آنگونه که خود معتقد است آشنایی او با امام، تحول بزرگی در زندگی و اندیشه‌هایش ایجاد کرد و در زمره مریدان حضرت امام درآمد؛ او البته در نوجوانی و در تابستان‌ها در محلات، امام را زیارت کرده بود؛ اما سن او در آن سال‌ها اجازه نمی‌داد تا از مقام علمی و معنوی امام استفاده کند.
آیت الله خلیل سروش محلاتی(ره) یکی از شاگردان مجاهد امام(س) در دوران مبارزات انقلابی است؛ عالمی که رهبر معظم انقلاب در پیام تسلیت شان به مناسبت رحلت او، وی را از علمای موفق و خدمتگزار خواندند:
«بسم الله الرحمن الرحیم
درگذشت مرحوم حجت الاسلام والمسلمین آقای حاج شیخ خلیل سروش محلاتی را که از علمای موفق و خدمتگزار در تهران بودند و عمر با برکتی را در ارشاد و هدایت مردم مصروف کردند، به بازماندگان محترم و همه ارادتمندان بویژه به فرزند صالح و برومند ایشان تسلیت می‌گویم و رحمت و غفران الهی را برای آن مرحوم و صبر و اجر برای بازماندگان از خداوند متعال مسئلت می‌کنم.»
او متولد سال ۱۳۰۹ هجری شمسی در محلات است. تحصیلات ابتدایی را در مکتب خانه‌های متداول آن روزگار و در نزد میرزا علی اکبر عاشوری سپری کرد.
۱۳ ساله بود که مخفیانه و در زادگاهش به تحصیل علوم دینی مشغول شد؛ اما آن کلاس‌ها پاسخ عطش او را نمی‌داد و این بود که تصمیم گرفت تا به قم مهاجرت کند.
دوران طلبگی‌اش سرشار از شوق و نشاط و البته همراه با سختی‌های خاص خود به‌ویژه در فقر و تنگدستی بود. در حالی که برخی از دوستانش در اثر نابسامانی‌های مادی یا ناملایمات اجتماعی، حوزه را ترک می‌کردند، او با استقامت در برابر مشکلات مقاومت می‌کرد و به درس و بحث می پرداخت.
او در آن سال‌ها از درس استادان آیات صلواتی، ستوده، صدوقی، مشکینی و سلطانی طباطبایی بهره بُرد و سپس به درس خارج فقه و اصول حضرت آیت الله امام خمینی و آیت الله بروجردی روی آورد.
آنگونه که خود معتقد است آشنایی او با امام، تحول بزرگی در زندگی و اندیشه‌هایش ایجاد کرد و در زمره مریدان حضرت امام درآمد؛ او البته در نوجوانی و در تابستان‌ها در محلات، امام را زیارت کرده بود؛ اما سن او در آن سال‌ها اجازه نمی‌داد تا از مقام علمی و معنوی امام استفاده کند.
شیفتگی و ارادت او به حضرت امام چنان بود که پس از ارتحال آیت الله بروجردی، با تمام توان و با همفکری همراهان و دوستان خود، به معرفی امام برای مرجعیت همت و با وجود میل باطنی امام، به انتشار رساله ایشان اقدام کرد.
یکی از فضلای حوزه علمیه قم درباره آن سال‌ها می‌نویسد:
«حاج میرزا خلیل سروش محلاتی پس از رحلت آیت الله بروجردی(قدس سره)، همه تلاش خود را برای ترویج مرجعیت حضرت امام به کار گرفت؛چرا که حضرت امام در ابتدای مرجعیت آیت الله بروجردی به قدری نزد ایشان عظمت داشت که مرحوم آیت الله سید محمد داماد نقل کرده بود که اگر تمام ما یک جمله‌ای بگوییم و حاج آقا روح الله هم به تنهایی جمله مقابل آن را بگوید، آیت الله بروجردی برای حرف ایشان در مقابل آنها ارزش بیشتری قائل است. آن روزها نقل می‌کردند که "حاج آقا روح الله یعنی عقل منفصل آیت الله بروجردی".
در آن شرایط در حالی که روحانیون متحجر از یک سو و از سوی دیگر دست ناپاک سیاسی رژیم منحوس پهلوی مخالف مرجعیت امام خمینی بودند، آقای سروش محلاتی به همراه تعدادی از شاگردان با اخلاص و مصمم امام با وجود فرار و گریز امام از چنین مسئله‌ای و اعلان صریح این نکته که "من تا مقلّد نبینم، اجازه (چاپ رساله) نمی‌دهم" تلاش خود را ادامه دادند.
پس از آنکه افرادی وظیفه خودشان را تقلید از ایشان دانستند که معظم له یک روز در پاسخ اصرارها فرمودند من فعلا حاشیه عروه‌ای دارم و حاشیه‌ای بر وسیله.
پس از آن بود که حدود 10 شب طول کشید که جمعی از فضلا و شاگردان، فتاوای امام را به صورت حاشیه بر رساله توضیح المسائل آیت الله بروجردی آماده چاپ کردند.»
خود حجت الاسلام خلیل سروش محلاتی در مورد چاپ اول رساله توضیح المسائل امام خمینی می‌گوید: «وقتی امام فرمود اشکال ندارد، ما هم تصمیم گرفتیم این کار را عملی کنیم. بنده در آن زمان شهریه ام 45 تومان بود و هیچ درآمدی نداشتم. به یکی از دوستان قضیه را گفتم و رفتم پیش حاج فضل الله عقدایی که چاپخانه علمیه را در آن زمان داشت و پرسیدیم اگر بخواهیم این حاشیه را در دو یا سه هزار نسخه چاپ کنیم چقدر می شود، او هم گفت 2 هزار تا 2 هزار و 500 تومان خرج دارد.
یکی از دوستان گفت من 200 تومان می‌دهم دیگری هم همینطور و خلاصه ما این پول را تهیه کردیم و حاشیه عروه و حاشیه توضیح المسائل را چاپ کردیم و البته از کسانی که در این کار کوشش زیادی کرد، مرحوم ربانی املشی بود.»
باید گفت امام هم به این شاگرد خود یعنی حجت الاسلام خلیل سروش محلاتی علاقه داشت و وقتی در سال 1342، اهالی کاشان از امام خواستند تا وی را به نزد ایشان بفرستد امام با وجود اینکه می‌خواستند تا او را در کنار خود داشته باشند اما حرف مردم را مهم‌تر دیدند و وی را به کاشان اعزام کردند و چنین مرقوم فرمودند: «گرچه حوزه علمیه قم به وجود مثل ایشان نیاز دارد و از غیبت ایشان متأثرم، لکن تقاضای اهالی متدین را بر تقاضا و میل خود مقدم داشته، امید است از اخلاق و علم و بیانات ایشان استفاده کامل کرده و از ایشان قدردانی کنید و احترامات ایشان را مراعات نمایید که موجب رضایت خدای تعالی و تشکر حقیر خواهد بود.»
حجت الاسلام والمسلمین خلیل سروش محلاتی در تمام این سال‌ها، به اصول و مبانی اندیشه امام، از عمق جان اعتقاد داشت و در طوفان‌های قبل از پیروزی انقلاب و در حوادث پس از آن، با استقامت، همان خط را ادامه داد و تلاش داشت تا خط فکری امام را دنبال کند و آن را به دیگران هم منتقل کند.
او همچنین نزدیک به چهار دهه در حوزه علمیه منطقه شرق تهران (نارمک)، به تربیت طلاب و فضلای علمی در مسجد بقیۀ الله (عج) و همچنین وعظ و ارشاد مردم مشغول بود و مردم آن منطقه، خاطرات فراوانی از سال‌ها تبلیغ و ارشاد وی دارند.
این عالم کوشا و فعال سرانجام پس از 78 سال تلاش و فعالیت، در مانند چنین روزهایی از سال 1387 در تهران به دیدار حق شتافت.
مردم تهران و به‌ویژه اهالی منطقه نارمک و مسجد بقیۀ الله (عج) پیکر عالم خود را تشییع کردند و سپس وی را برای خاکسپاری روانه قم ساختند.
در قم هم پیکرش پس از تشییع از مسجد نو به سمت آستان مقدس فاطمی(س) و پس از اقامه نماز میت توسط آیت‌الله عبدالله جوادی آملی، در جوار حرم مطهر حضرت فاطمه معصومه(س) و در یکی از حجره‌های صحن اصلی آستان دفن شد.
برگرفته از کتاب "ستارگان حرم" آستانه حضرت معصومه(س)
