پایگاه خبری جماران: انسانها مصون از اشتباه و خطا نیستند و هرگز نمی شود چنین ادعایی کرد که من هیچ وقت اشتباه نمی کنم، ولی آنچه مهم است اقرار و قبول اشتباه است. گرچه هر شخصی به اندازه جایگاه و مسئولیتی که دارد اگر اشتباهی مرتکب بشود به همان اندازه تأثیرگذار خواهد بود و گاه برای یک جمعی یا ملتی موجبات خسران و زیانهای جبران ناپذیری را فراهم میکند، از این رو انسانهای بزرگ بسیار نیازمند مراقبت هستند که خطایی از آنها سر نزند.
آنچه در نظر امام خمینی مهم می نماید و نشان از عظمت روح بزرگ انسانی دارد اقرار و قبول اشتباه است، ایشان می فرماید:
انسان مصون از اشتباه نیست، و بر خلاف آن چیزى که میزان اقتضا مى‌کند شده است، قدرت روحى انسانِ صحیح آن است که بتواند همان اول بنویسد که من اشتباه کردم. مسأله این است هر که این قدرت را پیدا کند این مالک خودش است. و اگر این قدرت در انسان نباشد، مالک خودش نیست؛ شیطان مالک آدم است. (صحیفه امام، ج 14، ص 173)
امام خمینی در سال 1362 در پیامی که به نمایندگان خبرگان رهبری و رهبران آینده می دهند، در آخر می فرمایند:
باید بدانید و مى‌دانید که انسان از اشتباه و خطا مأمون نیست. به مجرد احراز اشتباه و خطا از آن برگردید، و اقرار به خطا کنید؛ که آن کمال انسانى است، و توجیه و پافشارى در امر خطا نقص، و از شیطان است. در امور مهمه با کارشناسان مشورت کنید، و جانب احتیاط را مراعات نمایید. (صحیفه امام، ج 18، ص 7)
بنابراین یکی از مراقبتهای دائمی ما باید این باشد که سعی کنیم مرتکب اشتباه و خطا نشویم زیرا برخی از اشتباهات ملتی را نابود میکند:
انسان همیشه اشتباه مى‌کند. اما یک ملت را ممکن است یک اشتباه به باد بدهد. (صحیفه امام، ج 13، ص 478)
روحهای بلند و با عظمت اگر اشتباهی را مرتکب بشوند، آنچنان خودساختهاند که اقرار به اشتباه میکنند و از مردم عذرخواهی مینمایند.
نترسیدن از مرگ
اگر تصفیه کردید، اگر نفْس خودتان را تطهیر کردید، اگر اعمال خودتان را با قرآن کریم وفق دادید، با احکام اسلام وفق دادید، اگر اخلاق خودتان را اخلاق قرآن کردید، اگر نفْس خودتان را تصفیه کردید، باک از هیچ چیز نداشته باشید. مردن چیزِ سهلى است، چیز مهمى نیست. این است که حضرت امیر ـ سلام الله علیه ـ مولاى همه مى‌فرمود که من به موت آن قدر انس دارم که بیشتر از انسى که بچه به پستان مادرش دارد. براى اینکه او فهمیده بود که دنیا چیست و ما ورا چیست؛ فهمیده بود که موت یعنى چه. موتْ حیات است. (صحیفه امام، ج 6، ص 311)
مسأله مرگ و باور به آن از مسائل بسیار قابل توجه بشر بوده و هست. در اینکه عاقبت حیات بشری به مرگ منتهی میشود شکی نیست، اما اعتقاد قلبی به آن و آمادگی برای این واقعه عظیم در زندگی از مسائلی است که کمتر انسانها به آن توجه میکنند، در حالی که در روایات ما بسیار به آن توجه داده شده و حضور بر سر قبور و نیز تشییع جنازه و مراسم مردگان برای یادآوری این مسأله سفارش شده است.
آیات بسیاری نیز در قرآن کریم در این زمینه نازل شده که نشان از اهمیت موضوع دارد.
حضرت امام خمینی با نگاهی معنوی و عرفانی و اخلاقی به مسأله مرگ و جهان پس از آن نگریسته و در مواردی پیرامون آن نکاتی را یادآور شدهاند، از جمله در این کلام نقل شده به ارتباط مسأله تصفیه نفس و تطهیر باطن و مرگ و عدم ترس از آن اشاره دارند.
در جای دیگر میفرمایند:
از حالا به فکر باشید؛ از جوانى به فکر باشید. الآن هر قدمى که شما برمى‌دارید رو به قبر است. هیچ، هیچ معطلى ندارد؛ هیچ اشکالى ندارد. هر دقیقه‌اى که از عمر شریف شما مى‌گذرد، یک مقدارى به قبر و آنجایى که از شما سؤالات خواهند کرد و همه مسئول خواهید بود، دارید نزدیک مى‌شوید. فکر این مطلب را بکنید که قضیه نزدیک شدن به مرگ است. (صحیفه امام، ج 2، ص 40)
زمامدار خودساخته
در هر کشوری حاکمان نقش اول را دارند. رفتار و کردار آنها در جامعه ناخودآگاه تأثیر دارد. آنجا که رهبران و سران کشور انسانهای خودساخته و باورمند باشند، مردم آن کشورها نیز در آسایش و سعادت خواهند زیست، اما در کشورهایی که مسئولان و سران آن، از چپاولگران باشند و از آنها حمایت کنند طبیعتاً مردم هم به سوی دزدی و خیانت رو میآورند و در طول زمان به اوصاف آنها متصف میشوند.
امام خمینی می فرماید:
اگر یک انسان، یک شاه، یک رئیس مملکت، مهذب و صحیح باشد، آنهایى که اطرافش هستند همه صحیح خواهند شد؛ و آنها هم سرایت مى‌کند صحت عملشان، به پایینترها. یکوقت مى‌بینید که اگر بیست سال یک حاکم عادل در بین مردم باشد، یک مملکت عادل پیدا مى‌شود. (صحیفه امام، ج 7، ص 285)
در جای دیگری می فرماید:
یک مملکتى که داراى انسان مهذب است، تمام مطالبش حل است. انسان آگاه مهذب همه ابعاد سعادت را براى کشور تأمین مى‌کند. انسانى که ایمان به خداى تبارک و تعالى دارد، انسانى که متعهد است، انسانى که مهذب است، دست ظالم را کوتاه مى‌کند. (صحیفه امام، ج 7، ص 531 ـ 532)
در جهانی که الآن ما در آن زندگی میکنیم به روشنی پیداست که در هر مملکتی که حاکمان آن نسبتاً صالح هستند، مردم نیز از صلاحیت نسبتی برخوردارند و لکن در کشورهایی که دائماً ظلم و ستم حاکم است، مردم نیز به مرور زمان بر دین ملوک خود درآمده و آلوده به ستم شده است.
حاکم فاسد
اگر آدمِ فاسد باشد یک هیأت دولت فاسد درست مى‌کند، یک مجلس فاسد درست مى‌کند. دنبال او فرهنگ فاسد، نظام فاسد، اقتصاد فاسد بد- همه اینها دنبال بدى آن مرد است- از آنجا شروع مى‌شود همه اینها. اگر آن مرد، آن کسى که در آن نقطه بالا به خیال خودش واقع شده، یک آدم صلاحیتدارى باشد، یک آدمى باشد که به فکر ملت باشد، یک آدمى باشد که بستگى به غیر را عار بداند براى خودش، یک نفر مُسْلمى باشد که- مسلمانى باشد که- تحت فرمان خدا باشد، که نباید زیر بار اجانب برود، نباید فرمانبردار اجانب باشد؛ اگر یک همچو آدمى رئیس یک مملکت بشود، تمام مملکت را همان اصلاح مى‌کند. (صحیفه امام، ج 5، ص 319)
یکی از دغدغه های مهم امام خمینی درباره ایران و سایر کشورها به ویژه کشورهای اسلامی، حاکمان فاسد آنها بود. ایشان در مقاطع مختلف درباره کشورهای اسلامی و حاکمان فاسد آنها هشدار میدادند و از اینکه مسلمانان زیر بار سلطه بیگانگان باشند، به شدت ناراحت بود و به مسلمانان دنیا گوشزد میکرد که تا این حاکمان بر کشورهای اسلامی حاکم باشند روی خوشی نخواهید دید و نه تنها پیشرفتی حاصل نمیشود که دائماً رو به عقب خواهید رفت. از سوی دیگر معتقد بود که حاکمان فاسد و ستمگرها حاضر نیستند افراد صالح را بر سر کار بیاورند و از کسانی بهره میجویند که همچون خود آنان فسادگر و تباه کننده ملک و مملکت باشند.
شخص اول یک مملکتى به حسب حکومت تزکیه نشد، اخلاقش مزکّى نباشد، عقاید تزکیه شده نباشد، اعمال، اعمال مزکّى نباشد، همین یک نفر یک مملکت را به هلاکت مى‌کشاند. (صحیفه امام، ج 9، ص 135)
حکومتِ عدل، تمام مصالح کشور را تأمین مى‌کند به اندازه قدرت. و حکومت ظلم، تمام بدبختیها را براى یک ملتى ایجاد مى‌کند. (صحیفه امام، ج 9، ص 135)
سرکشی نفس
تمام اختلافاتى که بین بشر هست، اختلافاتى که بین سلاطین هست، اختلافاتى که بین قدرتمندان هست، ریشه‌اش همان طغیانى است که در نفس هست. ریشه این است که انسان دیده است که خودش یک مقام دارد طغیان کرده است و چون قانع نمى‌شود به آن مقام، این طغیان اسباب تجاوز مى‌شود، تجاوز که شد، اختلاف حاصل مى‌شود و این فرق نمى‌کند، از آن مرتبه نازلش طغیان است تا آن مرتبه عالى آن. (صحیفه امام، ج 14، ص 390)
سرکشی و طغیانگری یکی از صفات انسان است. اگر نفس سرکش ساخته نشده باشد قطعاً به سوی طغیانگری میرود و هر زمان قدرت و مقامی پیدا کند، طغیانگریاش بروز پیدا میکند.
از این رو نفس انسان دائماً نیازمند تزکیه، تذکر و تهذیب است. چه بسا انسان تا زمانی که در جایگاه خاصی قرار نگرفته است هرگز این روحیه در او ظهور و بروزی نداشته باشد، اما آنگاه که به قدرت میرسد و یا ثروتی پیدا میکند، گذشته را به فراموشی میسپارد و همین قدرت و ثروت سبب سرکشی او میشود و در نتیجه به دیگران ظلم و ستم روا میدارد. انسانهای ساخته شده در هر موقعیتی که قرار میگیرند گذشته خویش را فراموش نمیکنند. شخصیت و هویت انسانی را زیر پا نمیگذارند.
اکثر اختلافهایی که در جهان بشریت رخ مینماید از این روحیه خودخواهی و طغیانگری است.
اختلافاتى که بین همه بشر هست، اختلافاتى که سر دنیا بین همه بشر هست، این اختلافات ریشه‌اش این طغیانى است که در نفس هست و این گرفتاریى است که انسان دارد؛ گرفتارى به خود دارد و به هواهاى نفسانیه. اگر انسان تزکیه بشود و نفس انسان تربیت بشود، این اختلافات برداشته مى‌شود. (صحیفه امام، ج 14، ص 391)
صراط مستقیم
از این جهت تفسیر شده است «صراط مستقیم» به «دین» و «اسلام» و امثال آن. و اگر از اهل سلوکند، مقصود از «هدایت» راهنمایى، و از «صراط مستقیم» نزدیکتر راه وصول الى الله است، که آن راه رسول الله و اهل بیت او است؛ چنانچه تفسیر شده است به رسول خدا و ائمه هدى و امیرالمؤمنین علیهم الصلاة و السلام. (آداب الصلاة (آداب نماز)، ص 287)
مسلمانان در هر نماز از خداوند متعال تقاضای هدایت به صراط مستقیم را دارند. در مقابل همه راههایی که دیگران میروند تنها یک راه صراط مستقیم است که در بیان امام خمینی به خوبی اشاره شده و تفسیر شده است به دین و اسلام و مانند آن. لکن خصوصیت بارز صراط مستقیم آن است که نزدیکترین و روشنترین راه به سعادت انسان است. در همه اعمال عبادی و غیر عبادی ما، صراط مستقیم وجود دارد. آنگاه که انسان به صراط مستقیم برسد زودتر به نتیجه خواهد رسید، و آن راهی نیست که حرکت در راه ائمه معصومین از خصوصیات صراط مستقیم، سرعت در رسیدن به مقصد است، چنانکه انسان اگر در راههای زمینی هم به بیراهه برود ممکن است یا به مقصد نرسد و یا بسیار با دشواری و سختی برسد. ولکن آنگاه که صراط مستقیم را طی میکند زودتر به سرمنزل مقصود میرسد. در مسائل اجتماعی و سیاسی هم امام خمینی این هشدار دارد که انحراف از صراط مستقیم و گرایش به چپ و راست، موجب انحراف خواهد شد:
اگر انحراف داشته باشیم، چه به چپ و چه به راست، چه طرف چپ که تعبیر به مغضوب علیهم شده است و چه طرف راست که تعبیر به ضالّین شده است در مقابل طریق مستقیم و صراط مستقیم اگر از این راه مستقیم رفتیم، از اینجا که حرکت کردیم راه مستقیم باشد، منحرف نباشد، شرقى نباشیم غربى نباشیم، مستقیم باشیم، یمین و شمال نباشد در کار، مستقیم حرکت کنیم از اینجا به لا نهایت، سعادتمندیم و ملتى را سعادتمند کردیم. (تفسیر سوره حمد، ص 241)
