به گزار ایرنا، هنر اصیل، زیبا و بدیع «باتیک» از انواع چاپ های سنتی است که به وسیله ماده‌ای مقاوم متشکل از سقز، موم و پارافین روی انواع پارچه ها به خصصو پارچه های ابریشمی حک می ‌شود و هنرمندان این رشته با استفاده از مواد طبیعی و نه شیمیایی و ساختگی، آثاری نفیس و زیبا خلق می‌ کنند که خریداران و مشتریان خوبی در خارج از مرزهای ایران اسلامی دارد.
موقعیت ویژه جغرافیایی آذربایجان و تبریز، نزدیکی به اروپا و مرکزیت اقتصادی و تجاری این منطقه در گذشته های تاریخی باعث ورود صنعت چاپ باتیک به ایران و مراوادات تجاری بارزگانان تبریزی با طرف های اروپایی، رونق این هنر- صنعت دستی در آذربایجان شرقی را باعث شده است.
شهرستان اسکو در نزدیکی تبریز و روستاهای اطراف این منطقه از مراکز اصلی تولید و تهیه محصولات چاپ باتیک در ایران و آذربایجان شرقی است که هرچند طی سال های اخیر رونق قابل قبولی یافته است اما نبود سیاست گذاری های مناسب و حمایت های لازم از فعالان این بخش، موجب رکود و بروز مشکلات عدیده در عرصه صادرات این محصول هنری خاص شده است.

** باتیک، هنری از جنوب شرق آسیا
چاپ «کلاقه‌ای» یا «باتیک» یکی از روش های چاپ بر روی پارچه است که در کشورهایی مانند اندونزی، تایلند، سریلانکا، هند و ایران از قدیم کاربرد داشته‌اند.
این روش در ایران بیشتر در تبریز و اسکو رواج دارد و کلاقه‌ای نامیده می‌شود؛ واژه باتیک ریشه اندونزیایی دارد.
در چاپ کلاقه‌ای، همه طرح ها و رنگ ها را با استفاده از واکس وعملیات رنگرزی بر روی پارچه منتقل می‌کنند؛ برای این کار بیشتر از پارچه ابریشم استفاده می‌شود؛ تاروپود پارچه از واکس پوشیده می‌شود و هر دو روی پارچه یکسان نقش می‌شود.
رنگ های به کار رفته برای چاپ باتیک بیشتر از دسته رنگ های گیاهی مانند روناس، اسپرک، پوست انار و زردچوبه است.
یکی از ویژگی‌های چاپ باتیک، ایجاد رگه‌های رنگی است که در اثر شکستن واکس و نفوذ رنگ از میان این شکست‌ها به پارچه در حین عملیات رنگرزی بر روی پارچه پدید می‌آید.
ابزار کار چاپ باتیک «تیان» نام دارد که وسیله‌ای فلزی شبیه به قیف نازک است؛ همچنین قلم‌مو، مهر و کارگاه چوبی (برای مهار کردن پارچه) نیز استفاده می‌شود. روش‌های چاپ باتیک عبارتند از چاپ مستقیم، چاپ برداشت، چاپ با شابلون، نقاشی باتیک روی پارچه ابریشمی، تار عنکبوتی، قلم‌مویی، بدون رنگرزی و باندا (پیچشی)؛ استاد حسین گنجینه از استادان معروف این سبک در ایران است.

** ضرورت حمایت از هنرمندان باتیک
استاد دانشگاه و هنرمند برجسته چاپ باتیک در گفت وگو با ایرنا به سابقه طولانی و درخشان این صنعت دستی اشاره کرد و گفت: طبق اسناد تاریخی و تحقیقات میدانی انجام شده در شهرستان اسکو، نخستین آثار به دست آمده از چاپ باتیک به سال های 1916 تا 1920 میلادی مربوط است و گویا در همین سال ها آموزش آن توسط یک گردشگر خارجی به بومیان منطقه ارایه شده است.
علی نوری زاده، چاپ باتیک را یکی از نمادهای مهم، بارز و برجسته صنایع دستی آذربایجان شرقی دانست و افزود: این صنعت دستی که در انواع لباس و پارچه کاربرد وسیع دارد، دارای تاریخچه بسیار درخشان و البته طولانی در ایران است و سنگ بنای آن در شهر اسکو بنا نهاده شده است و هم اکنون با پیشرفت علم و فناوری، مسیر ترقی و پیشرفت خود را طی می کند.
وی فعالیت در زمینه چاپ باتیک را به دو بخش سنتی و صنعتی تقسیم بندی کرد و اظهار داشت: در بخش سنتی که اغلب کارگاه های موجود در شهرستان اسکو را در بر می گیرد، به روش قدیمی و ساده بر روی پارچه های معمولی برای تولید روسری، طرح های اسلیمی نقش می بندد و این نوع تولیدات علاوه بر مشتریان داخلی در شمال و جنوب کشور، از کشورهای آسیای میانه و افغانستان نیز مشتریان پر و پا قرصی دارد.
نوری زاده اضافه کرد: اما در بخش تولید صنعتی که با روش های جدید و نقش و نگارهای امروزی و نوین انجام می گیرد، به دلیل نوع و تنوع در چاپ، از کشورهای مختلف جهان از جمله ممالک اروپایی نیز مشتریان خوبی پیدا شده است.
به گفته وی طی ماه های اخیر از کشورهای کانادا، آمریکا، استرالیا، ژاپن و آلمان سفارشات خوبی برای تولیدات صنعتی چاپ باتیک وجود داشته است که به دلیل شرایط خاص اقتصادی کشور و دور جدید تحریم ها و البته نبود حمایت های لازم، باید منتظر ماند.
نوری زاده، توجه دولت، ارایه تسهیلات ویژه و ایجاد امکان برخورداری فعالان هنر- صنعت باتیک از ارزهای دولتی را لازمه توسعه صنعت دستی چاپ باتیک بیان کرد و یادآور شد: چنانچه این حمایت ها عملی شود، قدرت بالای صادراتی این محصول داخلی می تواند تحرکی مهم و موثر در ارزآوری به وجود آورد.
وی، تامین مواد اولیه با دلار بازار آزاد را خارج از توان فعالان صنایع دستی دانست و ادامه داد: تاکنون با هزار مشکل و سختی به کار خود ادامه داده ایم اما از این پس این توانایی وجود ندارد و امکان تامین مواد اولیه از کشورهای خارجی نیز غیرممکن می شود.
این فعال حوزه چاپ باتیک، افزایش سرسام آور قیمت مواد اولیه را بسیار نگران کننده دانست و افزود: در حالی که تا پیش از آغاز امسال ابریشم طبیعی را به قیمت 420 هزار ریال خرید می کردیم و با انجام کارهای تکمیلی و تولید صنایع دستی مورد نظر آن را به قیمت یک میلیون و 200 هزار ریال می فروختیم، امروز رقم خرید ابریشم طبیعی به بیش از یک میلیون ریال افزایش پیدا کرده است.
نوری زاده با تاکید بر اینکه روند موجود صادرات چاپ باتیک، حتی به صورت چمدانی، را به نابودی می کشاند، گفت: این در حالی است که به دلیل انحصاری بودن چاپ باتیک در آذربایجان ، صادرات نظام مند و برنامه محور این محصول می تواند علاوه بر رونق کسب و کار در منطقه، زمینه های مناسب و بهتری برای اشتغال زایی نیز فراهم کند.
این هنرمند به تفاوت های چاپ قلم کاری و چاپ باتیک اشاره کرد و افزود: در چاپ باتیک برخلاف چاپ قلم کاری که به طور مستقیم بر روی پارچه کشیده می شود، با رزرو رنگ های طبیعی در ابزارهای مهرمانند، تمام پارچه رنگرزی و اشکال مختلف بر روی آن نقش بسته می شوند.
نوری زاده این نوع چاپ را یکی از کارهای پرزحمت و با دقت فراوان برشمرد که برای درخشش و افزایش ارزش آن، اغلب به روی پارچه های ابریشمی کشیده می شود.

** چاب باتیک و نمایش هنر ایرانی به جهان
معاون صنایع دستی مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان شرقی نیز بر لزوم توجه به صادرات صنعت دستی چاپ باتیک تاکید و با بیان اینکه برخورداری استان از روش های مختلف و متنوع تولید این محصول یکی از مزیت های مهم اقتصادی آن است، گفت: بدون تردید توجه به صادرات این محصول گرانقدر و زیبا، تحولات عمیق اقتصادی، هنری، آموزشی و افزایش درآمدهای شاغلان در این بخش را فراهم می کند.
فرشاد به آفرین افزود: هرچند ادارات کل استانی برای حمایت از تلاش گران صنایع دستی تمام کوشش خود را می کنند، اما اختیارات چندانی برای حمایت های وسیع تر ندارند و در این حوزه باید تصمیمات کلان از سوی دولت و سازمان مرکزی اتخاذ شود.
وی، هنرمندان چاپ باتیک در آذربایجان شرقی را جزو مظلوم ترین و عاشق ترین فعالان صنایع دستی نام برد که با وجود مشکلات عدیده و نبود حمایت های مالی و تسهیلاتی همچنان با عشق و علاقه وافر به کار خود ادامه می دهند تا این هنر - صنعت دستی همچنان زنده و پویا به راه خود ادامه دهد.
به آفرین، حمایت از صنایع دستی را نمود عینی حمایت از کالای ایرانی دانست و اضافه کرد: این حوزه به دلیل اهمیت فرهنگی، اقتصادی و تجاری باید بیش از سایر حوزه های اقتصادی مورد توجه و حمایت قرار بگیرد، چون توسعه و گسترش این صنعت - هنر نه تنها به لحاظ اشتغال زایی در داخل از اهمیت بسزایی برخوردار است، بلکه از منظر صادرات، سودآوری ارزی و نمایش تاریخ و فرهنگ اصیل ایرانی به خارج از کشور نیز جایگاه ویژه و مهمی دارد.
وی مهم ترین چالش صنعت دستی چاپاتیک در آذربایجان شرقی را تامین مواد اولیه دانست و گفت: این مشکل اساسی بوده و مساله ای ملی است که چاره اندیشی ملی از سوی دولت و مجلس شورای اسلامی را می طلبد.
به آفرین، صادرات چمدانی صنایع دستی آذربایجان شرقی به کشورهای مختلف جهان را تا پیش از سال 1397 رو به رشد و توسعه خواند و ادامه داد: کشورهایی همچون کانادا، آمریکا، استرالیا، ژاپن، آلمان، ایتالیا و کشورهای حوزه خلیج فارس و همسایه جزو کشورهای هدف ما بود که در زمان حاضر به دلیل بروز مشکلات مربوط به تحریم ها، این روند با مشکل مواجه شده است.
وی، کشورهای آسیای میانه چون ترکمنستان، قراقستان، قیرقیزستان و افغانستان را از مقاصد صادراتی محصولات چاپ باتیک در آذربایجان شرقی عنوان کرد و ادامه داد: می توان با ساماندهی کارگاه ها، ارایه تسهیلات ویژه، آسان سازی صادرات چمدانی و تسهیل در قوانین گمرکی نسبت به توسعه صادرات این محصول برنامه ریزی کرد.

** علاقه غربی ها به محصولات چاپ باتیک
صاحب نظر و کارشناس حوزه هنرهای دستی و اسلامی نیز به اهمیت توجه به صنایع و هنرهای دستی اشاره کرد و گفت: هر رشته از صنایع دستی ایران زمین که امروز زنده بوده و محصولات آن در حال تولید است، در حقیقت مقیاس کوچکی از هنرهای زیبا و اصیل ایرانی - اسلامی است که می توان با صادرات این محصولات فرهنگ کشورمان را در سایر نقاط جهان تعریف و معرفی کرد.
محمدعلی کی نژاد اظهار داشت: می توان با توجه ویژه به ظرفیت های عظیم و ارزشمند کشور در بخش های مختلف صنایع دستی و از جمله چاپ باتیک که آذربایجان شرقی پیشقراول آن در کشور است، نسبت به توسعه صادرات طراحی های علمی کرد که متاسفانه تاکنون این حوزه مغفول مانده است.
وی ادامه داد: بدون تردید رونق صادرات در صنایع دستی کشور و استان که آثار هنرمندان آن در هیچ کجای جهان همتا ندارد، ایران را از وابستگی به درآمدهای نفتی دور کرد و به سمت درآمدزایی غیرنفتی به وسیله صنایع دستی سوق می دهد.
کی نژاد گفت: کشورهای بزرگ جهان که در دوره های مختلف زمانی دچار رکود اقتصادی بودند به وسیله صنعت گردشگری و صنایع دستی از بحران های شدید نجات یافته و به جایگاهی قابل قبول رسیده اند.
وی اضافه کرد: صنایع دستی از جمله چاپ باتیک با سرمایه گذاری اندک، برآورد مالی قابل توجهی به دنبال دارد و تنها لازمه رونق آن انگیزه و به کارگیری برنامه ای هدف مند برای ورود به بازارهای جهانی است.
رییس دانشگاه هنرهای اسلامی تبریز با اشاره به اینکه فعالیت علمی و آکادمیک هنرمندان در صنایع دستی، بقا و تداوم رشته های هنری را موجب می شود، یادآوری کرد: برخی از فعالان حوزه صنایع دستی با ورود به عرصه علمی، درصدد بکارگیری روش های نوین و تخصصی برای تداوم بخشی و همچنین حفظ هنرهای اصیل ایرانی هستند که چنین رویه ای نقش تعیین کننده بر رونق صادرات محصولات تولیدی دارد.
کی نژاد برپایی و حضور در نمایشگاه های صنایع دستی داخلی و خارجی را عاملی مهم در توسعه صادرات دانست و افزود: در کنار این عامل مهم و تاثیرگذار باید زمینه های تعامل هنرهای دستی سنتی و صنعتی نیز فراهم شود تا راه توسعه صادرات هموارتر شود.
به گزارش ایرنا، آذربایجان شرقی یکی از مراکز مهم تولیدات صنایع دستی ایران به شمار می رود که تاکنون 13 عنوان مهر اصالت در رشته های مختلف برای این استان ثبت شده و 97 نشان ملی مرغوبیت نیز توسط 65 هنرمند این استان کسب شده است.
فعالیت 11 هزار نفر از هنرمندان آذربایجان شرقی در رشته های مختلف صنایع دستی نشانه ای مهم از جایگاه مهم این عرصه در اقتصاد استان است که برنامه ریزی برای صادرات آن می تواند اقتصاد منطقه را با تغییر و تحولات مهمی مواجه سازد.
گزارش از: یحیی مرتضایی
3038/518
انتهای پیام
این مطلب برایم مفید است
0 نفر این پست را پسندیده اند

موضوعات داغ

نظرات و دیدگاه ها

مسئولیت نوشته ها بر عهده نویسندگان آنهاست و انتشار آن به معنی تایید این نظرات نیست.