روز گذشته در جلسه شورای شهر تهران بحران آلودگی هوای پایتخت بدون دستیابی به راهکار فوری بررسی شد. این نشست که با حضور رئیس سازمان محیط زیست برگزار شد، به مثابه یک جلسه دورهمی، بی‌نتیجه ختم شد. در واقع فراموشی نسبت به مصوبات زودبازده در حوزه آلودگی و طرح غلط صورت‌مساله، باعث شده تعداد روزهای اضطرار (وضعیت قرمز) در پایتخت افزایش پیدا کند. قرار بود طبق مصوبه پارسال دولت، بسته مدیریت تقاضای سفر شهری (کاهش روزهای کار) تهیه شود.
به گزارش جماران؛ همزمان با شروع موج اصلی آلودگی هوا در تهران و ورود پایتخت به پنجمین روز پیاپی هوای سمی در روز گذشته، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور به شورای شهر آمد تا گزارشی از وضعیت موجود و اقدامات دولت که برای تمیزسازی آسمان تهران انجام شده یا قرار است انجام شود را ارائه کند. اما به رغم آنکه این حضور با دعوت شورای شهر انجام شد، خلأ مطالبه‌گری نمایندگان شهروندان تهرانی در این جلسه موجب شد حدود ۲ ساعت از وقت شورا در صحن علنی روز یکشنبه، بدون دستیابی به نتیجه موثر به نفع محیط زیست شهر تهران سپری شود.
جلسه بی‌واسطه دیروز که میان مدیریت شهری و عضو ارشد دولت در حوزه محیط زیست برگزار شد، نشان می‌دهد تشدید آلودگی هوا و بحران کیفیت آب در پایتخت، معلول پنج خطا و کوتاهی مجموعه مدیران مرتبط با شهر و محیط زیست است که تاوان آن را در حال حاضر ساکنان تهران و هفت کلان‌شهر دیگر می‌پردازند. آنچه که در جلسه روز گذشته شورای شهر گذشت حاکی از عدم آمادگی اغلب اعضای شورای شهر برای مطالبه‌گری در حوزه کاهش آلودگی هوا و استفاده از این دعوت به نفع پایتخت بود.
کارشناسان شهری معتقدند شورای شهر مطابق وعده قبلی مبنی بر اینکه جلسات را با آمادگی از قبل برگزار کند، می‌توانست نشست دیروز را به نفع تهران تمام کند. برای این منظور لازم بود اعضا تمام تکالیف دولت در ارتباط با آلودگی هوا را شناسایی کنند و مواردی را که اجرا نشده، از معاون رئیس‌جمهوری مطالبه کنند. پنج خطا، کوتاهی یا سوء مدیریت مجموعه مدیران مرتبط با ارتقای کیفیت محیط زیست تهران و حل معضل آلودگی هوا شامل فراموشی مدیران، تکالیف بر زمین مانده، تعریف صورت‌مساله غلط درباره آلودگی هوا، استناد به اطلاعات ناقص و مغایر درباره آلودگی هوا و نیز فهم ناصحیح نسبت به مسوولیت‌هایی که دولت و شهرداری در حوزه کاهش آلودگی هوا بر عهده دارند است.
جلسه دیروز نشان داد که مجموعه دولت در این دوره، نسبت به مصوبه‌ای که هیات وزیران در دوره قبل برای کنترل آلودگی هوای کلان‌شهرها تصویب کرد، دچار فراموشی شده است. هیات دولت در مصوبه‌ای که اواخر خرداد سال گذشته گذراند، فرمان تشکیل کارگروه کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها ذیل معاونت اجرایی ریاست جمهوری را صادر کرد. در قالب این مصوبه تکالیف مشخصی برای دستگاه‌های دولتی، شهرداری و دیگر نهادهای مرتبط با امر آلودگی هوا مشخص و زمان‌بندی اجرایی شدن آنها نیز تعیین شد. ذیل این مصوبه کمیته‌ها و کارگروه‌های متعددی برای مطالعه و تصمیم‌سازی در امور مرتبط با کنترل آلودگی هوا نیز تشکیل شد. در این بین دو وظیفه کلیدی به دستگاه‌های اجرایی سپرده شد که یکی از آنها تشکیل کارگروه «مدیریت تقاضای سفر» به ریاست سازمان حفاظت محیط زیست و با عضویت هفت وزارتخانه و یک سازمان دیگر برای بازنگری در تقویم کاری و کاهش روزها و ساعات کار و تحصیل بود.
این کارگروه اگرچه تشکیل شد و به نتایجی در سطح کارشناسی هم رسید، اما تاکنون خروجی ملموسی نداشته و سازمان حفاظت محیط‌زیست به‌عنوان رئیس کارگروه، پیگیری لازم را برای تصویب پیشنهاد خود در این رابطه نداشته است. مرتضی الویری، رئیس کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران نیز روز گذشته به این مصوبه دولت اشاره کرد و با تاکید بر اینکه در زمینه مقررات و مصوبات، کمبودی برای مقابله با آلودگی هوا وجود ندارد، درباره سرانجام اجرای بندهای مختلف این مصوبه پرسش کرد که پاسخی از سوی عیسی کلانتری، رئیس سازمان حفاظت محیط زیست کشور دریافت نکرد.
دومین وظیفه کلیدی ذیل مصوبه مذکور دولت، اجرای طرح مناطق کم‌انتشار آلاینده موسوم به «کاهش (LEZ)» بود که در مصوبه دولت به صراحت به آن اشاره شد. در قالب این طرح که با الگو گرفتن از کشورهای اروپایی، برای اجرا در تهران و کلان‌شهرها پیشنهاد شده است، محدودیت تردد خودروها در مناطق آلوده مرکز شهر به جای اینکه بر اساس پلاک خودرو و در قالب طرح زوج و فرد انجام شود، بر اساس نوع موتور و میزان آلایندگی صورت می‌گیرد. در نتیجه انعطاف این طرح به مراتب از طرح زوج و فرد بیشتر است، اما در عین حال به لحاظ میزان اثرگذاری، بسیار موثرتر از طرح زوج و فرد خواهد بود.
در قالب نسخه رایج این طرح، خودروهای غیرمنطبق با استاندارد اعم از کاربراتوری‌ها، خودروهای فرسوده و نیز خودروهای فاقد معاینه فنی، اجازه تردد در محدوده مرکز شهر را در طول روز نخواهند داشت. نسخه ناقص این طرح با اعمال محدودیت تردد صرفا برای خودروهای فاقد معاینه فنی از سال گذشته تحت عنوان فاز اول «LEZ» اجرایی شده است و همچنان ادامه دارد، اما اثر کاهنده آن بر آلودگی هوا هنوز محسوس نبوده است. با این حال به نظر می‌رسد مصوبه دولت که اجرای بسیاری از بندهای آن صرفا نیازمند هماهنگی‌های بین سازمانی بوده و بودجه چندانی نمی‌خواهد، روی زمین مانده و اهتمامی برای اجرای تکالیف آن وجود ندارد.
سومین خطا و کوتاهی مدیران مرتبط با آلودگی هوا در حال حاضر، تعریف غلط مساله است. جلسه دیروز شورای شهر نشان داد مدیران مرتبط با کنترل آلودگی هوای پایتخت، بعضا صورت مساله آلودگی هوا را برای خود کاملا غلط تعریف کرده‌اند. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست شورای شهر تهران روز گذشته از وجود ۵۰ کارخانه آلاینده در تهران و حومه خبر داد و با بیان اینکه تعطیلی آنها منجر به بیکار شدن ۱۰ هزار نفر می‌شود، اظهار کرد: باید دید حل مشکل آلودگی هوا برای ما اولویت دارد یا این قبیل مسائل؟ لازم است برای این موضوع چندوجهی طی تعامل میان مدیران چاره‌اندیشی شود. اما کلانتری در حالی تلویحا از بن‌بست در برابر ممانعت از تولید آلاینده‌ها به دلیل ایجاد بحران تولید و اشتغال سخن گفت که این تعریف صورت مساله از اساس، انحرافی است. بیش از ۸۰ درصد از آلودگی هوای شهر تهران مربوط به منابع متحرک یعنی خودروها و موتورسیکلت‌ها بوده و سهم کارخانه‌های آلاینده و موتورخانه آپارتمان‌ها (منابع ثابت) روی هم بین ۱۵ تا ۲۰ درصد است. بنابراین طرح موضوع مشکل و مانع در برابر کاهش آلودگی هوا به دلیل عدم امکان تعطیلی کارخانه‌ها، از یک شناخت غلط نسبت به مساله آلودگی هوای پایتخت نشات گرفته است.
چهارمین خطای مدیران مرتبط با امر کنترل آلودگی هوا، استناد به اطلاعات ناقص است. روز گذشته کلانتری در حالی سهم کامیون‌های دیزلی عمدتا فرسوده از تولید آلاینده‌های هوای پایتخت را بر اساس آمار دفتر اقلیم و هوای سازمان حفاظت محیط زیست، ۵۱ درصد اعلام کرد که پیش‌تر شرکت کنترل کیفیت هوای تهران با اندازه‌گیری آماری دقیق از سهم منابع مختلف از آلودگی هوای شهر، تولید کمتر از ۲۰ درصد از ذرات آلاینده را به کل خودروهای دیزلی در تهران نسبت داده بود. این فاصله معنادار آماری نشان می‌دهد در بحث آلودگی هوا بعضا درباره ابتدایی‌ترین مساله یعنی آمار و اطلاعات اختلاف وجود دارد و اطلاعات موجود هنوز ناقص، مخدوش و بعضا متناقض است که به همین دلیل قابل استناد نیست. در جلسه روز گذشته محمد علیخانی، رئیس کمیسیون عمران و حمل‌ونقل شورای شهر تهران نیز به این تناقض آماری اشاره و درخواست کرد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست درباره منبع آمار خود توضیح دهد. وی که میزان واقعی سهم کامیون‌های دیزلی از آلودگی هوای پایتخت را بر اساس اطلاعات فنی که در اختیار دارد، هشت درصد اعلام کرده است، به رئیس سازمان حفاظت محیط زیست یادآوری کرد که با توجه به استناد رسانه‌ها به این آمار، صحت آنها بسیار با اهمیت است.
خطای پنجم مدیران آلودگی هوا که جلسه دیروز شورای شهر آن را عیان کرد، فهم ناصحیح برخی نسبت به موضوع آلودگی هوا است. تصور مسوولان دولت و برخی مدیران شهری این است که مشکل بودجه مانع از کاهش آلودگی هوا شده و تا زمانی که منابع مالی کلان به این بخش سرازیر نشود، نمی‌توان برنامه‌های موثری اجرا کرد. این در حالی است که همین مصوبات بر زمین مانده و راهکارهای تجربه شده جهانی نشان می‌هد برای اثرگذاری در کوتاه‌مدت، اقدامات گوناگونی می‌تواند در دستور کار قرار گیرد که نیاز چندانی به بودجه ندارد. با این حال کلانتری بودجه حدود ۲۰هزار میلیارد تومانی شهرداری تهران را که صرف اداره تمام امور شهر می‌شود، با بودجه ۵۰۰ میلیارد تومانی متولی دولتی محیط‌زیست که صرفا برای پروژه‌های این حوزه در کشور صرف می‌شود، مقایسه کرد و افزود: شهرداری تهران می‌تواند با منابع مالی خوبی که در اختیار دارد، در اقدامات بازدارنده از آلودگی پیشگام باشد.
کلید حل معضل آلودگی هوای تهران دیروز در شورای شهر صرفا به شکل مختصر از سوی یک عضو شورای شهر مورد اشاره قرار گرفت. مجید فراهانی با تاکید بر ضرورت حرکت شهر تهران از «خودرو محوری» به سمت «زیست محوری» با تکیه بر توسعه ریلی و ایجاد مسیرهای ویژه دوچرخه، این موضوع را چاره ترافیک تهران عنوان کرد. این اظهارات همسو با همان طرحی است که محمدعلی نجفی، شهردار تهران حدود دوهفته قبل درباره برنامه‌ریزی در زمینه اخذ عوارض تردد در شهر تهران مطرح کرد؛ چراکه هدف از طرح شهردار نیز کاهش خودرو محوری پایتخت است. با این حال به رغم حضور عضو ارشد حوزه محیط زیست دولت در جلسه دیروز، اعضای شورای شهر به جای اختصاص وقت بیشتر به این کلید رفع آلودگی و مطالبه پیگیری موضوع در دولت توسط رئیس سازمان حفاظت محیط زیست، بیشتر وقت جلسه در آستانه روزهای ناسالم تهران در نیمه دوم سال را به بیان موارد دیگری گذراندند.
هوای آبان، سمی‌تر از سال گذشته
روز گذشته هوای تهران برای پنجمین روز پیاپی در وضعیت «ناسالم برای گروه‌های حساس» قرار گرفت که یک پله پیش از وضعیت قرمز و اضطرار محسوب می‌شود. با وجود اینکه دورهمی مدیریت شهری و مدیران دولتی سازمان حفاظت محیط زیست در روز گذشته، در شرایطی که هوای تهران ناسالم بود، برگزار شد، عمده وقت جلسه به مسائلی که ربطی به کنترل آلودگی هوای نیمه دوم سال در تهران نداشت، سپری و از این نظر، فرصت‌سوزی شد.
در حالی که شاخص کیفیت هوای تهران سه‌روز قبل ۱۲۱ واحد بود، این میزان یک روز بعد با قدری کاهش به ۱۱۷ واحد رسید اما دیروز دوباره روند افزایشی پیدا کرد و ۱۲۰ واحد ثبت شد. این وضعیت در مقایسه با کیفیت هوا در آبان سال گذشته نشان می‌دهد، هوای تهران در میانه پاییز سمی‌تر شده است چراکه پارسال در این ماه، پنج روز آلودگی پیاپی ثبت نشد.
از طرفی وضعیت کلی آلودگی هوای تهران در سال گذشته نسبت به سال ۹۴ بدتر و در سال ۹۴ نیز نسبت به سال ۹۳ با افت محسوس روبه‌رو بوده است. البته شاخص‌های آماری به نحوی است که اگر مدیران بخواهند وضعیت را بهتر توصیف کنند، می‌توانند صرفا از بخشی از آمار استفاده کنند.
اما نگاهی جامع به آمار حاکی از این است که اگرچه تعداد روزهای ناسالم برای گروه‌های حساس در روند نزولی از سال ۹۳ تا ۹۵ به ترتیب، ۱۱۲، ۱۰۵ و ۸۰ روز بوده است، اما تعداد روزهای ناسالم برای عموم جامعه در همین مدت یک روند صعودی داشته است، طوری که تعداد روزهای وضعیت قرمز در سال ۹۳ معادل چهار روز، در سال ۹۴ معادل پنج روز و در سال گذشته تقریبا دوبرابر یعنی ۹ روز بوده است.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست هم در عین حال به کاهش مجموع روزهای آلوده تهران به حدود ۹۰ روز در سال گذشته استناد کرد و آن را نشانه‌ای از بهبود کیفیت هوا تحت تاثیر حذف نفتا از بنزین و ارتقای کیفیت سوخت دانست، اما در عین حال فعالان خودروسازی را به پدرخوانده‌هایی تشبیه کرد که نزدیک شدن به آنها دشوار است. کلانتری در بخشی از سخنانش با اشاره به اینکه تاکنون درباره آلودگی هوا حرف زیاد زده‌ایم، اما اکنون وقت عمل رسیده است، در برابر این پرسش از برخی اعضای شورا قرار گرفت که چرا برنامه مدون خود را برای کاهش آلودگی هوا با مشخص شدن تکالیف شهرداری و دیگر دستگاه‌ها برای ارائه در شورا به صحن نیاورده است.
کلانتری همچنین از زباله‌سوزی شبانه در ۶۰ منطقه تهران خبر داد و با تاکید بر اینکه شهرداری باید از این اقدام که خود در تشدید آلودگی هوای جنوب شهر موثر است، جلوگیری کند، گفت: عده‌ای بدون ممانعت عوامل شهرداری زباله‌ها را می‌سوزانند و روز بعد فلزات آن را برای فروش جداسازی می‌کنند. این پدیده جدیدی نیست اما چگونه است که شهرداری در برابر ساخت‌وسازهای غیرمجاز محکم می‌ایستد ولی در این موارد اغماض می‌کند؟
وی از تفاهم با وزارت نفت برای ممنوعیت استفاده از سوخت مازوت در نیمه دوم امسال در پالایشگاه تهران و نیروگاه برق شهید رجایی خبر داد و گفت: در روزهای سرد سال تنها همین یک نیروگاه عامل ۲۰ درصد از آلودگی هوای پایتخت می‌شود. کلانتری با اشاره به تفاهم با وزارت نفت برای پایش مستمر کیفیت سوخت تولیدی پالایشگاه‌ها گفت: مقرر شده سازمان حفاظت محیط زیست به جای بررسی‌های دوره‌ای سه تا چهارماهه، به‌صورت دائمی در پالایشگاه‌ها مستقر شود و کیفیت سوخت تولیدی را بررسی کند. وزیر نفت نیز به صراحت اعلام کرده هر پالایشگاهی که سوخت استاندارد تولید نکرد را تعطیل کنید و ما قطعا چنین خواهیم کرد.
مجید فراهانی، عضو کمیسیون برنامه و بودجه شورای شهر تهران نیز در جلسه دیروز آماری از بیش از دوبرابر شدن مرگ و میر ناشی از آلودگی هوا در مقایسه با سال ۸۴ در تهران ارائه کرد و با بیان اینکه این آمار ۱۲ سال قبل حدود ۱۰ هزار نفر بود اما اکنون از ۲۰ هزار نفر فراتر رفته است، گفت: این یعنی گویا در تهران هفته‌ای یک هواپیمای ایرباس ۵۰۰ نفره سقوط می‌کند، اما از آنجا که این افراد قربانی آلودگی هوا هستند، موضوع کاهش عمر پایتخت‌نشینان تحت تاثیر آلودگی هوا خاموش می‌ماند.
احمد مسجدجامعی، دیگر عضو شورای شهر تهران نیز در جلسه روز گذشته با اشاره به اینکه آلودگی هوای تهران در نقاط مختلف شهر منشأهای متفاوتی دارد، گفت: به‌عنوان مثال در برخی مناطق جنوبی تهران نظیر منطقه ۱۸، کارخانه‌های تولید شن و ماسه عامل اصلی آلودگی هوا به شمار می‌روند در حالی که در برخی مناطق، تردد خودروها و موتورسیکلت‌ها نقش اصلی را دارد. از این رو پیشنهاد می‌کنم سازمان حفاظت محیط زیست نقشه جامع آلودگی زیست محیطی تهران را تهیه کند تا اقدامات کاهنده آلودگی هوا در هر منطقه متناسب با منابع اصلی همان منطقه در دستور کار قرار گیرد.
منشأ آلودگی آب تهران
جلسه روز گذشته شورای شهر تهران نشان داد به همان میزان که نسبت به آلودگی هوای پایتخت نگران هستیم، باید برای وضعیت آلودگی آب هم نگران باشیم. رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه باید از آلودگی آب در سدهای اطراف تهران جلوگیری شود، گفت: در بخشی از سدهای اطراف تهران همچون لار، کرج، لتیان و جاجرود، فضایی به شست‌وشوی دام‌ها اختصاص دارد و گله‌های گوسفند برای پاکسازی از آفت‌هایی همچون کنه، در آب این سدها شست‌وشو می‌شوند. وی بر ضرورت افزایش منطقه حفاظت شده اطراف سدها به منظور جلوگیری از آلودگی آب تاکید کرد و گفت: در برلین آب شرب شهر از چاه‌های زیرزمینی تامین می‌شود اما ورود به این چاه‌ها در صورت لزوم، صرفا با لباس‌های خاصی امکان‌پذیر است تا آلودگی به آب منتقل نشود. چنین ملاحظاتی باید در سدها نیز وجود داشته باشد.
