قانونی که نگذاشت مریم‌میرزاخانی برای دخترش تابعیت‌ایرانی بگیرد

طرح تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی هنوز خاک می‌خورد

مرگ مریم میرزاخانی، ریاضیدان نابغه ایرانی، بحث انتقال تابعیت از مادر را دوباره داغ کرد.

به گزارش جماران، شنبه روز بدی بود، این را عکس‌های سیاه پروفایل کاربران شبکه‌های مجازی نشان می‌داد؛ پیام‌های تسلیتی که دست به دست می‌شد؛ همراه با تصویرهای تقریبا یکسان و مشابهی از یک زن موفق ایرانی با نگاهی نافذ و سکوتی که حالا دیگر برای همیشه است.

شنبه، خبر رسید که مریم میرزاخانی، نابغه ریاضی ایران و جهان نتوانسته بیشتر از این سرطان را تاب بیاورد. خبر رسید که برنده جایزه فیدلز، در چهل سالگی، به این سرعت برای همیشه با ریاضیات خداحافظی کرده است. این خبر تنها چند روز بعد از اعلام ابتلای او به سرطان منتشر شد، وقتی همه بی‌خبر از این که سرطان چه پیشرفتی کرده، امیدوار بودند زمان که می‌گذرد، بشنوند حال این ریاضیدان بهتر شده و قرار است باز هم افتخارآفرینی کند. اما اینطور نبود و در بهت و ناباوری، علامتی مشکی کنار معدود عکس‌های منتشرشده از مریم میرزاخانی گذاشته شد.

بعد از درآمدن از بهت این خبر، وقتی همه مطمئن شدند آنچه شنیده‌اند درست است، واکنش‌های مختلف به این اتفاق شروع شد؛ از پیام‌های رسمی مسئولان تا ابراز تاسف مردم. ابراز ناراحتی البته فقط به مرگ این نابغه یا آنطور که به او لقب دادند، ملکه ریاضی ایرانی، محدود نمی‌شد؛ این افسوس خوردن شامل موارد دیگری هم بود؛ حمایت نشدن نخبگان و مهاجرت مریم میرزاخانی و استعدادهایی مانند او، ناشناخته بودن نابغه‌هایی مانند مریم میرزاخانی، معرفی نکردن او به عنوان یک الگو برای دختران کشورمان و وضعیت نه چندان مناسب آموزش و پرورش و آموزش عالی.

عده‌ای هم خواستند نام یک بزرگراه، خیابان یا میدان به نام این دانشمند باشد تا یادش ماندگار بماند. در عین حال یکی دیگر از مواردی که با مرگ این دانشمند ایرانی بار دیگر مطرح شد، مساله انتقال تابعیت از مادر ایرانی به فرزند بود. شاید این موضوع در نگاه اول، دورترین مساله‌ای باشد که با مرگ یک ریاضیدان به ذهن برسد، اما با خبرهایی که درباره آناهیتا، دختر مریم میرزاخانی و قبول نشدن درخواست تابعیت ایرانی برای او شنیده می‌شد، چندان دور از انتظار نبود که کاربران شبکه‌های اجتماعی، به این موضوع هم اشاره کنند و از وضعیت آناهیتا و افراد دیگری بگویند که نمی‌توانند تابعیت ایرانی بگیرند چون پدرشان ایرانی نیست.

تابعیت ایرانی بر اساس قوانین

قوانین مربوط به تابعیت در قانون اساسی و مدنی کشورمان آمده است. مواد 976 تا 991 قانون مدنی درباره تابعیت یا عدم تابعیت تصریح دارد.

جدول زیر، بعضی از قوانینی را که به تابعیت ایرانی اختصاص دارد نشان می‌دهد؛ قوانینی که برخی از آنها مورد بحث فعالان اجتماعی قرار گرفته مانند ماده‌ قانونی که تاکید می‌کند تابعیت تنها از پدر است که می‌تواند به فرزند منتقل شود:

ماده قانونی	شرح ماده قانونی
ماده 976 قانون مدنی	اشخاص ذیل تبعه ایران محسوب می‌شوند: کلیه ساکنین ایران به استثنای اشخاصی که تبعیت خارجی آنها مسلم باشد. تبعیت خارجی کسانی مسلم است که مدارک تابعیت آنها مورد اعتراض دولت ایران نباشد. کسانی که پدر آنها ایرانی است اعم از اینکه در ایران یا در خارجه متولد شده باشند. کسانی که در ایران متولد شده و پدر و مادر آنها غیرمعلوم باشند. کسانی که در ایران از پدر و مادر خارجی که یکی از آنها در ایران متولد شده بوجود آمده‌اند. کسانی که در ایران از پدر تبعه خارجی بوجود آمده و بلافاصله پس از رسیدن به سن هجده سال تمام لااقل یکسال دیگر در ایران اقامت کرده باشند والا قبول شدن آنها به تابعیت ایران بر طبق مقرراتی خواهد بود که مطابق قانون برای تحصیل تابعیت ایران مقرر است. هر زن تبعه خارجی که شوهر ایرانی اختیار کند. هر تبعه خارجی که تابعیت ایران را تحصیل کرده باشد.
ماده 977 قانون مدنی	الف - هرگاه اشخاص مذکور در بند 4 ماده 976 پس از رسیدن به سن 18 سال تمام بخواهند تابعیت پدر خود را قبول کنند باید ظرف یک سال درخواست کتبی به ضمیمه تصدیق دولت متبوع پدرشان دایر به اینکه آنها را تبعه خود خواهد شناخت به وزارت امور خارجه تسلیم نمایند. ب - هرگاه اشخاص مذکور در بند 5 ماده 976 پس از رسیدن به سن 18 سال تمام بخواهند به تابعیت پدر خود باقی بمانند باید ظرف یکسال درخواست کتبی بضمیمه تصدیق دولت متبوع پدرشان دایر به اینکه آنها را تبعه خود خواهد شناخت به وزارت امور خارجه تسلیم نمایند.
ماده 978 قانون مدنی	نسبت به اطفالی که در ایران از اتباع دولی متولد شده‌اند که در مملکت متبوع آنها اطفال متولد از اتباع ایرانی را به موجب مقررات تبعه خود محسوب داشته و رجوع آنها را به تبعیت ایران منوط به اجازه می‌کنند معامله متقابله خواهد شد.
ماده 979 قانون مدنی	اشخاصی که دارای شرایط ذیل باشند می‌توانند تابعیت ایران را تحصیل کنند: به سن هجده سال تمام رسیده باشند. پنج سال اعم از متوالی یا متناوب در ایران ساکن بوده باشند. فراری از خدمت نظامی نباشند. در هیچ مملکتی به جنحه مهم یا جنایت غیرسیاسی محکوم نشده باشند. در مورد فقره دوم این ماده مدت اقامت در خارجه برای خدمت دولت ایران در حکم اقامت در خاک ایران است.
ماده 980 قانون مدنی	کسانی که به امور عام‌المنفعه ایران خدمت یا مساعدت شایانی کرده باشند و همچنین اشخاصی که دارای عیال ایرانی هستند و از او اولاد دارند و یا دارای مقامات عالی علمی و متخصص در امور عام‌المنفعه می‌باشند و تقاضای ورود به تابعیت دولت جمهوری اسلامی را می‌نمایند در صورتی که دولت ورود آنها را به تابعیت جمهوری اسلامی ایران صلاح بداند بدون رعایت شرط اقامت ممکن است با تصویب هیئت وزیران به تابعیت ایران قبول شوند.
ماده 986 قانون مدنی	زن غیرایرانی که در نتیجه ازدواج ایرانی می‌شود می‌تواند بعد از طلاق یا فوت شوهر ایرانی به تابعیت اول رجوع نماید مشروط بر اینکه وزارت امور خارجه را کتبا مطلع کند، ولی هر زن شوهر مرده که از شوهر سابق خود اولاد دارد، نمی‌تواند مادام که اولاد او به سن هجده سال تمام نرسیده از این حق استفاده کند و در هر حال زنی که مطابق این ماده تبعه خارجه می‌شد حق داشتن اموال غیرمنقول نخواهد داشت مگر در حدودی که این حق به اتباع خارجه داده شده باشد و هرگاه دارای اموال غیرمنقولی بیش از آنچه که برای اتباع خارجه داشتن آن جایز است بوده یا بعدا به ارث اموال غیرمنقولی بیش از آن حد به او برسد، باید در ظرف یکسال از تاریخ خروج از تابعیت ایران یا دارا شدن ملک در مورد ارث مقدار مازاد را به نحوی از انحاء به اتباع ایران منتقل کند والا اموال مزبور با نظرت مدعی‌العموم محل به فروش رسیده و پس وضع مخارج فروش قیمت به آنها داده خواهد شد.
ماده 987 قانون مدنی	زن غیرایرانی که با تبعه خارجه مزاوجت می‌نماید به تابعیت ایرانی خود باقی خواهد ماند مگر اینکه مطابق قانون مملکت زوج، تابعیت شوهر به واسطه وقوع عقد ازدواج به زوجه تحمیل شود، ولی در هر صورت بعد از وفات شوهر و یا تفریق به صرف تقدیم درخواست به وزارت امور خارجه به انضمام ورقه تصدیق فوق شوهر و یا سند تفریق، تابعیت اصلیه زن با جمع حقوق و امتیازات راجع به آن مجدداً به او تعلق خواهد گرفت. تبصره 1: هرگاه قانون تابعیت مملکت زوج زن را بین حفظ تابعیت اصلی و تابعیت زوج مخیر بگذارد، در این مورد زن ایرانی که بخواهد تابعیت مملکت زوج را دارا شود و علل موجهی هم برای تقاضای خود در دست داشته باشد، بشرط تقدیم تقاضانامه کتبی به وزارت امور خارجه، ممکن است با تقاضای او موافقت گردد. تبصره 2: زن‌های ایرانی که بر اثر ازدواج تابعیت خارجی را تحصیل می‌کنند حق داشتن اموال غیرمنقول را در صورتیکه موجب سلطه اقتصادی خارجی گردد ندارند. تشخیص این امر با کمیسیونی متشکل از نمایندگان وزارتخانه‌های امور خارجه و کشور و اطلاعات است. مقررات ماده 988 و تبصره آن در قسمت خروج ایرانیانی که تابعیت خود را ترک نموده‌اند شامل زنان مزبور نخواهد بود.

قوانین تغییر می‌کنند؟

طرح تعیین تکلیف تابعیت فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی از مدتها پیش در دستور کار مجلس قرار گرفته است. سخنگوی کمیسیون اجتماعی مجلس هم اعلام کرده بود در حال حاضر یک میلیون فرد بی هویت که حاصل ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی‌اند رد کشور ساکنند و با مشکلات بسیاری درگیرند.

اما حالا چند روزی است که خبر رسیده تغییراتی در کمیسیون فرهنگی درباره بعضی از مواد قوانین مربوط به تابعیت تصویب شده و در انتظار تصویب در مراحل بالاتر است. با این حال، بعضی از حقوقدان‌ها می‌گویند این مصوبات تغییر چندانی در قانون فعلی انتقال تابعیت از مادر به فرزند ایجاد نمی‌کند چون تنها شامل فرزندانی خواهد بود که از ازدواج زنان ایرانی با مردان خارجی در ایران به دنیا بیایند و حرفی از افرادی که در خارج از ایران از این والدین به دنیا می‌آیند به میان نیامده است که چنین مواردی هم کم نیستند مانند همین مورد اخیر؛ دختر مریم میرزاخانی.

به همین دلیل هم هست که کاربران شبکه‌های اجتماعی در میان بغض و اندوه مرگ این نخبه ایرانی، درخواست‌هایی را مطرح می‌کنند که شاید این بار بتواند علاوه بر معادلات ریاضی، بعضی از معادلات دیگر را هم حل کند. آنها می‌گویند اگرچه مریم میرزاخانی در حالی از دنیا رفت که نتوانست برای فرزندش تابعیت ایرانی بگیرد، اما هنوز هم دیر نیست و برای دیگران می‌توان دست به اصلاح قوانین زد و همچنین درخواست می‌کنند: آقای رییس‌جمهور، به پاس تلاش مریم میرزاخانی برای اعتلای نام ایران و ایرانی، به دخترش آناهیتا با مصوبه هیات وزیران تابعیت ایرانی اعطا کنید، شاید اقدام شما سرآغاز مسیری باشد که به اخذ تابعیت فرزندان مادران ایرانی بینجامد.