زنان اشرافی متفاوت بوده است.
این کارشناس هنر و صنعتگر معتقد است: زنان قاسم آبادی، کرد، لر، عشایر و قشقایی توانسته اند لباس زمان باستان خود را حفظ کنند.
ایزدی در خصوص استفاده زنان و مردان از زیور آلات در زمان باستان، تصریح کرد: تا دوره پیش از اسلام استفاده از زیورآلات برای آقایان و خانم ها یکسان بوده است، ولی پس از اسلام مردها از استفاده از طلا منع شدند.
وی دوران ساسانی را احیاء کننده تمدن پیش از حمله اسکندر مقدونی خواند و گفت: زمامداران دربار ساسانیان از اشکانیان فرهیخته تر بودند و به همین دلیل پیشرفت های خوبی در صنعت، پوشاک، فرهنگ، هنر و ... داشتیم.
سایانیان بهترین دوران تاریخی ایران
ایزدی با اشاره به اینکه دوران ساسانیان بهترین دوران تاریخی ایران بوده است، تصریح کرد: بهترین شیشه گری، فلزکاری شیشه سازی، پارچه بافی و ... در زمان ساسانیان پیش از اسلام بوده است.
وی در خصوص پوشاک بانوان در زمان ساسانیان خاطرنشان کرد: پیراهن ها و شال های بلندی بوده که شال را یک طرفه روی شانه می انداختند مانند لباس زنان هندی، پوششی کامل داشتند، اما لباس خدمتکاران کوتاه و همراه با شلوار و دهان بند بوده که البته برای استفاده از دهان بند لایل مختلفی وجود داشته است .
به گفته ایزدی؛ بانوان ایرانی در همه ادوار پوشیده بوده اند و برهنگی در فرهنگ ایرانیان جایی نداشته است، حتی رومیان و یونانیان نیز نتوانستند برهنگی فرهنگ خود را به ایرانیان غالب کنند.
ایزدی در پایان تاکید کرد: بانوان ایرانی باهوش فهمیده و با درایت بوده‌اند تفکیک جنسیتی وجود نداشته و در سمت‌های وزیر، دریادار، پادشاه و مقام‌های روحانی به صورت قوی ظاهر می شدند؛ همچنین مجسمه های ایزد بانوی برکت در خانه همه ایرانیان باستان وجود داشته و مقام الهه برای زن قائل بوده اند.
وجود بیش از ۲۰۰ جشن در ایران باستان
در پایان نشست اشکان زارعی، دانشجوی دکترای تاریخ و رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا جشن های مرسوم در دوران ایران باستان را بیش از ۲۰۰ جشن خواند و گفت: ۲۱ جشن از این تعداد همگانی و عمومی تر بوده که به لحاظ شیوه برپایی به ۳ گروه تقسیم می شوند.
وی ادامه داد: در زمان ساسانیان سیستم هفتگی وجود نداشت و برای هر روز یک نام وجود داشت بطور کلی ۱۲ جشن ماهانه داشتیم که ایرانیان باستان در هر روزی که نام ماه با نام روز برابر می شد جشن برپا می کردند.
خدا گرایی ویژگی جشن های ایرانی است
زارعی در خصوص ۶ جشن گاهان بیان کرد: به باور ایرانیان خداوند جهان آفرینش را در ۶ بخش یا گاه ( آسمان، آب، زمین، گیا، جانور، انسان) آفرید و به همین دلیل این ۶ روز جشن گرفته می شود و چنین پاس داشت چرخه آفرینش به نوعی پاسخ به کسانی است که ایرانیان را آتش پرست قلمداد می کنند.
در ایران باستان جشن نوروز به نوعی زاد روز آفرینش انسان تلقی می شده است
وی ۳ جشن دیگر به نام های نوروز، سده و شب چله را از جشن های مهم خواند و گفت: ویژگی همه جشن های ایرانی خداگرایی و پرستش خداوند بوده است.
رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا در خصوص نام گذاری روز زن در جهان و ایران، اظهار کرد: سپندارمزگان یا اسفندگان جشنی ایرانی است که هزاران سال پیش با نشانه‌ی گل بیدمشک در ستایش و بزرگداشت زن برپا میشد و به آن مزدگیران یامژدگیران نیز می‌گفتند.
وی افزود: سازمان ملل متحد در سال۱۹۷۷ میلادی ۸ مارس (۱۷اسفند) را در بزرگداشت بست‌نشینی کارگران زن کارخانه‌ی کتان‌بافی نیویورک روز زن نام نهاد. از این‌رو کمتر از پنجاه سال است روز جهانی زن برگزار می‌شود.
رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا خاطرنشان کرد: همچنین هرساله در۱۴ فوریه (۲۵بهمن) عشاق بر پایه‌ی افسانه‌ی فداکاری والنتین کشیش رومی در ۷۰۰ سال پیش٬ به پیشواز جشن ولنتاین رفته٬ دلدادگی را ارج می‌گزارند.
زارعی تصریح کرد: بی‌گمان بیشتر مردم جهان نمی‌‍‌دانند ایرانیان نخستین مردمانی بودند که در روز سپندارمز به سپاسگزاری زنان پرداخته و مهرورزی و دوست‌داشتن را گرامی می‌داشتند.
وی افزود: سپندارمز یا اسفند به چم (معنای) فروتنی، بردباری و فداکاری است که در جهان مینوی از ویژگی‌ها خداوند بوده و در جهان خاکی نگاهبان زن و زمین به‌شمار می‌آید؛ زیرا هر دو نماد زایش و باروری هستند که بی‌هیچ چشمداشتی بامهربانی و فروتنی هرچه دارند به دیگران می‌دهند.
به گفته زارعی؛ سپندارمز٬ روز پنجم هرماه و دوازدهمین ماه سال است که برپایه‌ی گاه‌شماری ایران باستان در پی برابری نام روز و نام ماه آن را جشن می‌گرفتند، اما پس از اسلام این گاه‌‌نما از بین رفت و سرگردانی در ماه‌ها و چرخش در جشن‌ها و آیین‌ها پدید آمد.
رئیس کارگروه تاریخ انجمن تاریانا ادامه داد: این موضوع خود کاستی‌ها و دشواری‌های بسیاری را در زمینه‌ی مالیات‌گیری٬ کاشت و برداشت فرآورده‌های کشاورزی در پی داشت.
زارعی گفت: بدین‌گونه در سال ۴۷۱ هجری قمری به فرمان ملک‌شاه سلجوقی٬ خیام دانشمند بزرگ ایرانی به همراه چند تن از دستیارانش٬ گاه‌شماری نوینی را با الگو‌برداری از گاه‌شماری یزدگردی ساختند که به نام سلطان ملک‌شاه سلجوقی «تقویم جلالی٬ تقویم سلطانی و تقویم ملکی» می‌گفتند.
وی اشاره کرد: در این گاه‌شماری جشن سپندارمز به روز ۲۹ بهمن جابه‌جا شد؛ اکنون نیز هم‌میهنان زرتشتی سپندارمزگان را در چنین روزی گرامی می‌دارند.
