بسطام؛ کوچک، آرام، زیبا، عارفانه، تاریخی و اما بسیار دیدنی

جی پلاس ـ منصوره جاسبی: نوروز فرصت مناسبی برای سفر و گردشگری در نقاط دیدنی کشور است. جاهایی که شاید بسیاری از ما تنها به شنیدن نامی از آن اکتفا کرده باشیم و هیچ گاه زمانی را برای دیدن این اماکن تاریخی اختصاص نداده باشیم.

یکی از این مکان های بسیار دوست داشتنی و زیبا و قدیمی شهر کوچک بسطام است که در هفت کیلومتری شمال شهرستان شاهرود قرار دارد.

شاید نام بایزید بسطامی به گوش خیلی ها خورده باشد و در کتاب های ادبیات فارسی نیز چند سطری درباره وی خوانده باشند. این عارف نامدار در این شهر به خاک سپرده شده است و آرامگاه او از اماکن دیدنی این شهر به حساب می آید.

در کتاب های تاریخی آورده اند که هیچ یک از اهالی بسطام عاشق نمی شوند و اگر عاشقی پا به این دیار بگذارد آن هنگام که جرعه ای از آب آن نوشد عشق از دلش بیرون می شود و همه اینها اشاره دارد به عشق بایزید که عاشق حق بود و بس؛ و امروز آرامگاه این عارف نامی محلی برای دیدار است. آنجا سه در ورودی دارد، محوطه ای قدیمی با صدای گنجشک ها و کلاغ ها، آسمانی آبی و گنبدهای فیروزه ای و همه اینها چه حال خوبی به آدمی می بخشد انگار تو را هم به قرن پیش برده اند آن هنگام که صفا در میان مردمان موج می زد و همه چیز بوی صداقت می داد و انسانیت.

اگر بخواهم بایزید را هم معرفی کنم او طیفور بن عیسی بن سروشان است و پدرش از زرتشتیانی بود که اسلام آورد. از زندگی او مطلب زیادی در دسترس نیست اما در برخی منابع تاریخی او را متوفی سال 180 هجری قمری دانسته اند و آورده اند که او از شاگردان امام جعفر صادق علیه السلام بوده و چون سقای آن حضرت بوده به  طیفور سقا شهرت یافته است و برخی منابع نیز سال وفاتش را 234 یا 261 هجری قمری گفته اند و مدت عمرش را 73 سال دانسته اند و اعتقاد دارند که او بعد از شهادت امام جعفر صادق به دنیا آمده است. در هر صورت آنچه که از زندگی او برمی آید مراقبت از نفس بوده تا جایی که او را سلطان العارفین نام نهادند.

او در بسطام زندگی کرد و در گذشت و در کنار همان محل خلوتش با خدا به خاک سپرده شد.

مجموعه آرامگاه وی بناهای متفاوتی مانند مسجد، بقعه، گنبد، مناره، ایوان، دالان، رواق و صحن را به خود اختصاص داده و معماری دوره های مختلفی از جمله سلجوقیان، ایلخانان، تیموریان، صفویان وقاجار را در خود به نمایش گذاشته است و مکانی است برای دانشجویان رشته معماری که در یک مجموعه معماری های مختلف را نظاره و درباره آن تحقیق کنند.

زیباترین آثار این مجموعه مربوط به دوره سلجوقیان و ایلخانان است که با آجرکاری، گچبری و کاشی کاری تزئین شده است اما زندگی عارفانه بایزید حتی پس از مرگ هم ادامه داشته و بهره ای از این همه زیبایی و کاشی کاری نداشته و در اتاقک کوچک فلزی آرام گرفته است. نزدیک به این مزار دو اتاقک کوچک هست که می گویند همان محل خلوت و زندگانی او بوده است. در این مجموعه بارگاه و بقعه امام زاده محمد به جعفر صادق (ع)، مسجد جامع، برج کاشانه و برج و باروی شهر را هم می توانی ببینی که آرامگاه امامزاده محمد در جنوب مزار بایزید قرار دارد و بقعه زیبای آن مربوط به سال 700 هجری قمری و از آثار دوران اولجایتو از ایلخانان مغول است.

حال اشاره مختصری به هر یک از اماکن دیدنی این شهر کوچک داریم:

مدرسه شاهرخیه

قدمت این مدرسه به دوره شاهرخ تیموری بر می گردد و در شرق مجموعه بایزید و گوشه شمال غربی آن و در هفت متری ایوان اولجایتو قرار دارد و از داخل مجموعه هم دری به آن باز شده که چون اکنون این در بسته است برای ورود به آن باید از در کوچه پشتی وارد مدرسه شد.

 معماران بسطامی می گویند که تا بیشتر از نیم قرن پیش این مدرسه دایر بود و مرکز تدریس علوم قدیمه؛ و امروزه به عنوان مدرسه علمیه باقر العلوم علیه السلام مورد استفاده قرار گرفته است و محلی بسیار زیبا برای عکاسی و گردشگری است.

 مسجد جامع

برای دیدن این مسجد قدیمی از مجموعه بایزید خارج شده و به خیابان پشتی می روید تا از پشت مدرسه شاهرخیه به مسجد برسید و برای دیدن محراب زیبای آن حتما باید به هنگام اذان خود را به آنجا برسانید.

از خدام مسجد که سوال کنی می گویند که بخش شبستانی مسجد که نماز جماعت در آن برگزار می شود، به نظر می رسد که به دوران قاجار برگردد.

این مسجد قدیمی مربوط به قرن هشتم قمری بوده و محرابی که شاهکار دوره ایلخانان است را در خود جای داده است و در سال 1386 در آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

برج کاشانه

در پشت مسجد جامع، برجی چند ضلعی قرار دارد که ارتفاع آن از درون 24 و از بیرون حدود 20 متر است. در قسمت بالایی برج دو حاشیه وجود دارد که با آجرهای بزرگی که مطالبی بر روی آن نوشته شده، تزئین شده است.

بر روی یکی از آجرهایی که در ضلع جنوب غربی قرار دارد «بسم الله الرحمن الرحیم» با خط ثلث نوشته شده است.

 با اینکه از سال ساخت برج اطلاع درستی در دست نیست اما مردم بسطام عقیده دارند که این برج آتشکده زرتشتیان پیش از اسلام بوده و برخی از شرق شناسان مانند آندره گدار باور دارند که این بنا متعلق به دوره غازان خان مغول است و نام اصلی اش غازانه بوده که به مرور به کاشانه تغییر نام داده است.

 چگونه به بسطام سفر کنیم؟

با توجه به اینکه این شهر تاریخی در هفت کیلومتری شاهرود قرار دارد برای سفر به آن اگر با خودروی شخصی سفر می کنید که بعد از شاهرود، مسیر بسطام را طی می کنید و اگر باید از اتوبوس استفاده کنید از ترمینال های شهر، خود را به شاهرود رسانده و از آنجا با تاکسی های خطی به سمت بسطام حرکت می کنید.

از این سفر حتما لذت خواهید برد.