مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی در بخش علمی هشتمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر گفت: هنر ایران در دوره‌ای با نقاشی‌خط و هنر سقاخانه‌ای توانست هنر بومی خود را جهانی کند، اما هنوز در این عرصه نوپا هستیم. جی پلاس، بخش علمی هشتمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر با همایش «هنر معاصر ایران و جهانی شدن» با استقبال بیش از ۳۰۰ هنرمند و دانشجویان رشته‌های مختلف هنری در موزه هنرهای معاصر تهران برگزار شد. در این همایش، مجید ملانوروزی (مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی)، محمدابراهیم جعفری، محمدرضا مریدی، بهرام کلهرنیا، بهروز دارش، اصغر کفشچیان‌مقدم، جمشید حقیقت‌شناس، زروان روح‌بخشان، محمدرضا رحیمیان، مهرداد افسری، جمال عرب‌زاده، محمد شریف‌زاده، ولی‌الله کاووسی، هادی راست‌منش و نیره توکلی با موضوع هنر معاصر ایران به سخنرانی پرداختند. در ابتدای این همایش، مجید ملانوروزی - مدیرکل مرکز هنرهای تجسمی - درباره اهمیت توجه به هنرها ایران، بویژه هنر معاصر گفت: توجه به هنر معاصر، موضوعی است که باید در قالب جشنوارهها به آن توجه شود، زیرا می‌خواهیم خوانش جدید از هنر را ارائه کنیم. او همچنین اظهار کرد: وسعت جغرافیایی ایران اقوام مختلفی دارد که هر کدام دارای زیبایی‌شناسی متفاوت هستند، ولی ما در طول سال‌ها، با دیدگاه غربی‌ها و مشرق‌شناسان به آن نگاه کردیم. شاید فرم نقوش بلوچ و کرد را بررسی کرده باشیم، اما جغرافیای فرهنگی و زیبایی‌شناسی مستتر در آن‌ها و روح هنری بومی را کمتر جست‌وجو کرده‌ایم. ملانوروزی افزود: نگاه توریستی ما باعث شده، باسمه‌های سنتی به‌وجود آید که هنری و عمیق نیست. در حالی که هنرمندان جهانی مانند بتهوون، بورخس و ... با استفاده از فرهنگ خود، هنر جهانی را به‌وجود آوردند. ما هم در دوره‌ای با نقاشی‌خط و هنر سقاخانه‌ای توانستیم هنر بومی خود را جهانی کنیم، اما هنوز در این زمینه نوپا هستیم. نه فرهنگ غرب را کامل می‌شناسیم و نه آنقدر بالغ شدیم که از آثار خودمان تئوری قوی ارائه دهیم. هرچه درونی‌تر، جهانی‌تر در بخش دیگری از این همایش، محمدابراهیم جعفری - هنرمند و شاعر - اظهار کرد: چرا همه ما باید قدرت خلاق خویش را به کار گیریم؟ زیرا هیچ‌چیز به اندازه خلاقیت، مردم را سخاوتمند، شادمان و شفیق نمی‌کند. ژان کوکتو در دیدار از یک نمایشگاه آثار هنرمندان ایرانی گفت، یک نقاش هرچه بکشد عاقبت تصویر خودش را می‌کشد. من نمی‌دانم نقاشان جوان ایرانی در راه هنرمندانه زیستن از چه نیرویی اطاعت می‌کنند. اگر از نیروی عدم اطاعت پیروی می‌کنند، موفقیت آن‌ها را آرزو می‌کنم. جعفری ادامه داد: وقتی می‌گوییم عدم اطاعت، یعنی همان که حافظ شیرازی، کمال‌الدین بهزاد و نیما یوشیج در راه خلق آثارشان به کار بردند. در باور من پیروی از نیروی عدم اطاعت یعنی پاسخ هنرمند به نیاز درونی خویش و گفتن نه به هر چیز که دل‌انگیز نیست. در این میان نقش موزه هنرهای معاصر کشف نیروی خلاقیت و شناساندن آن به مردم علاقه‌مند است. همه هنرمندان غربی به دنیا شناسانده شده‌اند، اما کارهای هنری زیادی اینجا انجام شده که کشف نشده است، اما باید بدانیم که هر چه درونی‌تر، جهانی‌تر. هنر معاصر، مکان‌مند است محمدرضا مریدی - دبیر همایش هشتمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر - نیز با موضوع «مفهوم زمان و مکان در هنر معاصر» به سخنرانی پرداخت و گفت: معاصر بودن، دلالت بر زمان دارد. برخی آغاز هنر معاصر را مرتبط با دهه ۶۰ و برخی مرتبط با دهه ۹۰ و برخی معاصر بودن را پدیده‌ای نسلی می‌دانند. باید تأکید کرد که هنر معاصر درپی بازنمایی مکان است. هنر مدرن هنری بی‌مکان است که بر تجربه جهان‌شمول هنر تأکید دارد. او اظهار کرد: مدرنیته مقصد نهایی پیشرفت و تاریخ هنرها تصور می‌شود که همه هنرمندان برای پیشرفت‌شان باید به سوی آن حرکت کنند، اما در واکنش به فرم‌گرایی مطلق مدرنیست‌ها برخی هنرمندان راه مفهوم‌گرایی را پیش گرفتند. برخلاف هنر مدرن، هنر معاصر مکان‌مند است و بر موقعیت و جغرافیای فرهنگی و سیاسی تأکید دارد. از همین رو، هنر معاصر با موضوع هویت ارتباط دارد. در عصر جهانی شدن که از همه تجربه‌ها مکان‌زدایی می‌شود، در هنر معاصر مکان‌مندی وجود دارد. مریدی ادامه داد: در برابر همگون‌سازی فرهنگ‌ها، مخالفان این روند بر حفظ هویت و فرهنگ بومی خود تأکید می‌کنند. فرهنگ‌های کوچک در حال اضمحلال به بازسازی فرهنگ‌های ملی، منطقه‌ای می‌پردازند و هنرهای بومی و سنتی در واکنش به این جریان جهان‌شمول مدرن، به‌صورت خرده‌فرهنگ‌ها دوباره احیا شده‌اند. هنر معاصر نه‌تنها فرصتی برای هنرهای منطقه‌ای و محلی است، بلکه راهی برای توجه به خرده‌فرهنگ‌هاست. برخلاف سبک‌های هنری که در تاریخ هنر وجود دارند، هنر معاصر مفهوم یکپارچه ندارد. هنر معاصر نه فرم و نه محتوای معینی دارد، اما باید گفت هنر معاصر جهت معینی دارد که معطوف به جغرافیای بازسازی شده است. ما توریست فرهنگ خود شدیم بهرام کلهرنیا - گرافیست و استاد دانشگاه - نیز در این همایش با موضع «هنر ایران در افق‌های دگرگونی» به سخنرانی پرداخت و گفت: همه ما ایرانی‌ها، درک مشترکی از جهان ایرانی داریم. گذشته تاریخی ما یک گنج بی‌همتای رازآمیز است که از چشم دیگران به آن نگاه کردیم و تصوراتی گنگ و آشفته از آن داریم. از جایی به بعد، پیوند تاریخی ما با گذشته قطع شده و ما توریست فرهنگ خود شدیم. او ادامه داد: ما فرزندان نیای تاریخی هستیم که هنری ازلی ابدی را ساخته است، اما آن را ندیدیم و نشناختیم. از سال ۱۳۱۹ که چشم ما به نئوکلاسیک‌های اروپایی باز شد، چیز دیگری را ندیدیم، اما امروز زمان هنر اندیشه‌محور است. در نگاه هنرمند لحظه‌ها معنا می‌یابند. چیزهایی را می‌جوید که خلاف زندگی رایج هستند و آینده را در آثار خود می‌آورند. این کارهای هنری به‌مثابه نشانی از انسان هستند، بنابراین کارهای دم‌دستی و پرداخت‌نشده هم می‌توانند برشی از زندگی انسان باشند. هنرمند تمام رنج‌ها را مانند صلیب بر دوش گرفته و تا «جلجتا» خواهد رفت. سخنران بعدی همایش، زروان روح‌بخشان بود که درباره «رسانه‌های جدید و جهانی شدن هنر معاصر ایران» سخنرانی کرد و با اشاره به اهمیت ارتباطات در موضوع جهانی شدن، گفت: از وقتی استفاده از اینترنت در ایران گسترش یافت، تعداد نمایشگاه‌هایی که هنرمندان در خارج از ایران برگزار کردند بیشتر شد، اما ما کجای هنر جهان ایستاده‌ایم و هنر ایران چه الگوهای خاص زیباشناسی به هنر جهان اضافه کرده است؟ روح‌بخشان ادامه داد: آنچه به‌عنوان هنر معاصر و رسانه‌های جدید می‌شناسیم از الگوهای غربی وام گرفته شده است. آن چیزی که به‌عنوان هنر معاصر ایران شناخته می‌شود، دستاوردی به هنر جهان اضافه نکرده و از عناصر کلیشه‌ای و اگزوتیک استفاده می‌کند. هنر معاصر به اندیشه‌های متفاوت می‌پردازد سپس نشست «معاصریت در هنر ایران» با حضور محمدرضا رحیمیان، مهرداد افسری، جمال عرب‌زاده و محمدرضا شریف‌زاده برگزار شد. شریف‌زاده با بیان این‌که معاصریت تعاریف مختلف دارد، گفت: باید در نظر گرفت هر دوره چه بنیان فکری، ویژگی‌های علمی، فرهنگی و اجتماعی دارد. در تاریخ هنر می‌بینیم که دوره‌های مختلف بیش از ۱۰۰ سال طول می‌کشید و یک دوره صد ساله را معاصر به حساب می‌آوردند، چون اتفاقات خاص سیاسی و اجتماعی رخ نمی‌داد، اما از ۱۹۱۰ به بعد دوره‌های تاریخی بسیار کوتاه شدند و خصوصیات معاصریت عوض شد و دیگر نمی‌توان ۷۰ سال پیش را معاصر دانست. فواصل گرایش‌ها و مکاتب هنری خیلی کوتاه شد و گاه چند سبک هنری هم‌پوشانی پیدا کردند. پس معاصریت امروزی به دوره حیات خود ما برمی‌گردد. مهرداد افسری نیز با اشاره به این‌که امروزه برای سبک‌های پیش از مدرنیسم چندان قائل نیستیم، گفت: آنچه یک اتفاق معاصر محسوب می‌شود، جنبه فردی هنرمند است. در هنر معاصر، هنرمند از بعد شخصی و با ایدئولوژی و جهان‌بینی خود صحبت می‌کند. قبل از مدرنیزم هنرمند در مقاطع تاریخی بررسی می‌شد، اما بعد از مدرنیزم فردیت، او بیشتر اعتبار پیدا کرد. هنر معاصر یک نوع حدیث نفس هنرمند در مواجهه با جهان پیرامون خود است. عرب‌زاده نیز با بیان این‌که آثار هنری امروزه مفهومی‌تر هستند، گفت: هنرمند امروز با منیت و اندیشه خودش به خلق اثر می‌پردازد. در حالی که جامعه یکسان شده جهانی بر عدم وجود ایدئولوژی تأکید دارد، هنر معاصر به اندیشه‌های متفاوت می‌پردازد. در دوره ما معاصریت در حال پررنگ‌تر شدن است. بحران معاصریت در رابطه با نسبت زمان با تاریخ به‌وجود می‌آید. زمان حال ما نسبت معینی با گذشته و آینده ما دارد و آیینه آن‌ها به شمار می‌رود. خوشنویسی هزار سال، هنر ممتاز مسلمانان بود ولی‌الله کاووسی سخنران بعدی برنامه بود که به بررسی «ریشه‌های بومی و رویکردهای جهانی در خوشنویسی نوگرا: مطالعه تجربه ایران، ترکیه، مصر، تونس، الجزایر» پرداخت. او با بیان این‌که خوشنویسی بیش از هزار سال هنر ممتاز و مجاز مسلمانان بوده است، گفت: با اختراع صنعت چاپ خوشنویسی به حاشیه رفت، اما هنرمندان مسلمان سعی کردند کاربرد خوشنویسی را حفظ کنند. بنابراین سه رویکرد در خوشنویسی دوره معاصر به‌وجود آمد. کاووسی با پخش تصاویری از نمونه آثار خوشنویسان مختلف ایرانی، ترک و عرب، افزود: در رویکرد اول سنت‌گرایان در تداوم سنت‌های جهان اسلام پیش رفتند و افرادی از اروپا و امریکا به کشورهای اسلامی رفتند تا خوشنویسی را آموزش ببینند. در رویکرد دوم هنرمندان از تکنولوژی چاپ، گرافیک و ... استفاده کردند و هنر خود را با گرایش‌های روز همسو کردند. در رویکرد سوم استفاده هنرمندان از خوشنویسی اسلامی مطرح شد و آثار نقاشی‌خط به وجود آمد. کپی‌رایت قانونی به نفع هنرمندان است سپس حمیدرضا ششجوانی درباره‌ی «هنر معاصر ایران، بازارهای جهانی و الزامات حقوقی» سخن گفت و اظهار کرد: در قرن حاضر چرخشی از اقتصاد صنعتی به سمت اقتصاد خلاق پیش آمده و بر همین اساس، هنر و فرهنگ بیش از پیش اهمیت پیدا کرده است. فرهنگ و هنر در تولید ناخالص بسیاری از کشورها تأثیر داشته و رشد زیادی داشته است. هنر به بخش سرمایه‌گذاری اقتصادی در کشورها وارد شده و به مثابه کالایی شناخته می‌شود که می‌توان روی آن سرمایه‌گذاری کرد. او افزود: هنرمندان معاصر نسبت به حقوق خود آگاه هستند و این موضوع تأثیر زیادی در موفقیت آن‌ها دارد. بر همین اساس، پذیرفتن قانون کپی‌رایت به نفع هنرمندان است. با توجه به اهمیت هنر معاصر و رایج شدن آن در کشور ما مجبور هستیم برای این‌که عرصه هنر مانند کشورهای دیگر سهم خود را در تولید ناخالص ملی ادا کند، این قوانین را بپذیریم. ما به نهادهایی نیاز داریم که از حقوق هنرمندان دفاع کنند. انجمن‌های بین‌المللی می‌تواند هنرمندان ایرانی را معرفی کند هادی راست‌منش نیز در سخنرانی خود با موضوع «انجمن‌های بین‌المللی و تشکل‌های جهانی هنر و مسأله عضویت ایران» ضمن مثال زدن از چند انجمن هنری بین‌المللی، گفت: با عضو شدن در انجمن‌های بین‌المللی و استفاده از امکاناتی که در اختیار هنرمند قرار می‌دهند، می‌توان هنرمندان ایرانی را به دنیا معرفی کرد. حضور در دوره‌های آموزشی و امکان برقراری ارتباط با هنرمندان کشورهای دیگر از جمله مهمترین امکاناتی است که پیوستن به انجمن‌های بین‌المللی برای هنرمندان فراهم می‌کند. او در ادامه به معرفی انجمن بین‌المللی گرافیک "AGI" پرداخت و پیشنهاد کرد که هنرمندان ایرانی به عضویت انجمن‌های بین‌المللی در سطح جهان درآیند. معاصر بودن بدون قید و شرط نیست بخش بعدی برنامه، به برگزاری نشست «چه آثاری معاصر هستند؟» با حضور بهروز دارش، اصغر کفشچیان‌مقدم، نیره توکلی و جمشید حقیقت‌شناس اختصاص داشت. بهروز دارش معاصر بودن را به معنی زندگی کردن در عصر خود دانست و گفت: معاصر بودن یعنی کمبودهای عصر خود را بدانیم و درباره آن چیزهایی که نیست و ناگفته باقی مانده است، صحبت کنیم. او افزود: جهانی شدن یک پروسه اجتناب‌ناپذیر است که روی هنر تأثیر زیادی دارد، اما پروسه جهانی شدن فرهنگ‌های کوچک را از بین نبرده، بلکه باعث شده آن‌ها بهتر خودشان را پیدا کنند. خلاقیت فقط به معنی به روز بودن نیست، بلکه باید کمبودها را بشناسیم و بعد با توجه به آن شروع به کار کنیم. دارش با بیان این‌که جوهره معاصر بودن، موضوع زمان است، گفت: زمان مهم است چون انسان عمر کوتاهی دارد. هنر باید لحظه‌های جذاب حال را نشان دهد، اما اگر یک اثر زیبا و کامل، روحیه و اصول دوره رمانتیک را داشته باشد، نمی‌توان آن را معاصر دانست. از سوی دیگر شیوه‌های اجرایی یک اثر معاصر آنقدر زیاد است که ممکن است به شیوه کلاسیک، رمانتیک یا مدرن کار شود، اما یک چیز نو ارائه دهد و یکی از کمبودهای مخاطب را رفع کند. او ادامه داد: آثار هنری امروز باید سه ویژگی داشته باشند؛ متکثر باشند، به فضا توجه کنند و کمبودهای مخاطب را برآورده کنند. همچنین معاصر بودن یک موضوع مکانی است. نیما یوشیج در ایران معاصر و تأثیرگذار بود، اما خارج از ایران کسی او را نمی‌شناسد. بنابراین در این کشور در درجه اول هنر خودمان مهم است. ممکن است در جهان عقب، اما در ایران پیش‌رو باشیم. معاصر بودن بدون قید و شرط نیست پس نباید توقع بالا از هنرمند داشته باشیم. همه توقع ما باید با توجه به مکان باشد و بدانیم اگر هنرمندی در ایران مهم و مفید است لازم نیست در جهان نیز شناخته شده باشد. اصغر کفشچیان‌مقدم نیز با اشاره به تعاریف مختلف از معاصر بودن، گفت: اگر معاصر بودن را براساس تاریخ بدانیم، همه هنرمندانی که همزمان با ما در قید حیات هستند بدون توجه به سبک کاری خود معاصر هستند. از سوی دیگر، اگر به فردیت هنرمند و تجربه‌گرایی او توجه کنیم، یک هنرمند هم‌عصر ما که به شیوه کلاسیک کار می‌کند معاصر محسوب نمی‌شود، چون معاصر بودن به درکی از زمانه نیاز دارد و مهمترین ویژگی آن، تعامل با مخاطب توسط رویکردهای مختلف است. جمشید حقیقت‌شناس نیز با بیان این‌که آنچه کمتر مورد توجه ما قرار می‌گیرد «استفاده از هنر» است، گفت: خیلی از هنرمندان ما قبل از این‌که استفاده شوند، منقرض می‌شوند، یعنی دستاورد هنرمند بدون این‌که دیده شود و بازخوردی داشته باشد از رده خارج می‌شود. معاصر بودن یعنی اثر هنری بتواند آن عصر را خوب انتقال دهد و آینه‌ای از مناسبات زمان خود باشد، اما مشکل اساسی ما عدم مصرف آثار هنری است و آنقدر به نمایش و فروش اثر هنری فکر می‌کنیم که به بهره‌برداری از آن اثر و دیدن و استفاده شدن آن توجه نداریم. او با بیان این‌که ما به نقشه راه نیاز داریم گفت: خیلی جاها می‌خواهیم برویم، اما اول باید بفهمیم کجا هستیم. نقشه راه به ما کمک می‌کند جایگاه خود را پیدا کنیم و بفهمیم برای رسیدن به مقصد از چه راهی باید برویم و آیا اصلا عمر ما کفاف رفتن آن راه را می‌دهد یا نه. این همایش در پایان با سخنان مجتبی آقایی - دبیر کل هشتمین جشنواره بین‌المللی هنرهای تجسمی فجر - به پایان رسید. آقایی گفت: هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم در ایران، همایش علمی و تخصصی برگزار شود که بیش از ۳۰۰ هنرمند و دانشجو مخاطب آن باشند و امروز خوشحالم که این اتفاق در موزه هنرهای معاصر تهران افتاد. این نشان می‌دهد که توجه به هنر معاصر در هشتمین جشنواره هنرهای تجسمی فجر درست دنبال شده است. منبع: ایسنا
دیدگاه تان را بنویسید