به گزارش این روزنامه، 'ایلی سو' پیامدهای گسترده زیست محیطی به ویژه افزایش گرد و غبار در آذربایجان شرقی خواهد داشت.
ترکیه در ادامه سیاست ورزی های عجولانه خود در منطقه این بار با سرمایه گذاری روی منابع آبی و سدسازی های بی ضابطه، دادِ همسایگان خود را درآورده است. آنچه اکنون در محافل غیررسمی و گعده های دوستداران محیط زیست به بحث داغ تبدیل شده، نزدیک شدن به مراحل پایانی عملیات ساخت سد 'ایلی سو' و پیامدهای منفی این پروژه عظیم است.
این سد با هدف گذاری حجم ذخیره حدود 35 میلیارد مترمکعب آب بر روی سرشاخه های رودخانه دجله احداث می شود و پیش بینی شده تا سال 2019 مورد بهره برداری کامل قرار بگیرد.
بیشتر نگرانی ها مربوط به خشک شدن تالاب هایی است که با آب رودخانه دجله تغذیه می شوند و از این رهگذر شاهد افزایش پدیدۀ ویرانگر گردوغبار در جنوب و غرب کشورمان خواهیم بود.
در این میان آذربایجان شرقی هم متاثر از این بی تدبیری و عدم پایبندی ترکیه به پروتکل ها وکنوانسیون های بین المللی خواهد شد.
افزایش گرد و غبار و تبعات سوء زیست محیطی از سویی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی فراگیر از سوی دیگر تنها بخشی از مشکلاتی است که با اتمام عملیات و افتتاح سد ایلی سو ترکیه، به آذربایجان شرقی و استان های دیگر تحمیل خواهد شد.
• تهدید بالقوه
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در همین خصوص گفت: ساخت سد ایلی سو برای محیط زیست استان تهدید بالقوه ای است که اگر تدابیر لازم اتخاذ و اجرایی نشود، آذربایجان شرقی نیز متأثر از پیامدهای نامناسب آن خواهد بود.
میرمحسن حسینی قمی در گفت و گو با مهد تمدن اظهار کرد: یکی از اصلی ترین دغدغه های زیست محیطی ساخت این سد، شکل گیری کانون های تولید ریزگرد در کشورهای عراق و سوریه است اما باید اذعان کرد که آذربایجان شرقی در ردیف نخست استان های درگیر با پدیده ریزگردها نیست. وی افزود: با این حال یکی از منشاءهای ایجاد ریزگردها و گردوغبار در آذربایجان شرقی، کانون های خارجی است و عراق از مهم ترین کانون های تولیدکننده گرد و غبار در منطقه به حساب می آید.
وی توضیح داد: در حالت کلی اگر سرشاخه های رودخانه ای که تغذیه کننده تالاب ها و زیستگاه های پایین دست است، کور شود کانون های ریزگرد ایجاد خواهد شد.
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی اضافه کرد: فرات و دجله، رودخانه های اصلی عراق و از رودخانه های مهم خاورمیانه هستند و اگر رژیم آبی آن ها رعایت نشود، پیامدهای جبران ناپذیر داخلی و خارجی بر جای خواهد گذاشت. وی افزود: حساسیت های ایجاد شده پیرامون پیامدهای سدسازی در ترکیه بجاست زیرا این موضوع علاوه بر تاثیری که بر روی شکل گیری کانون های ریزگرد خواهد داشت، احتمالاً می تواند تبعات اجتماعی و اقتصادی هم ایجاد کند ضمن اینکه در صورت کاهش حقابه ارس، اکوسیستم این رودخانه نیز مختل می شود.
قمی گفت: اگر ساخت سد ایلی سو به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روی حقابه ارس تاثیر داشته باشد، باید نگران مسایل اجتماعی، اقتصادی، زیست بوم ارس و زیستمندان تاثیرپذیر این رودخانه بود. به عنوان مثال حیاتِ اراضیِ کشاورزیِ وسیعی در پایاب سد خداآفرین یا سد ارس مشروط به آب ارس است. در مورد فعالان صنعت آبزی پروری هم این مساله موضوعیت دارد. امکان تاثیر منفی کاهش آب و در نهایت کاهش اکسیژن بر روی گونه های جانوری ساکن در این رودخانه هم قابل کتمان نیست. تبادل بی ضابطه گونه بین دو طرف رودخانه ارس نیز با کاهش دِبی آب متصور است. تاثیرات منفی حاصل از تشدید سیلاب ها همچنین می تواند بر روی استقرار انواع گونه ها موثر باشد. جابجایی رویشگاه ها نیز بی تاثیر از این وضعیت نخواهند بود. مخدوش شدن امنیت سرمایه گذاری در کرانه های ارس هم دیگر موضوعی است که باید مورد توجه باشد.
• هوای نگران کننده تبریز
مدیر پیش بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان شرقی هم گفت: هوای تبریز شرایط نگران کننده ای دارد و متاسفانه میزان هوای آلوده این کلانشهر سال به سال افزایش می یابد و در این وانفسا اگر موقعیتی که آلودگی را تشدید می کند، رخ دهد بر وخامت اوضاع منجر خواهد شد.
حسن طهماسبی در گفت وگو با مهدتمدن اظهار کرد: آمار سال گذشته نشان می دهد که تعداد روزهای آلوده تبریز حدود 180 روز بود و این در حالیست که همین شاخص در سال 90 حدود 160 روز ثبت شده است.
وی گفت: این آلودگی شامل ریزگردها و آلودگیِ ناشی از فعالیت واحدهای صنعتی و منابع متحرک مثل خودروهاست و روزهای آلوده با ریزگردها از این آمار سَوا نشده است.
وی افزود: بخشی از کانون های آلودگی ریزگردی شهر مربوط به جریانات هوایی منطقه و بخش دیگری مربوط به کانون های خارجی است و در این میان عملکرد کانون های خارجی به دو نوع است به نحوی که برخی از کانون های خارجی به طور مستقیم بر کیفیت هوا اثر می گذارند اما برخی دیگر، کانون های داخلی را تشدید کرده و باعث آلودگی می شوند.
مدیر پیش بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان شرقی گفت: مطابق نتیجه بررسی های انجام شده، منشاء حدود نیمی از آلودگی تبریز با ریزگردها، کانون های خارجی است و بخش عمده ای از این کانون ها در کشور عراق و شمال عربستان شکل می گیرند.
وی به تاثیر سدسازی ترکیه در افزایش و وسعت پیدا کردن کانون های آلاینده در عراق اشاره و تصریح کرد: بیشترین تاثیرِ ناشی از ساخت سد ایلی سو ترکیه در استان های جنوب غربی دیده خواهد شد اما همه استان های غربی ایران از جمله آذربایجان شرقی از این وضعیتِ بحرانی تاثیر خواهند گرفت.
طهماسبی مداخله جدی دستگاه دیپلماسی کشورمان و دستگاه های مسئول در این مورد را خواستار شد و افزود: همه، شعار هوای پاک را می دهند و حتی بخشی از تمرکز فعالیت های تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری دوازدهم حول محور هوای پاک بود اما باید بدانیم زمان، در حال از دست رفتن است. وی گفت: دست روی دست گذاشتن در این زمینه وضعیتی مشابه با بحران دریاچه ارومیه را ایجاد خواهد کرد و این در حالیست که می توان با سرمایه گذاری اصولی و رایزنی های دیپلماتیک مانع از وخیم تر شدن وضعیت کانون های تولیدکننده ریزگرد شد.
این کارشناس فیزیک هواشناسی در عین حال افزود: هم اکنون کشورهای توسعه یافته ای نظیر آمریکا به دنبال تخریب سدهای ساخته شده هستند زیرا ضرر بلندمدت سدها بیشتر از منافع آنهاست اما می بینیم که ترکیه درصدد ایجاد سدهای جدید است.
• عدم تاثیر بر روی ارس
در همین حال مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت منطقه ای آب آذربایجان شرقی، تاثیرات ساخت سد ایلی سو ترکیه بر روی محیط زیست آذربایجان شرقی را محدود به افزایش آلاینده های جوی دانست و تاکید کرد: احداث سد ایلی سو تاثیری بر روی کاهش حقابه رودخانه مرزی ارس ندارد.
فریدون آرمانفر به مهدتمدن گفت: ارس از سرشاخه های شرقی کوه آرارات ترکیه سرچشمه می گیرد و این در حالیست که ایلی سو بر روی رود دجله که منشاء آن غرب آرارت است، احداث می شود. وی افزود: با اینحال سد ایلی سو مانع از جریان یافتن آب به تالاب ها و رویشگاه های عراق و سوریه می شود و کانون های تولید ریزگرد جدیدی در این کشورها ایجاد شده و کانون های قبلی وسیع تر خواهند شد که تاثیرات فرامنطقه ای دارند.
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی اضافه کرد: با حاکمیت این وضعیت، علاوه بر تبعات زیست محیطی، پیامدهای گسترده مستقیم و غیرمستقیم در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی دامنگیر استان های مختلف کشورمان از جمله آذربایجان شرقی خواهد شد.
• مراقبت آب منطقه ای
مدیر تاسیسات منابع آبی شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی هم گفت: با ایجاد سد ایلی سو هیچ مشکلی رودخانه ارس را تهدید نمی کند و به شهروندان اطمینان خاطر می دهیم که رژیم آبی و حقابه این رودخانۀ مرزی به صورت مستمر پایش و مراقبت می شود.
امیر محمدی در گفت وگو با مهدتمدن اظهار کرد: سد ایلی سو به قولی سه یا چهار برابر بزرگ ترین سد ایران یعنی سد کرخه است و این در حالیست که چنین حجم عظیمی از آب، در سرشاخه های ارس وجود ندارد و بنابراین حوضه رودخانه ارس تحت تاثیر این سدسازی نیست.
وی گفت: برای اظهار نظر دقیق در رابطه با تاثیر سد ایلی سو بر رودخانه ارس باید حوضه های آبی ارس و رودخانه ای که سد بر روی آن احداث می شود، انطباق داده شود اما با توجه به عظمت سد مورد بحث، با اطمینان 99 درصدی می توان گفت که ساخت سد ایلی سو بر روی رژیم آبی ارس بی تاثیر است. وی گفت: همین حالا ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و حتی ایران سدهایی را بر روی ارس ایجاد کرده اند و از آن بهره برداری می کنند اما با رعایت دقیق پروتکل های دو و چندجانبه، رژیم آبی ارس مختل نمی شود زیرا با محاسبه ترسالی ها و خشکسالی ها و با لحاظ شاخص های دیگر، این «سدهای تنظیمی» آب را انباشت نمی کنند بلکه در مقاطع زمانی مختلف آبِ پشت سدها رها می شود.
مدیر تاسیسات منابع آبی شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی افزود: اغلب سدهای ایجاد شده بر روی رودخانه ارس، سدهای معیشتی و برقآبی بوده و در مناطق کوهستانی و نه جلگه ای و دشت واقع هستند و از اینرو مشکلی درباره حقآبه ارس ایجاد نشده است.
•••
هرچند ساخت سد ایلی سو ترکیه بر روی حقآبه رودخانه ارس اثری ندارد و حتی آذربایجان شرقی در جبهه نخست ریزگردهای خارجی نیست اما پیامدهای مخرّب این پروژه، دامنگیر استان خواهد شد. آسیب جدی تر ایلی سو را استان های جنوب غربی کشور با افزایش گردوغبارها خواهند دید. در چنین شرایطی سد ایلی سو به آبادانی و توسعه ترکیه منجر می شود اما ایران و برخی از کشورهای دیگر جز خرابی و نابودی چیزی نخواهند دید.
دریافت کننده: نعمت مرادپور**انتشاردهنده: محمد عزیزی راد
6132/518
انتهای پیام ترکیه در ادامه سیاست ورزی های عجولانه خود در منطقه این بار با سرمایه گذاری روی منابع آبی و سدسازی های بی ضابطه، دادِ همسایگان خود را درآورده است. آنچه اکنون در محافل غیررسمی و گعده های دوستداران محیط زیست به بحث داغ تبدیل شده، نزدیک شدن به مراحل پایانی عملیات ساخت سد 'ایلی سو' و پیامدهای منفی این پروژه عظیم است.
این سد با هدف گذاری حجم ذخیره حدود 35 میلیارد مترمکعب آب بر روی سرشاخه های رودخانه دجله احداث می شود و پیش بینی شده تا سال 2019 مورد بهره برداری کامل قرار بگیرد.
بیشتر نگرانی ها مربوط به خشک شدن تالاب هایی است که با آب رودخانه دجله تغذیه می شوند و از این رهگذر شاهد افزایش پدیدۀ ویرانگر گردوغبار در جنوب و غرب کشورمان خواهیم بود.
در این میان آذربایجان شرقی هم متاثر از این بی تدبیری و عدم پایبندی ترکیه به پروتکل ها وکنوانسیون های بین المللی خواهد شد.
افزایش گرد و غبار و تبعات سوء زیست محیطی از سویی و پیامدهای اجتماعی و اقتصادی فراگیر از سوی دیگر تنها بخشی از مشکلاتی است که با اتمام عملیات و افتتاح سد ایلی سو ترکیه، به آذربایجان شرقی و استان های دیگر تحمیل خواهد شد.
• تهدید بالقوه
معاون محیط طبیعی اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان شرقی در همین خصوص گفت: ساخت سد ایلی سو برای محیط زیست استان تهدید بالقوه ای است که اگر تدابیر لازم اتخاذ و اجرایی نشود، آذربایجان شرقی نیز متأثر از پیامدهای نامناسب آن خواهد بود.
میرمحسن حسینی قمی در گفت و گو با مهد تمدن اظهار کرد: یکی از اصلی ترین دغدغه های زیست محیطی ساخت این سد، شکل گیری کانون های تولید ریزگرد در کشورهای عراق و سوریه است اما باید اذعان کرد که آذربایجان شرقی در ردیف نخست استان های درگیر با پدیده ریزگردها نیست. وی افزود: با این حال یکی از منشاءهای ایجاد ریزگردها و گردوغبار در آذربایجان شرقی، کانون های خارجی است و عراق از مهم ترین کانون های تولیدکننده گرد و غبار در منطقه به حساب می آید.
وی توضیح داد: در حالت کلی اگر سرشاخه های رودخانه ای که تغذیه کننده تالاب ها و زیستگاه های پایین دست است، کور شود کانون های ریزگرد ایجاد خواهد شد.
معاون محیط طبیعی اداره کل محیط زیست آذربایجان شرقی اضافه کرد: فرات و دجله، رودخانه های اصلی عراق و از رودخانه های مهم خاورمیانه هستند و اگر رژیم آبی آن ها رعایت نشود، پیامدهای جبران ناپذیر داخلی و خارجی بر جای خواهد گذاشت. وی افزود: حساسیت های ایجاد شده پیرامون پیامدهای سدسازی در ترکیه بجاست زیرا این موضوع علاوه بر تاثیری که بر روی شکل گیری کانون های ریزگرد خواهد داشت، احتمالاً می تواند تبعات اجتماعی و اقتصادی هم ایجاد کند ضمن اینکه در صورت کاهش حقابه ارس، اکوسیستم این رودخانه نیز مختل می شود.
قمی گفت: اگر ساخت سد ایلی سو به طور مستقیم و غیرمستقیم بر روی حقابه ارس تاثیر داشته باشد، باید نگران مسایل اجتماعی، اقتصادی، زیست بوم ارس و زیستمندان تاثیرپذیر این رودخانه بود. به عنوان مثال حیاتِ اراضیِ کشاورزیِ وسیعی در پایاب سد خداآفرین یا سد ارس مشروط به آب ارس است. در مورد فعالان صنعت آبزی پروری هم این مساله موضوعیت دارد. امکان تاثیر منفی کاهش آب و در نهایت کاهش اکسیژن بر روی گونه های جانوری ساکن در این رودخانه هم قابل کتمان نیست. تبادل بی ضابطه گونه بین دو طرف رودخانه ارس نیز با کاهش دِبی آب متصور است. تاثیرات منفی حاصل از تشدید سیلاب ها همچنین می تواند بر روی استقرار انواع گونه ها موثر باشد. جابجایی رویشگاه ها نیز بی تاثیر از این وضعیت نخواهند بود. مخدوش شدن امنیت سرمایه گذاری در کرانه های ارس هم دیگر موضوعی است که باید مورد توجه باشد.
• هوای نگران کننده تبریز
مدیر پیش بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان شرقی هم گفت: هوای تبریز شرایط نگران کننده ای دارد و متاسفانه میزان هوای آلوده این کلانشهر سال به سال افزایش می یابد و در این وانفسا اگر موقعیتی که آلودگی را تشدید می کند، رخ دهد بر وخامت اوضاع منجر خواهد شد.
حسن طهماسبی در گفت وگو با مهدتمدن اظهار کرد: آمار سال گذشته نشان می دهد که تعداد روزهای آلوده تبریز حدود 180 روز بود و این در حالیست که همین شاخص در سال 90 حدود 160 روز ثبت شده است.
وی گفت: این آلودگی شامل ریزگردها و آلودگیِ ناشی از فعالیت واحدهای صنعتی و منابع متحرک مثل خودروهاست و روزهای آلوده با ریزگردها از این آمار سَوا نشده است.
وی افزود: بخشی از کانون های آلودگی ریزگردی شهر مربوط به جریانات هوایی منطقه و بخش دیگری مربوط به کانون های خارجی است و در این میان عملکرد کانون های خارجی به دو نوع است به نحوی که برخی از کانون های خارجی به طور مستقیم بر کیفیت هوا اثر می گذارند اما برخی دیگر، کانون های داخلی را تشدید کرده و باعث آلودگی می شوند.
مدیر پیش بینی اداره کل هواشناسی آذربایجان شرقی گفت: مطابق نتیجه بررسی های انجام شده، منشاء حدود نیمی از آلودگی تبریز با ریزگردها، کانون های خارجی است و بخش عمده ای از این کانون ها در کشور عراق و شمال عربستان شکل می گیرند.
وی به تاثیر سدسازی ترکیه در افزایش و وسعت پیدا کردن کانون های آلاینده در عراق اشاره و تصریح کرد: بیشترین تاثیرِ ناشی از ساخت سد ایلی سو ترکیه در استان های جنوب غربی دیده خواهد شد اما همه استان های غربی ایران از جمله آذربایجان شرقی از این وضعیتِ بحرانی تاثیر خواهند گرفت.
طهماسبی مداخله جدی دستگاه دیپلماسی کشورمان و دستگاه های مسئول در این مورد را خواستار شد و افزود: همه، شعار هوای پاک را می دهند و حتی بخشی از تمرکز فعالیت های تبلیغاتی نامزدهای ریاست جمهوری دوازدهم حول محور هوای پاک بود اما باید بدانیم زمان، در حال از دست رفتن است. وی گفت: دست روی دست گذاشتن در این زمینه وضعیتی مشابه با بحران دریاچه ارومیه را ایجاد خواهد کرد و این در حالیست که می توان با سرمایه گذاری اصولی و رایزنی های دیپلماتیک مانع از وخیم تر شدن وضعیت کانون های تولیدکننده ریزگرد شد.
این کارشناس فیزیک هواشناسی در عین حال افزود: هم اکنون کشورهای توسعه یافته ای نظیر آمریکا به دنبال تخریب سدهای ساخته شده هستند زیرا ضرر بلندمدت سدها بیشتر از منافع آنهاست اما می بینیم که ترکیه درصدد ایجاد سدهای جدید است.
• عدم تاثیر بر روی ارس
در همین حال مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت منطقه ای آب آذربایجان شرقی، تاثیرات ساخت سد ایلی سو ترکیه بر روی محیط زیست آذربایجان شرقی را محدود به افزایش آلاینده های جوی دانست و تاکید کرد: احداث سد ایلی سو تاثیری بر روی کاهش حقابه رودخانه مرزی ارس ندارد.
فریدون آرمانفر به مهدتمدن گفت: ارس از سرشاخه های شرقی کوه آرارات ترکیه سرچشمه می گیرد و این در حالیست که ایلی سو بر روی رود دجله که منشاء آن غرب آرارت است، احداث می شود. وی افزود: با اینحال سد ایلی سو مانع از جریان یافتن آب به تالاب ها و رویشگاه های عراق و سوریه می شود و کانون های تولید ریزگرد جدیدی در این کشورها ایجاد شده و کانون های قبلی وسیع تر خواهند شد که تاثیرات فرامنطقه ای دارند.
مدیر دفتر محیط زیست و کیفیت منابع آب شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی اضافه کرد: با حاکمیت این وضعیت، علاوه بر تبعات زیست محیطی، پیامدهای گسترده مستقیم و غیرمستقیم در حوزه های اجتماعی، اقتصادی و بهداشتی دامنگیر استان های مختلف کشورمان از جمله آذربایجان شرقی خواهد شد.
• مراقبت آب منطقه ای
مدیر تاسیسات منابع آبی شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی هم گفت: با ایجاد سد ایلی سو هیچ مشکلی رودخانه ارس را تهدید نمی کند و به شهروندان اطمینان خاطر می دهیم که رژیم آبی و حقابه این رودخانۀ مرزی به صورت مستمر پایش و مراقبت می شود.
امیر محمدی در گفت وگو با مهدتمدن اظهار کرد: سد ایلی سو به قولی سه یا چهار برابر بزرگ ترین سد ایران یعنی سد کرخه است و این در حالیست که چنین حجم عظیمی از آب، در سرشاخه های ارس وجود ندارد و بنابراین حوضه رودخانه ارس تحت تاثیر این سدسازی نیست.
وی گفت: برای اظهار نظر دقیق در رابطه با تاثیر سد ایلی سو بر رودخانه ارس باید حوضه های آبی ارس و رودخانه ای که سد بر روی آن احداث می شود، انطباق داده شود اما با توجه به عظمت سد مورد بحث، با اطمینان 99 درصدی می توان گفت که ساخت سد ایلی سو بر روی رژیم آبی ارس بی تاثیر است. وی گفت: همین حالا ترکیه، جمهوری آذربایجان و ارمنستان و حتی ایران سدهایی را بر روی ارس ایجاد کرده اند و از آن بهره برداری می کنند اما با رعایت دقیق پروتکل های دو و چندجانبه، رژیم آبی ارس مختل نمی شود زیرا با محاسبه ترسالی ها و خشکسالی ها و با لحاظ شاخص های دیگر، این «سدهای تنظیمی» آب را انباشت نمی کنند بلکه در مقاطع زمانی مختلف آبِ پشت سدها رها می شود.
مدیر تاسیسات منابع آبی شرکت آب منطقه ای آذربایجان شرقی افزود: اغلب سدهای ایجاد شده بر روی رودخانه ارس، سدهای معیشتی و برقآبی بوده و در مناطق کوهستانی و نه جلگه ای و دشت واقع هستند و از اینرو مشکلی درباره حقآبه ارس ایجاد نشده است.
•••
هرچند ساخت سد ایلی سو ترکیه بر روی حقآبه رودخانه ارس اثری ندارد و حتی آذربایجان شرقی در جبهه نخست ریزگردهای خارجی نیست اما پیامدهای مخرّب این پروژه، دامنگیر استان خواهد شد. آسیب جدی تر ایلی سو را استان های جنوب غربی کشور با افزایش گردوغبارها خواهند دید. در چنین شرایطی سد ایلی سو به آبادانی و توسعه ترکیه منجر می شود اما ایران و برخی از کشورهای دیگر جز خرابی و نابودی چیزی نخواهند دید.
دریافت کننده: نعمت مرادپور**انتشاردهنده: محمد عزیزی راد
6132/518
کپی شد
