سیری در تالیفات اخلاقی عرفانی حضرت امام

جهاداکبر با مبارزه با نفس

این کتاب در سال 1392, ه.ق . در 90 صفحه در نجف , چاپ و منتشر شده است .

کتاب دارای مقدمه ای است که نویسنده آن (نامش ذکر نشده است ) به معرفی چهره انقلابی و سیاسی ,امام پرداخته است و پس از آن مساله جهاد و مبارزه با ظلم و ستم و مبارزه با نفس را مورد بحث قرار داده است .

اصل این کتاب , مجموعه آموزشهای اخلاقی امام خمینی[ ره] در حوزه علمیه نجف است . آنچه دراین مجموعه , بیش از همه , جلب نظر می کند, سیمای مردی الهی و عارفی روشن ضمیر و معلم فرزانه ای است که خود در میدان مبارزه با نفس (جهاداکبر) و در صحنه پیکار با ستمگران (جهاد اصغر)از پیشتازان بوده و با موفقیت ازاین دو میدان بیرون آمده است .

این کتاب , ضمن بر شمردن مسوولیتهای سنگین علماء و طلاب و دعوت به تهذیب و خودسازی و ضرورت همپایی علم واخلاق و آموزش و پرورش و نیز خطر جدایی تعلیم و تزکیه به رسالت حوزویان در مقابل توطئه های شمنان دین واستعمارگران نیزاشاراتی دارد.

بر روی هم , کتاب , بر آن است که[ آدم] بسازد, زیرااستعمارگران و ایادی آنان همیشه ازانسان و آدم تربیت یافته می ترسیده اند.

اینک نگاهی گذرا به سر خط مباحث آن می کنیم تا گفته فوق روشن گردد.

1. حوزه های علمیه و ضرورت آموختن معارف و علوم معنوی در کنار سایر علوم . در همین راستاست ,اهمیت درسهای اخلاق و معلمان اخلاق و ضرورت آن .

2. مسوولیتهای خطیر روحانیت وانتظار مردم از آنان , به عنوان الگوهای ارزشی مکتب .

3. خطر دین سازان حرفه ای در کسوت روحانیت و نقش عالم صالح و فاسد در صلاح فساد جامعه .

4. جدیت در تحصیل , به عنوان مقدمه و ضرورت همپایی آموزش و پرورش و تقدم تهذیب و تزکیه بر تعلیم و تعلم واصلاح خویش پیش از پذیرفتن مسوولیت و پیدا کردن موقعیت دراجتماع .

5. شکستن سنت غلط و تبیلغات سوئی که[ منبر] رفتن و موعظه نمودن شخصیتهای علمی حوزه را مغایر با مقام آنان جلوه داده و آن را ننگ و عار می دانست . غافل ازاینکه علی[ ع] و سایرائمه[ ع] منبر می رفته و مردم راارشاد و هدایت می کرده اند.

6. خطر دنیاگرایی واقبال به مادیات از سوی حوزویان و روش ساده زیستی و بی آلایشی آنان .

7. هشدار به حوزه ها, درباره اختلافات و خصومتها و ریشه یابی آن که از حب نفس و خودخواهی ها بر می خیزد.

8. توجه به دعا و نیایش و نقش سازندگی آن , بویژه[ مناجات شعبانیه] و تاکیدامام[ ره] براین که با توجه به دنیا و مظاهر آن[ کمال انقطاع] حاصل نمی گردد.

10. نصحیت به جوانان واین که آنان به ملکوت نزدیکترند و بالاخره بانگ بیدارباش به همگان در برابر هجوم دشمنان اسلام بر ارزشهای دینی .

اربعین حدیث , 2 جلد

این کتاب , در 2 جلد, 641 صفحه , به همت انتشارات[ طه] در سال 1366, چاپ و نشر شده است .

کتاب , دارای دو فهرست :اصلی و موضوعی است .

همانگونه که از نام این کتاب پیداست , چهل حدیث از احادیث اخلاقی , و غیر آن عنوان شده که از منابع درجه اول با ذکر سلسله سند نقل گردیده است .

, مولف بزرگوار, بعداز ترجمه حدیث به شرح بعضی از واژه های مشکل آن پرداخته و آنگاه به تعریف عنوان بحث می پردازد و گاهی نیز, به قول بزرگان اشاره کرده و نظر آنان را تایید و یا رد می نماید و سرانجام , وارد بحث و تفسیر موضوع می شود واستادانه و موشکافانه به نکته های موضوع مورد بحث می پردازد و آن را با قلمی روان و پرمغز ارائه می دهد.

دراین کتاب , خواننده با نویسنده ای روبروست که از معارف اسلامی کاملا آگاه است و مدارج عالی را فلسفه , عرفان , فقه و تفسیر و... طی کرده و در نقطه اوج آن قرار دارد و در سیر و سلوک و تربیت نفس تجربه ها دارد و پس از سیر آفاقی وانفسی قلم برگرفته تا براساس اسلام ناب محمدی[ ص] خوانندگان را به فلاح رهنمون شود.

این کتاب از قلم مردی تراویده که اندیشه بلند و ذهنی باریک و نکته سنج دارد. بر روی هم اربعین کتابی است که در هدایت واخلاق و تربیت سرشاراز نکته های سودمنداست . تنوع موضوعات اخلاقی , در زمینه های گوناگون , جلوه خاصی به این کتاب بخشیده است . نویسنده بزرگوار, بر آن است که در خواننده شوری و تحولی پدید آورد واو را دگرگون سازد. هشدارهای دلسوزانه وی که با جمله : هان ای عزیز ... آغاز می گردد, بسیار نکته آموز و دلنشین است .

امام[ ره] ضمن بررسی تحلیلی امراض روحی و علل و موجبات آن , به درمان و علاج دردهای روحی نیز می پردازند و خواننده را با شیوه علمی و عملی برای ریشه کن کردن رذیلتهای اخلاقی و روحی آگاه می سازد.

در مجموع , مولف بزرگواراین اثر مایه ور, می خواهد آدمی رااز صفات رذیله ای مانند ریا, عجب , کبر, حسد, حب دنیا, غضب , عصبیت و نخوت , نفاق , آرزوهای طولانی , غیبت , هوای نفس و... برهاند, واو را با خصلتهای شایسته ای مانند: توکل , صبر, توبه ,اخلاص , شکر, رضا, یقین و... آشنا سازد.

البته در شرح بعضی ازاحادیث و در لابلای برخی از مباحث , مسائل عقلی و فلسفی نیز به چشم می خورد.

از مقدمه کوتاهی که امام[ ره] بر آن نگاشته اند پیداست که این اثر در راستای سنت حسنه سلف صالح , یعنی , گردآوری[ چهل حدیث] به عنوان حفظ آثار پیامبر[ص] واهل البیت[ ع] و به امید شمول عنایت خداوندی , طبق حدیث :[ من حفظ اربعین حدیثا]... بوده است .

ازاظهارات برخی از شاگردان ایشان چنین بر می آید که بعضی از مباحث این کتاب , همان درسهای اخلاقی است که حضرت امام[ ره] در مدرسه فیضیه و ملاصادق داشته اند. واین خود نکته آموزنده و جالبی است که امام[ ره] به آموزشهای اخلاقی , همچون : دیگر درسهااهمیت می داده اند و آن را در متن کارهای علمی خود می دانسته ازاین روی , قبل از درس به تفکر و تتبع در آیات و روایات می پرداخته اند, تا درس گرانبار و سودمندی ارائه دهند و حاصل آن درسهااین مجموعه پرارزش است .

حجه الاسلام والمسلمین فهری , چهار حدیث نخستین این کتاب را در 246 صحفه شرح و تفسیر کرده اند و پاورقیهای سودمندی بدان افزوده اند واین شرح به وسیله انتشارات[ اطلاعات] منتشر شده و در دسترس همگان قرار گرفته است .

و نیز دو حدیث[ ریا] و[ عجب] از کتاب اربعین , در جزوه ای تحت عنوان : [ریا و عجب] توسط آقای فهری با توضیح و تفصیل بیشتری به چاپ رسیده است .

در پایان یادآوری می کنیم که : کتاب[ اربعین] دارای اشتباهات چاپی فراوانی است .امید می روداز سوی مسوولین محترم چاپ و نشر آثار حضرت امام[ ره] با چاپی دلپذیر و چشم نواز و برخورداراز فهرست اعلام و موضوعات و سایر فهرستهای فنی , به امت عاشق امام عرضه گردد.

تفسیر سوره حمد

این کتاب , در 131 صفحه , با تنظیم : جناب آقای علی اصغر ربانی خلخالی و مقدمه آقای حسینی لاجوردی چاپ و منتشر شده است .

تفسیر سوره حمد, مجموعه بیانات حضرت امام خمینی است , که از طریق صدا و سیما, زیر عنوان (قرآن در صحنه ) پخش شده است . این مجموعه از نواراستخراج و تاکنون به چاپهای گوناگون منتشر شده است .

عالمان و حافظان فرهنگ اسلامی از دیر باز, قرآن را به عنوان سنگ زیرین بنای تفکر خود می دانسته واز سرچشمه زلال آن سیراب می گشته اند. در تاریخ حوزه های علمیه , همپای رشد و شکوفایی سایر علوم حوزوی , علم تفسیر نیز,از رونق و جلوه خاصی برخوردار بوده است و همواره کتاب خدا مورد توجه پژوهشگران اسلامی قرار می گرفته است .البته باید توجه داشت که سبک و روش مفسرین در ورود به مباحث تفسیری و قرآنی متفاوت بوده و هر کسی از زاویه دید خود, به این دریای بیکران نگریسته است . برخی با آوردن احادیث و روایات , در ذیل آیات بسنده کرده و گروهی آن را با مباحث عقلی و فلسفی آمیخته اند و بعضی نیز, با ذوق عرفانی , قرآن را تفسیر کرده اند,اما متاسفانه , عده ای نیز با نداشتن ابزار لازم و مقدمات ضروری , برای فهم معارف قرآن در ورطه[ تفسیر به رای] افتادند و آیات قرآن را طبق پیشداوریهای خود معنی کرده و به انحراف کشیده شدند .

امام[ ره] , در آغازاین تفسیر, به اهمیت تفسیر و روشهای تفسیری اشاره می کنند و ضمن هشدار به کسانی که لیاقت تفسیر قرآن را ندارند و به سراغ قرآن می روند, برداشتهای خود را به عنوان[ احتمال] , نه تفسیر جزمی ,ارائه می دهند و آیاتی چندازاول سوره[ حمد] را تفسیر و تحلیل می کنند. با کمال تاسف بنا بر عللی , (که براهلش پوشیده نیست ) پس از پنج جلسه ,این دریای مواج فرو نشست و برای همیشه , همگان رااز منبع پرفیض تفسیرشان محروم ساخت .

آنچه دراین مجموعه , جلب نظر می کند, دیدگاه بلند عرفانی حضرت امام[ ره] است او, همه عالم را جلوه حق می دید و همه را در محضر خدا, ازاین روی , جانمایه کلامش , دراین چند جلسه تفسیری , آن است که : خودشناسی اساس خداشناسی است . تااحساس نکنی که[ نیستی] ,[ هستی] مطلق را نتوانی شناخت . تا حجابهای ظلمانی[ انیت] و[ انانیت] را پاره نکنی و به تزکیه و تهذیب خود نپردازی , به جمال و جلال حق واسماء و صفات او نظر نتوان کرد:

عروس حجله قرآن نقاب آنگه براندازد

که دارالملک ایمان را منزه بینداز غوغا

او, دراین مجموعه , منشا همه گرفتاریها واختلافات رااز[ حب نفس] می داند و حب دنیا را نیز, مظهری از مظاهر آن و برای رسیدن سالک به هدف , دعا وادعیه را وسیله وابزاری لازم و ضروری می داند و هب آنانی که قرآن و حدیث را می خواهن ازادعیه جدا کنند, نهیب می زند. در آخرین جلسه , به عنوان پدری بزرگوار و مرشدی راه پیموده و سالکی استاد دیده , همگان را به کسب و درک معارف دینی , فرا می خواند و براین باور است که : همه طوایف اهل نظر[ یک چیز می گویند], لکن اصطلاحات گوناگون است و علت خیلی از مخالفتها عدم درک و فهم اصطلاحات هر فنی است از این روی ,از مخالفین می خواهد که اگر دسترسی به سرچشمه معارف ندارند, لااقل , به انکار آن نپردازند چون اسلام , همه اش احکام فرعیه نیست و قرآن , سفره گسترده الهی است که انسانهای مستعد و آنانی که اشتها دارند به اندازه طرفیت وسعه وجودی خوداز آن بهره می گیرند.

مقاله لقاءالله

این مقاله در هفت صفحه , در پایان کتاب[ رساله لقاءالله] , مرحوم آیه الله میرزا جواد ملکی تبریزی , با تعلیق و توضیح احمد فهری , به وسیله انتشارات نهضت زنان مسلمان در تاریخ 1360/02/05 به چاپ رسیده است .

از آنجا که امام خمینی , یکی از شرکت کنندگان و مشتاقان درس اخلاق مرحوم ملکی تبریزی بوده و در درس اخلاق خصوصی ایشان شرکت می جسته است , آقای سیداحمد فهری , مناسب دیده که این مقاله را در پایان کتاب استاداخلاق و فقیه وارسته زمان آیه الله ملکی تبریزی بگنجاند, تا به تعبیرایشان[ ختامه مسک] گردد.

دراین مقاله , که بااصل کتاب نیز تناسب موضوعی دارد,امام , [لقاءالله] رسیده است , به معنای مشاهده جلال و جمال حق برگرداند و از توجیهات[ بارده] کسانی که لقاءالله را حمل بر حور و قصور می کنند,اظهار تاسف نموده و آن را ناهنجار و ناپند می خواند. و بر این باوراست که :[ پس از تقوای تام و تمام واعراض کلی قلب از جمیع عولم نشاتین و قدم بر فرق[ انیت] و[ انانیت] گذاشتن و توجه تام و اقبال کلی به حق واسماء و صفات او... یک صفای قلبی از برای سالک پیدا می شود که مورد تجلیات اسماءاسمائیه و صفاتیه می گردد... و در این حال , بین روح مقدس سالک و حق حجابی جزاسماء و صفات نیست]...

و در پایان ضمن استناد به ادعیه و روایات , دراین باره , به همگان توصیه می کند که : طی در این باره , به همگان توصیه می کند که : طی این طریق , بدون مرشد و شیخ و راهنما و بدون ریاضیات علمی و عملی نکند که نتیجه نخواهند گرفت و شاید که به انحراف نیز کشیده شوند.

شرح دعای سحر

ترجمه احمد فهری , 289 صفحه ,انتشارات نهضت زنان مسلمان , تاریخ نشر 1359.

این کتاب , در سال 1347 ه.ق . تالیف شده است و ظاهرا, نخستین اثری است که در بیست و هفتمین بهار زندگی ایشان به رشته تحریر در آمده است .

( دعای سحر ) نوری است از مشکاه پر فروغ پنجمین اختر تابناک آسمان ولایت وامامت حضرت امام محمد باقر (ع) که بصورت دعا و در قالب الفاظ, بر بستگان زلال معرفت و سالکان طریقت افاضه شده است .این دعا که دارای مضامینی بلند و مطالبی عرفانی و معرفتی است , توسط فرزند راستین اهل بیت ( ع ) , که بحث وارث آل بتول و حامل علم رسول و مصداق روشن ( رهبان باللیل واسد بالنهار ) است , تفسیر و توضیح داده شده است . مولف بزرگوار, درانگیزه نگارش این اثر چنین نوشته است :

[....یکی از بزرگترین نعمتها, بر بندگان و رحمت گسترده بر بلاد, دعاهایی است که از گنجینه های وحی و شریعت و حاملان دانش و حکمت نقل شده است زیرا همین دعاهااست که رابطه معنوی میان خالق و مخلوق و رشته پیوند عاشق و معشوق است و وسیله ای است برای درآمدن به اندرون قلعه محکم ... روشن است که این , غرض نهایی و مقصداعلی نیست مگر آن که به هراندازه که ممکن است , به معنای دعاهای توجه یافته و به مقدار توانایی به سر حقیقت آنها پی برده شود. من دیدم ..این دعااز دعاهایی است که قدرش جلیل تر و منزلتش رفیع تراست زیرا شامل این صفات حسنای الهی وامثال علیای ربوبی است و تجلی اقدم در آن است , پس خواستم آن رااز بعضی جهات به مقداری که آمادگی خویش با توان و آگاهی ناچیزی که دارم شرح کنم]... .

امام دراین اثر شریف و گرانقدر, به مباحثی از قبیل : آداب دعاء طریق معرفت , شرح اسماء و صفات الهی ,اخلاص , تحقیق در معانی عرفانی حروف ,اسم اعظم واقسام و مراتب آن , سر سر سجود ملائکه بر آدم , حققت امر بین الامرین و... پرداخته اند و در ضمن تفسیراین دعای عالیه المضامین , نظرات وافکار بزرگانی را مانند: سیدداماد, ملاصدرا, محدث کاشانی , میرزا جواد ملکی تبریزی و ... متعرض شده و تحقیقات ناب و عالمان خویش را نیز, در معرض انظار واذهان قرار داده اند که این خود, نشانه نبوغ واستعداد سرشاراین بزرگمردالهی است که دراوایل عمر و در آغاز جوانی , به بررسی افکار بلند مردان بزرگ دست یازدیده و توانایی آن را داشته که آرا وافکار آنان را تحلیل و تفسیر نموده و به نقد و بررسی آن بپردازد

معراج السالکین و صلاه العارفین

این کتاب , در ماه رمضان 1358 ه.ق : (مطابق آبان 1318ه.ش ) در سن بین سی و چهل ,از قلم عارفانه و محققانه امام خمینی , تراویده است . برای اولین بار, در جلداول یادنامه شهید مطهری ، در سال 1360 ه.ش . بااجازه واهداء خود ایشان , در 71 صفحه ,از سوی انتشارات آموزش انقلاب اسلامی , به طبع رسیده است . و سپس تحت عنوان : [ اسرار نماز یا معراج السالکین و صلاه العارفین] در 120 صفحه , بدون ذکر خصوصیات , چاپ شده است و برای سومین بار, تحت عنوان :[ سرالصلاه یا صلاه العارفین و معراج السالکین] در 184 صفحه با ترجمه آیات و روایات و تصحیح و مقدمه آقای سیداحمد فهری ,از سوی انتشارات پیام آزادی , منتشر شده است . بالاخره , برای چهارمین مرتبه همراه با ترجمه آیات و روایات و شرح مطالب , در 307 صفحه از سوی آقای سیداحمد فهری تنظیم و توسطانتشارات نهضت زمان مسلمان , چاپ و در دسترس عموم قرار گرفته است .

این اثر گرانبها مطالب بلند و سنگین عرفانی را در قالب الفاظی رسا و شیوا بیان کرده تا جاهلان به گمراهی نروند و مستعدان از فیض آن محروم نگردند. ظاهرا,این کتاب پیش از کتاب[ آداب الصلاه] تالیف شده است , زیرا در مقدمه کتاب[ آداب الصلاه] ,امام , چنین نگاشته اند:

[ ایامی چند پیش ازاین , رساله ای را فراهم آوردم که به قدر میسور,از اسرار صلاه در آن گنجانیدم]...

مولف بزرگوار,انگیزه خود رااز نگارش این کتاب , چنین بیان کرده اند.

[و بعداین سرگشته وادی حیرت و جهالت و بسته تعلقات وانانیت و سرگرم باده خودی و خودپرستی و بی خبراز مقامات معنویه ملک هستی , ارادت خالص کردم که برخی از مقامات روحیه اولیاء عظام را دراین سلوک روحانی و معراج ایمانی - عرفانی به رشته تحریر در آورم و من خود, گر چه از همه مدارج و معارج , به لفظ و ترکیبات آن - قناعت کردم و به حلیه هیچ یک از مقامات خلقیه و روحیه اهل قلوب زینت نیافتم , ولی به مقتضای آن که[ احب الصالحین و لست منهم] از ذکر محبوب ,این اوراق را مزین می کنم شایداین تذکر بی مغز, و صورت بی معنی , مشفوع به اظهار عجز و نیاز شده , گوشه چشمی ازارباب نظر واولیای کمل , علیهم السلام , براین گرفتار آمال وامانی باز شود و جبر نقصان , در بقیه عمر, گردد].

با نگاهی به سرفصلهای این اثر پرمایه به این عناوین بر می خوریم :

اسراراذان واقامه , فرق بین سالک و واصل , حضور قلب و مراتب و مقدمات آن , طهارت و سر آن , معنای عرفانی وضوء فلسفه ستر عورت ,ازاله نجاست از ثوبت و بدن , وقت و مکان مصلی , سراستقبال به کعبه , پاره ای ازاسرار قیام , نیت , تکبیر, قرائت ,استعاده , تفسیر سوره حمد و توحید و گوشه ای ازاسرار رکوع و سجود, تشهد و سلام و در آخراشاره ای به تکبیرهای پایانی نماز.

به این امید که : در چاپ و سر آثار حضرت امام[ ره] اینگونه تکرارها و دوباره کاریها دیده نشود و با دقت و تامل بیشتر تنظیم و عرضه گردد.

آداب الصلاه

این کتاب , در تاریخ 1361 هجری قمری , به دست توانا و قلم شیوای حضرت امام به اتمام رسیده است و به تصریح خودایشان ,این اثر را پیش از کتاب[ اسرارالصلاه یا صلاه العارفین و معراج السالکین] نوشته اند. این مجموعه معنوی و عرفانی به اهتمام و تلاش آقای سیداحمد فهری ترجمه و پاورقیهایی بدان افزوده گردیده است و توسط موسسه چاپ و انتشارات آستان قدس رضوی , در تاریخ 1366 ه.ش . به بازار عرضه و در دسترس عموم قرار گرفته است .

امام , دراین کتاب , برآنند که : مطالب بلند و سیر سلوکی و مسائل پیچده عرفانی را متناسب با فهم و درک عموم و درخوراستعداد و ظرفیت آنان , بیان کنندازاین روی , درانگیزه نگارش این اثر چنین نگاشته اند:

[ ایامی چند پیش ازاین , رساله ای فراهم آوردم که به قدر میسور,از اسرارالصلاه در آن گنجانیدم و چون آن را با حال عامه تناسبی نیست , در نظر گرفتم که شطری از آداب قلبیه این معراج روحانی را, در سلک تحریر در آورم شاید برادران ایمانی رااز آن تذکری و قلب قسی خود را تاثری حاصل آید].

با سیری در کتاب ,این عناوین به چشم می خورد:

حضور قلب و آثار آن , حشوع و حقیقت آن ,اخلاص و مراتب و درجاتش , طمانینه و حقیقت نیت , راههای تقرب به خداوند,اسراری از طهارت و رکوع و سجود و به مناسبت مطالب ,اندرزها و مواعظ حسنه و نیز اشاره ای به تفسیر سوره مبارکه حمد و توحید.

لازم به یادآوری ات که بخشهای زیادی ازاین کتاب را آقای سیداحمد فهری , همراه با مباحثی چند, برگرفته ازاسرارالصلاه شهید ثانی , اسرارالصلاه قاضی سعید قمی واسرارالصلاه عارف عامل , مرحوم میرزا جواد ملکی تبریزی و ... را در مجموعه ای به نام[ پرواز در ملکوت] در دو جلد گردآوری نموده و توسط انتشارات نهضت زنان مسلمانان , چاپ و منتشر گردیده است

مصباح الهدایه الی الخلافه والولایه

ترجمه احمد فهری , 22 صفحه ,انتشارات پیام آزادی تهران , قطع رقعی .

این اثر بسیار ژرف و گرانمایه , در 25 شوال المکرم 1349 ه.ق . به قلم رسا و توانای حضرت امام خمینی نگارش یافته است . روح مواجی عرفانی واندیشه غ پرتوان حکمی و سیمای ملکوتی آن حضرت , دراین تالیف انعکاس یافته است . دراین کتاب ارزشمند, گوشه ای ازاسرار عرفانی و حقایق معارف دینی بیان گشته و در پرتو آیات کلام الله مجید و روایات شریف , مطالب شگرف معنوی به زیورالفاظ در آمده است .

مجموعه کتاب , به دو بخش , زیر عنوان :[ مشکوه] ترتیب یافته است . مشکوه اول , شامل 54 فصل و مشکوه دوم , با سر فصلهایی مانند :[نور], [مطلع] و[ میض] مطرح شده است .

در بخش نخست ,از عیب مطلق , کثرت و وحدت , خلیفه الله , و حقیقت اسماء و صفات و خلافت محمدیه[ ص] و ولایت علویه[ ع] بحث شده است .

در بخش دوم , برخی ازاسرار خلافت و ولایت , نبوت سرامانت الهی (که بر موجودات عرضه شده ) شرح چند حدیث , صادراول , حقیقت عقلیه ,ارکان اربعه توحید واسفاراربعه مطرح شده است .

مباحث کتاب , به صورت عرفانی و فلسفی و بگونه ای گزیده و سنگین عرضه شده و شایسته است که برای راه یابی به عمق کلام امام , و ژرفای حقایق عرفانی , قبلا, کتابهای دیگر آن عزیز, مانند :[آداب الصلاه] ,[ سرالصلاه یا معراج السالکین] و[ شرح دعای سحر] مطالعه شود, تا مشام جان , با عطر آن معانی طراوت یابد و آنگاه به مطالعه این کتاب پرداخته شود زیرا هر یک از علوم , بویژه علوم معنوی , زبان ویژه به خود را دارند و بااصطلاح مخصوص به خود سخن می گویند صاضافه بر تفسیر بعضی از آیات قرآن و شرح روایات , به اقوال برخ از عارفان بزرگ , مانند: قاضی سعید قمی , مرحوم شاه آبادی , مرحوم قمشه ای , محی الدین عربی و...اشاره و نقد و بررسی شده است . ازاین روی ,اگر کسی در فهم اینگونه مطالب کندی و دشواری احساس کرد, به گفته خودامام : باید بر توانایی ذهنی خود بدگمان شود, نه آن که به ایراد واتهام بپردازد.این اثر گرانقدر, برای افراد زمینه دار و آشنا با معارف معنوی نوشته شده است .اگر کسی به عمق مفاهیم آن پی ببرد, بنابر توصیه اکیدامام , در پایان همین کتاب , اینگونه معارف بلند را نباید, هر جا برای هر کس , بازگو نماید.

یادآوری این نکته لازم است که : ترجمه ای رساتر و گویاتر و تحقیق و تعلیقاتی پردامنه تر, همراه با چاپی خالی ازاغلاط, برای این اثرارزشمند, لازم است

تعلیقات علی شرح فصوص الحکم

این اثر, در سال 1406 ه.ق . با مقدمه ای از محمدحسن رحیمیان , به وسیله موسسه پاسداراسلام چاپ و منتشر شده است .

برای پی بردن به عظمت واهمیت این نوشته حضرت امام , ذکر مقدمه ای ضروری است :

عرفان اسلامی , در طول تاریخ , تکامل و پیشرفتهایی داشته است که در قرن هفتم , به دست محی الدین عربی , با حرکتی سریع , به نهایت کمال خود رسیده است . محی الدین , عرفان را وارد مرحله جدیدی کرد و او, پایه گذار عرفان نظری و علمی به شمار می آیداین عارف بزرگ , بیش از دویست تالیف دارد که مهمترین کتاب او,[ فصوص الحکم] است .این کتاب , متن درسی عرفان واز دقیقترین و عمیقترین متون این علم است . براین کتاب , شروح متعددی نوشته شده که معروفترین و بهترین آن شرح [قیصری] است . به گفته شهید مطهری :

[ در هر عصری , شاید دو سه نفر بیشتر پیدا نشده باشند که قادر به فهم این متن عمیق باشند].

امام خمینی , که به جرات , می توان او رااز نواد روزگار واز حسنات دهر دانست واز مشتاقان و قهرمانان این وادی است که درایام جوانی , گمشده خویش را در خدمت استادی فرزانه , همچون : مرحوم شاه آبادی یافت و مدت شش سال از محضر آن عارف کامل سود جست و خوشه ها بر چید. در همان ایام بود که[ شرح فصوص] و مقداری از[ مصباح الانس] رااز محضر استاد فرا گرفت و بر آن دو, تعلیقاتی نگاشت که حاصل آن مجموعه ای است به نام : [تعلیقات علی شرح فصوص الحکم و مصابح الانس] .

حضرت امام ,این اثر را در سال 1355 ه.ق . در 35 سالگی تالیف کرده اند و به گفته آگاهان از علوم معنوی و عرفانی :[ تاکنون کس جرات نکرده است که دراین سنین از عمر, براینگونه کتابها تعلیقه بزند و دست به قلم گردد].

اما او, که از نبوغ واستعداد ذاتی برخوردار و موید به فضل و عنایت خداوندی بود, توانست با قلمی شیوا و روان , بلندترین معانی و مفاهیم عرفانی را در عباراتی زیبا و رسا و به گونه ای دلپذیر و گرانبار بیان کند.

امام , دراین اثر گرانقدر وارزشمند, ضمن توضیح و تفسیرافکار و اندیشه های محی الدین عربی , هیچ گاه مطالب رااز آن جهت که از بزرگان نقل شده است , نمی پذیرد و با فکر واندیشه مستقل و بالنده خود, به پاسخگویی عالمانه و موشکافانه می پردازد و در صفحه 196 - 197, به نقد و بررسی سخن محی الدین می پردازد. و نیز در عین احترام به نظرات استاد و مراد خود, مرحوم شاه آبادی , گاه به نظرات ایشان اشکال گرفته و تحلیل عمیق و جانانه ای ارائه می دهد (ص 8692) بالاخره ,او در عرفان ( همانند سایر علومش ) مقلد نیست , بلکه مجتهدی است صاحب نظر و مستقل , که این ویژگی , در تمام آثار باقی مانده ازایشان , کاملا پیدا و روشن است . سرگذشت این کتاب , که در مقدمه آن بیان شده , جالب و شنیدنی است :

ساواک شاه , ضمن هجوم وحشیانه به منزل امام خیلی از کتب و تالیفات واز جمله : همین تعلیقات را به یغما می برد. بعداز پیروزی انقلاب اسلامی , در سال 1362 ه.ش . در شهر همدان , یکی از طلاب می بیند که شخصی در داخل مدرسه علمیه کتب خطی را برای فروش عرضه کرده است .این طلبه , دو کتاب را به مبلغ 50 تومان خریداری می کند. بعداز مطالعه , متوجه می شود که : در آخراین تعلیقه ها نوشته شده است : [ السید روح الله الخمینی] .این طلبه , با خوشحالی فراوان , کتاب را به آیه الله حسین نوری که در آن زمان امام جمعه همدان بودند تحویل می دهد وایشان هم کتاب را به حضرت امام , تقدیم می دارند.

درباره تعلیقات امام , به مصباح الانس , مرحوم آیه الله فکور, یکی از علمای اهل معرفت می گوید :[آقای خمینی , مطالبی را که به عنوان حاشیه و تعلیقه بر کتاب مصباح الانس , که از متون اصیل کتب عرفانی است , مرقوم فرموده اند, درک بسیاری از آنها بر محققین فعلی مشکل و یا نامفهوم است واساسا,ایشان ازابتدای امر یک سنخ فکر عرفانی خاص به خود داشت].

حوزه :: فروردین و اردیبهشت - خرداد و تیر 1369، شماره 37 و 38