افراد مشهور معتقدند به علت شهرت‌شان باید بیش از دیگران مورد حمایت قوانین باشند و پخش عکس‌هایی از آنان در شرایط نامناسب باید ممنوع شود و از سوی دیگر داشتن شهرت خود دایره حریم خصوصی این افراد را تغییر داده است.
به گزارش جماران؛ حریم خصوصی افراد مشهور کجاست؟ سوالی که هرازچندگاهی با انتشار تصاویر یا اطلاعاتی از زندگی افراد مشهور، به‌خصوص در شبکه‌های اجتماعی مجازی مطرح می‌شود. با پیشرفت تکنولوژی و انتشار سریع تصاویر افراد مشهور در موقعیت‌های مختلف و گاهی خلاف قوانین ایران و عرف جامعه برای آنها دردسرهای بسیاری هم همراه دارد و از این‌رو معتقدند به حریم خصوصی آنها تعدی شده و خواستار برخورد قضائی با انتشاردهندگان هستند. حق افراد در مصون‌بودن از تعرض به حریم خصوصی‌شان به نوعی همان حق امنیت فردی است که افراد برای حفظ آن به‌دنبال ضمانت اجراهای قانونی بوده‌اند. قدیمی‌ترین قانونی که در این رابطه تدوین شده، قانون حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان است. البته تعدادی قوانین دیگر نیز به صورت متفرقه به تصویب رسیده که بیشتر در مورد کتاب، مجله، مقاله و مانند اینهاست و قانون خاصی در مورد عکس وجود ندارد. اگر شخصی عکسی از دیگری را در مجله یا کتابی چاپ کند؛ آن دیگری نمی‌تواند اعتراضی کند و منعی برای این کار وجود ندارد. مگر آن‌که این عکس خصوصی و در آلبوم خانوادگی باشد، در این‌صورت اگر از عکس سوءاستفاده کنند، جرم تلقی می‌شود.
از سویی دیگر افراد مشهور معتقدند به علت شهرت‌شان باید بیش از دیگران مورد حمایت قوانین باشند و پخش عکس‌هایی از آنان در شرایط نامناسب باید ممنوع شود و از سوی دیگر داشتن شهرت خود دایره حریم خصوصی این افراد را تغییر داده و خواه‌ناخواه مانند به علت توجه جامعه به آنها بخش اعظمی از حریم خصوصی خود را از دست می‌دهند.
شهرت بخشی از حریم خصوصی افراد را از بین می‌برد
بهمن کشاورز، رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران با نگاهی به بحث حریم خصوصی و انتشار تصاویر افراد در فضای مجازی می‌گوید: به موجب قانون مجازات اسلامی، نحوه مجازات اشخاصی که در امور سمعی و بصری فعالیت غیرمجاز می‌کنند می‌توان کسانی را که اقدام به تکثیر و استفاده از آثار سمعی و بصری به صورت غیرمجاز می‌کنند، مجازات کرد که البته مواردی که سوال شد صرفا ناظر به بخشی از این قانون است، زیرا عمده مواد این قانون ناظر بر فعالیت کسانی است که آثار مستهجن یا مبتذل تکثیر و از این راه کسب و تجارت می‌کنند. اما در مورد کسانی که فیلم و عکس از محل‌های اختصاصی بانوان که آنها فاقد پوشش مناسب هستند مانند استخرها و امثال آن تکثیر می‌کنند، قانون‌گذار قایل به ٢ تا ٥سال حبس، ١٠سال محرومیت از حقوق اجتماعی و ٧٤ضربه شلاق شده است، همچنین برای کسانی که مخفیانه فیلم و عکس مبتذل از مراسم خانوادگی و اختصاصی دیگران تهیه و آن را تکثیر و توزیع کنند. وی در ادامه خاطرنشان می‌کند: بنابراین کسانی که به نوعی از تصاویر و صدای آنها سوءاستفاده می‌شود، در صورتی که آنچه انجام شده در یکی از مفاد این قانون منطبق باشد، می‌توانند اعلام شکایت و احقاق حق کنند، اما در مواردی که آنچه انجام شده به هر علت فاقد جنبه کیفری باشد، ناچار باید از طریق مدنی(حقوقی) اقدام به تعقیب قضیه کنند و به استناد قانون مصونیت مدنی و به این اعتبار که از این حرکت ضربه حیثیتی یا مالی به آنها وارد شده، از کسانی که مرتکب این اقدام شده‌اند، مطالبه خسارت کنند. بدیهی است در این حالت، هم اصل عمل که باعث خسارت شده و هم میزان و نوع خسارت باید تعیین و اثبات شود. این حقوقدان در رابطه با حریم خصوصی افراد مشهور و مرز میان این حریم برای افراد عادی و افراد مشهور هم گفت: واقعیت این است که تعیین این مرز به راحتی ممکن نیست. این اصل در جوامع توسعه‌یافته رعایت می‌شود، ولی در همان جا به دلایل گوناگون استثناهای مهمی دارد. سیاستمداران، ورزشکاران و به‌طور کلی افراد مشهور از این قاعده مستثنا هستند. نمونه خیلی مشهور آن کلینتون در ماجرای مونیکا بود. یک اتفاق به ظاهر خصوصی بود، ولی فضای رسانه‌ای و انتظارات مردم اجازه نمی‌دهد که این افراد خود را پشت حریم خصوصی پنهان کنند. وی ادامه می‌دهد: اصولا کسی که وارد عرصه شهرت می‌شود، پیشاپیش بخش مهمی از زندگی خصوصی خود را از دست داده است. تریاک‌کشیدن یک فرد عادی جزو زندگی خصوصی او محسوب می‌شود، ولی تریاک کشیدن یک ورزشکار، سیاستمدار یا هنرمند، اصلا چنین نیست، زیرا او نام و آوازه خود را به عرصه عمومی آورده و چه بسا نان این شهرت را می‌خورد و خود را در معرض داوری مردم گذاشته است.
حق بر تصویر در افراد مشهور
دکتر باقر انصاری، عضو هیأت علمی دانشگاه شهید بهشتی بر تفاوت حق بر تصویر در میان شهروندان معمولی و افراد مشهور مانند ستارگان سینما و سیاستمداران مشهور اشاره می‌کند و متذکر می‌شود: حق تصویر متصدیان قدرت سیاسی و نیز افراد مشهور مانند حق حریم خصوصی آنها در مقایسه با سایر افراد جامعه محدود است. اما این محدودیت صرفا درخصوص بعد منفی حق بر تصویر آنهاست و استفاده تجاری از اشخاص مشهور بدون اجازه آنها ممنوع است. همچنین حق تصویر در بیان مطالب حایز نفع عمومی نظیر افشای محدود می‌شود. وی می‌گوید: در کشور ما قانون جرایم رایانه‌ای انتشار تصویر تغییریافته یا تحریف‌شده افراد (ماده ١٦) و نیز افشای تصویر افراد برخلاف رضایت آنها را فقط در صورتی که عرفا موجب هتک حیثیت شود، مستوجب مجازات و موجد مسئولیت مدنی دانسته است. دکتر انصاری ادامه می‌دهد: با این‌که قانون مذکور نخستین قانونی است که در نظام حقوقی ایران از حق تصویر افراد به صراحت حمایت می‌کند، اما این حمایت صرفا از بعد مثبت حق تصویر است و متاسفانه؛ نه در قانون مذکور و نه در سایر قوانین و رویه قضائی ایران، حمایتی از بعد منفی حق تصویر مشاهده نمی‌شود، یعنی گرفتن عکس یا فیلمبرداری از افراد منوط به رضایت آنها نشده است. حق بر تصویر در کشور ما خیلی جایگاهی ندارد و غالبا در قالب هتک حرمت و حریم خصوصی بررسی شده است، یعنی صرفا حق تصویر زمانی مطرح می‌شود که آبرو و حیثیت فرد زیر سوال رود و در سایر موارد مانند اخذ اجازه برای انتشار تصویر، حقوقی برای افراد قایل نشده است.
حسن کیا استاد دانشگاه و وکیل دادگستری؛ مصون و محترم بودن حریم خصوصی و خلوت افراد اصلی بنیادین و اساسی است که در قانون اساسی کشورمان نیز بدان تصریح شده، اما به دلایل گوناگون استثناهای مهمی دارد.
سیاستمداران، هنرمندان، ورزشکاران و به‌طور کلی افراد مشهور از این قاعده مستثنا هستند.
این افراد به دلیل معروفیت و شهرت زیاد و این‌که مردم به آنها علاقه‌مندند و به تبع آن تمایل به اطلاع از تمام زوایای زندگی‌شان دارند، نمی‌توانند حریم خصوصی بسته‌ای مانند مردم عادی داشته باشند.
نمونه خیلی مشهور آن رسوایی اخلاقی بیل کلینتون، رئیس‌جمهوری اسبق آمریکاست که در ماجرای مونیکا لوینسکی در اتفاقی به ظاهر خصوصی مورد آماج حملات و کنکاش‌ها و قضاوت‌ها قرار گرفت.
اصولا اشخاصی که به هر طریق وارد عرصه شهرت می‌شوند، به محض ورود، بخش مهمی از حریم خصوصی خود را از دست می‌دهند. شاید مثلا نوشیدن الکل توسط افراد عادی برای جامعه اهمیتی نداشته باشد، ولی اگر همین فرد، ورزشکار یا هنرمندی سرشناس باشد، مسلما نمی‌تواند از نگاه و قضاوت مردم مصون بماند، چون همان‌طور که شهرت مواهبی به همراه دارد، به همان میزان محدودیت‌هایی نیز درپی خواهد داشت.
افشای رسوایی‌های اخلاقی افرادی مانند تایگر وود، قهرمان پرآوازه گلف جهان یا مایک تایسون، قهرمان اسبق سنگین وزن مشت‌زنی مثال‌هایی در این خصوص هستند.
باید بدانیم مسأله حریم خصوصی برای افراد مشهور متفاوت از افراد عادی است. رعایت این حریم برای آنان در حد افراد عادی نه ممکن است و نه حتی صحیح. هر کسی که وارد این حوزه‌ها می‌شود، پیشاپیش حریم خصوصی خود را محدود کرده است.
البته این امر به آن معنا نیست که هیچ نوع حریم خصوصی‌ای برای چنین افرادی وجود ندارد. دایره آن به وسعت افراد عادی نیست.
علت این است که مردم بسیاری از این افراد را الگو می‌دانند و با شخصیت حرفه‌ای آنها همذات‌پنداری می‌کنند و عامل شهرت و به تبع آن موقعیت ممتاز اجتماعی این چهره‌های معروف همین مردم هستند، پس حق دارند تا حدود زیادی از چند و چون زندگی شخصی آنها مطلع باشند. وقتی فوتبالیست محبوب و جوانی به ناگاه فوت می‌کند، حق دارند علت را بدانند و این به هیچ‌وجه تجاوز به حریم خصوصی نیست، بلکه هزینه شهرت و معروفیت و توجه مردم است.
همان‌طور که این چهره‌ها از هورا و تشویق و توجه مردم لذت می‌برند، باید در برابر آنها متعهد باشند و به دیگر سخن این اشخاص سرشناس تنها متعلق به شخص خودشان نیستند.
مجری سرشناسی که نوعی سبک رفتار یا پوشش را مستقیم یا غیرمستقیم تبلیغ می‌کند و جوانان بسیاری از وی الگو می‌گیرند، نمی‌تواند با شرایطی کاملا متفاوت ظاهر شده و پشت حریم خصوصی سنگر بگیرد. آن هم در شرایطی که حتی قسمت‌های پیدای خودرو نیز تفسیر به حریم خصوصی صرف نمی‌شود.
به نظر نمی‌توان مردم را به‌دلیل پیگیری زندگی شخصی سلبریتی‌ها مورد مواخذه قرار داد و این حق مردمی است که خود از این افراد چهره ساخته‌اند و نگران آنان هستند.
انتشار تصویر در اماکن عمومی پیگرد قانونی ندارد
محمود علیزاده طباطبایی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری؛ اگر شخصی به حریم خصوصی فرد دیگری وارد شود، این عمل او قطعا می‌تواند مورد پیگرد قانونی قرار گیرد. اما اگر از افراد، مشهور و عادی هم تفاوتی ندارد، چه در داخل و چه در خارج از کشور در اماکن عمومی عکسی منتشر شود، آن عکس قابلیت پیگرد قانونی نخواهد داشت. حریم خصوصی افراد چه افراد مشهور و چه افرادی عادی به اماکن خاصی ازجمله خانه، خودرو و.... اطلاق می‌شود که اگر تصویری از این افراد در این اماکن گرفته و منتشر شود، جرم است و شخصی که مرتکب این جرم شده هم قابل تعقیب است. اما اگر فرد مشهور در یک مکان عمومی بوده است و تصویری نامتعارف از او منتشر شود، این تصویر قابلیت تعقیب قانونی نخواهد داشت. اما باید توجه داشت که افراد مشهوری که در ایران زندگی می‌کنند و در ایران مشغول به کار هستند، باید همه جوانب را رعایت کنند و نباید به هیچ عنوان با پوشش غیرمتعارف در اماکن عمومی تردد کنند. زیرا از نظر قوانین ایران تردد افراد بدون حجاب شرعی در اماکن عمومی جرم است و مجازات تعزیری شلاق دارد و می‌تواند مورد پیگرد قانونی قرار گیرد. اما با این وجود انتشار عکس افراد در اماکن عمومی جرم نیست و فقط از نظر اخلاقی کار درستی نیست. در آخر باید گفت که حریم خصوصی فرد هنرمند و غیرهنرمند تفاوتی با یکدیگر ندارد، آنچه در منظر عموم نباشد، مکان خصوصی است و ورود به این قسمت‌ها بدون اجازه فرد تعرض به حریم خصوصی است و از نظر قانونی می‌توان آن را پیگیری کرد.
عبدالصمد خرمشاهی، حقوقدان و وکیل پایه یک دادگستری؛ بحثی که باعث شد حریم خصوصی افراد مشهور مورد توجه قرار گیرد، بازتاب گسترده انتشار عکس‌های یک مجری تلویزیونی بود که به‌هرحال در جامعه شناخته‌شده است.
موضوعی که در این رابطه بسیار مهم خواهد بود این است که در ابتدا باید ببینیم حریم خصوصی افراد کجاست. فرقی نمی‌کند که شخص مورد نظر سیاستمدار، هنرمند یا ورزشکار باشد. همه افراد حریم خصوصی دارند که قطعا شخصی نمی‌تواند وارد حریم خصوصی افراد شود. کما این‌که در تمام دنیا همین اصل جاری است.
حریم خصوصی جایی است که شخص در آن احساس امنیت می‌کند. این اصل در تمام جوامع و قوانین و ادیان پذیرفته شده است. حریم خصوصی مصون از تعرض است. اما مسأله‌ای که مهم است این خواهد بود که مکان‌های عمومی که افراد بسیار زیادی و عموم مردم در آن تردد دارند، آن‌طور که در اسم خود مشخص شده، اماکن عمومی است و قطعا افرادی که در جامعه شناخته‌شده هستند، باید در این مکان‌ها بیشتر مراقب باشند، زیرا زمانی‌که فردی خارج از حریم خصوصی خودش کاری را انجام می‌دهد و رفتاری را مرتکب می‌شود، باید بپذیرد که افرادی وجود دارند که شکارچی لحظه‌ها هستند و از این فرصت استفاده و مبادرت به تصویربرداری می‌کنند و کسی هم نمی‌تواند جلوی آنها را بگیرد، زیرا در یک فضای عمومی است. بنابراین افراد نام‌آشنا در جامعه به‌عنوان الگوهای آن جامعه هستند.
اگر از فردی در فضا و حریم خصوصی خودش عکسی منتشر شود، قطعا این کار جرم است و شخصی که مرتکب این جرم شده، پیگرد کیفری دارد و از منظر اخلاقی اساسا این کار، کار صحیحی نیست، چون حریم خصوصی فضای امنی است و سرک‌کشیدن به آن که درواقع به حیاط‌خلوت تعبیر می‌شود از منظر قانونی، اخلاقی و شرعی اشکال دارد و کسی نمی‌تواند منکر این واقعیت شود.
اما در خارج از حریم خصوصی نمی‌توان افراد را از تصویربرداری منع کرد. فردی که معروف است باید بیشتر مراقب رفتار خود باشد و آن را کنترل کند، کما این‌که دیدیم در سال‌های اخیر افراد معروف در فضاهای عمومی در صورت انجام کارهای غیرمتعارف مورد انتقاد افکار عمومی و جامعه قرار گرفتند، زیرا جامعه انتظار دارد که افراد مشهور یک‌سری ضوابط را در فضای عمومی رعایت کنند. یک فرد مشهور در خانه خودش می‌تواند هر کاری که می‌خواهد را انجام دهد، اما وقتی در فضای عمومی و جامعه ظاهر شد، مسلما کوچکترین رفتارش زیر ذره‌بین مردم قرار دارد.
بنابراین تصویربرداری در اماکن عمومی نمی‌تواند خلاف قانون باشد و هیچ فردی نمی‌تواند به این موضوع اعتراضی کند. اما باید توجه داشت که در کشور ما رعایت یک‌سری مسائل شرعی مهم است و باید رعایت شود.
بنابراین حریم خصوصی افراد محترم است و هیچ شخصی در قالب خبرنگار، عکاس، مستندساز و ... حق ورود به حریم خصوصی افراد را ندارد و اگر به این شکل عمل کند و وارد این حریم شود و بخواهد فیلم‌های خصوصی افراد را منتشر کند، عمل او جرم خواهد بود. اما اگر شرایط غیر از این باشد، هیچ جرمی رخ نداده و در این‌صورت افراد باید مراقب رفتار خود باشند.
افراد مشهور ملزم به رعایت قوانین ایران در خارج از کشور هستند
پیمان حاج محمود عطار، حقوقدان و وکیل دادگستری؛ برابر قوانین جاری کشور حریم خصوصی یک تعریف خاصی دارد و اماکن را اعم از مکان مادی و مجازی، حتی باکس ایمیل هر شهروند هم حریم خصوصی او را دربرمی‌گیرد. موبایل و لپ‌تاپ اشخاص هم حریم خصوصی آنها محسوب می‌شود. خانه و محل کار (اگر محل کاری باشد که مراجعه‌کننده همگانی باشد) هم جزو حریم خصوصی است. حتی امروز بین حقوقدان‌ها و صاحب‌نظران در این‌که آیا خودروی شخصی شهروندان حریم خصوصی محسوب می‌شود یا خیر، اختلاف نظر است. برخی‌ها کل خودرو را حریم خصوصی می‌دانند و برخی بخشی از خودرو را حریم شخصی می‌دانند و برخی هم کلا مخالف این موضوع هستند. اما در کل حریم خصوصی شهروندان یک تعریف مشخص و معینی دارد. اگر شهروندی چه در داخل کشور تحت تابعیت خود مانند ایران در فضای عمومی اعم از فضای مادی و مجازی مانند اینستاگرام و فیسبوک اقدام به نشر عکس‌ها یا فیلم‌هایی که از عرف جامعه یا قوانین خارج هستند، مانند عکس‌های بی‌حجاب منتشر دهد ولو این‌که ادعا کند که اینها در حریم خصوصی من نهاده شده، چون این عکس‌ها قابل دسترسی توسط سایر افراد بوده است بی‌آن‌که دیگران بخواهند وارد حریم خصوصی شخص مورد نظر شوند و به آسانی به عکس و فیلم شخص مورد نظر دسترسی پیدا کنند، به همین دلیل شخص خسارت‌دیده نمی‌تواند در انتشار این‌گونه عکس‌ها و فیلم‌ها و اطلاعات شخصی مدعی تجاوز دیگران به حریم خصوصی خود شود. اصولا عکس‌ها و فیلم‌ها در محدوده حریم خصوصی وی منتشر نشده که حالا دسترسی دیگران مشمول تجاوز به حریم خصوصی این فرد تلقی شود. اما اگر عکسی بدون اجازه افراد در فضای مجازی منتشر شود، قابلیت پیگرد خواهد داشت و مطابق قانون مبارزه با جرایم رایانه‌ای و قانون خاص جرایم سمعی و بصری پیش‌بینی شده که افرادی که بدون رضایت صاحب عکس و یا فیلم عکس‌های خصوصی آنها را به شرط خصوصی بودن و مکان نگهداری آنها منتشر کند، مجازات‌های تعزیری به همراه خواهد داشت.
