دلیل گرمای بی سابقه در اهواز چیست؟
براساس اعلام رسانه‌های محلی (چهارشنبه، هفتم تیر) دمای هوای اهواز به 53 درجه سانتی‌گراد رسید و اهواز گرمترین شهر جهان بود.
به گزارش جی پلاس، خوزستان در روزهای اخیر یکی از گرمترین روزهای خود طی دهه‌های اخیر را تجربه کرده است. حجم این گرما تا حدی است که روز پنجشنبه اهواز یکی از گرمترین مناطق زمین بود و همزمان این حجم از گرما در رسانه‌های خارجی نیز بازتاب داشت.
حتی، اتین کاپیکیان، یک متخصص در آژانس هواشناسی فرانسه، در این رابطه در توئیتر خودش نوشت: اهواز دمای 53,7 درجه‌ای را تجربه کرده و این قطعا یک رکورد‌شکنی در ایران و همچنین رکوردی جدید بین دمای تیر آسیا‌ست. بااین‌حال، واشنگتن‌پست در گزارش خود به نقل از یکی از پایگاه‌های هواشناسی مدعی شد: اهواز دمای 54 درجه را تجربه کرده و اگر این اطلاعات دقیق باشد، می‌توانیم بگوییم احتمالا دمای هوای اهواز با گرمترین دمایی که تاکنون کره‌زمین تجربه کرده، برابر بوده اما نکته حائز اهمیت دراین‌باره چرایی گرمای اهواز است.
این اتفاق در ایران دقیقا یک ماه بعد از یک خرداد بسیار گرم در بسیاری از مناطق خاورمیانه رخ داد؛ هفتم خرداد دمای منطقه‌ای در پاکستان به 53,5 درجه رسید، این گرمترین دمای تاریخ پاکستان و گرمترین دمای تاریخ جهان در ماه «می» میلادی بود. همان زمان دمای کنارک ایران هم در ماه «می» به 52,7 درجه سلسیوس رسید و این هم گرمترین دمای ایران در این ماه بود. این رکوردشکنی‌های پی‌درپی در دمای هوا، مسئله غیرقابل انتظاری برای دانشمندان اقلیمی در جهانی در حال گرم‌شدن نیست. براساس تحقیق 2016 مجله ساینس علت شدیدتر‌شدن اواج گرمایی تغییر اقلیم است که عامل اصلی ایجاد آن انسان‌ها هستند. در همین رابطه دکتر ناصر کرمی، استاد دانشگاه دانشگاه برگن نروژ و اقلیم‌شناس این گرمای امروز در خوزستان را نتیجه دستکاری انسان در طبیعت می‌خواند و می‌گوید: «اگر بخش‌های مختلف در دنیا افزایش دمای سه درجه را تجربه خواهند کرد، براساس بررسی‌ها می‌توان گفت ایران با رشد بالاتری از میزان گرمایش زمین مواجه خواهد بود.» آنچه در ادامه می‌خوانید مشروح گفت‌وگو با ناصر کرمی اقلیم‌شناس است:
بر اساس پیش‌بینی‌های جهانی در سال 2070 شاهد گرم‌شدن دو درجه‌ای کره زمین خواهیم بود اما پیش‌ازاین شما در یکی از اظهار‌نظر‌های خود عنوان کرده بودید این وضعیت در برخی مناطق ایران آغاز شده، گرمای کم‌سابقه خوزستان تا چه اندازه متأثر از پدیده تغییر اقلیم و گرمایش زمین است؟
نکته مهمی که وجود دارد این است که گرمایی که درحال‌حاضر موجود است گرمای بی‌سابقه یا حتی کم‌سابقه‌ای نیست. چیزی که در روزهای اخیر شاهدش بودیم در نهایت تا 50 درجه در نوسان بود اما در 5،6ساله اخیر دمای هوا در این منطقه در نهایت تا 52 درجه در نوسان بوده است. اگر سال‌های اخیر را ملاک قرار دهیم چنین دمایی مکررا وجود داشته است. از طرفی اگر بخواهیم به عقب‌تر برگردیم از 1961 به این سو، یعنی بیشتر از 50 سال گذشته به‌طور متوسط هردو سال یک‌بار دمای بالای 50 درجه یا بالاتر در خوزستان رخ داده است و نمی‌توان به صرف بالارفتن دما، تغییر اقلیم را اثبات کرد. اینکه این توالی دو سال یک‌بار به هم خورده و در 5،6 سال اخیر هر‌ساله شاهد این بیشینه دما هستیم، می‌تواند به تغییر اقلیم مرتبط باشد ولی این دما در 60 سال گذشته همواره وجود داشته و بی‌سابقه نیست.
یک نگرانی کلی درباره خوزستان وجود دارد و آن این است که ممکن است روند گرمایش در این استان به حدی پیش برود که این منطقه به جای نامناسبی برای زندگی تبدیل شود. آیا این فرضیه درست است؟ و به نظر شما برنامه‌ای برای مقابله با این وضعیت در سیاست‌های زیست‌محیطی در ایران وجود دارد؟
خوزستان درحال‌حاضر هم جای نامناسبی برای زندگی است و به‌همین‌دلیل می‌بینیم که خیلی از افراد ساکن این منطقه که امکان مهاجرت پیدا کنند از این استان خارج می‌شوند. درواقع شرایط اقلیمی، محیط‌زیستی و بحث ریزگردها شرایطی را ایجاد کرده که این اتفاق بیفتد. تحقیقات و منابع متعددی نشان می‌دهد در سال‌های اخیر خوزستان گرم‌تر و خشک‌تر شده است. به همین منظور ما روند اقلیمی چند استان را مورد محاسبه قرار دادیم. بر‌این‌اساس ایستگاه دزفول در شمالی‌ترین نقطه، ایستگاه اهواز در مرکز، ایستگاه رامهرمز در شرق و ایستگاه آبادان در جنوب به شکل مشابهی، حدودا یک و نیم درجه افزایش دما و حدود 20 درصد کاهش بارش را نشان می‌دهند؛ البته این مسئله در عراق، سوریه و کویت قابل مشاهده است. نتایج این محاسبات نشان می‌دهد خوزستان گرم‌تر و خشک‌تر می‌شود اما آنچه بیش از همه، خوزستانی‌ها را رنجانده این است که در نتیجه مدیریت نابسامانی که در چشم‌انداز و محیط وجود دارد، منابع آب این استان انتقال پیدا می‌کند. در کنار این موارد باید به تخریب سرزمین در عراق و سوریه اشاره کرد که باعث ورود ریزگردها به خوزستان می‌شود. مجموع این شرایط نشان می‌دهد همه چیز علیه خوزستان است.
در جایی عنوان کرده بودید که مسئله دما و گرما را باید از هم جدا دانست، این دو مقوله در مورد گرمای این روزهای استان‌های جنوبی کشور چگونه است؟
من البته این مسئله را که دما وگرما از هم جدا هستند، متوجه نشدم. موارد مورد بررسی ما در چنین شرایطی دمای روزانه و اقلیم هستند. ما تا به امروز در خوزستان دمای 55،56 درجه نداشتیم، بااین‌حال، حتی اگر چنین افزایش دمایی داشته باشیم هم نمی‌توان گفت تغییر اقلیم رخ داده است. برای اعلام نظر درباره تغییرات اقلیم باید حداقل یک روند 30ساله را در نظر بگیریم. طبق این تعریف باید تغییرات روند 30ساله را نسبت به یک روند بلند‌مدت‌تر مثلا صد‌ساله مورد بررسی قرار دهیم. در نتیجه در صورتی می‌توانیم بگوییم تغییر اقلیم رخ داده که روند 30ساله به صورت متناوب وجود داشته باشد و تغییر محسوسی نسبت به آن روند صد‌ساله نشان دهد. این البته نظر قطعی نیست و تنها می‌تواند قابل بررسی باشد. اگر این مبنا را در نظر بگیریم می‌توان گفت، نشانه‌های تغییر اقلیم در خوزستان و البته سایر نقاط ایران قابل بررسی است.
مردم در استان خوزستان نگرانی‌هایی نیز از طرح انتقال آب کارون دارند، به نظر شما اجرای این طرح هم می‌تواند به تشدید وضعیت گرما در استان خوزستان دامن بزند؟
انتقال آب کارون نمی‌تواند باعث تغییر اقلیم در خوزستان باشد و تغییر تنها در چشم‌انداز استان خوزستان است. به‌هرحال، از آنجایی که کارون و آب‌هایی که وارد این استان می‌شوند نقش مهمی در تغییر چشم‌انداز این منطقه دارند از مؤلفه‌های جغرافیایی و محیطی اینجا هستند که اگر ما آب‌های این استان را از آن دریغ کنیم به‌لحاظ منطقه‌ای می‌تواند بر میکرواقلیم این منطقه تأثیر بگذارد. درواقع به صورت محدود و محلی رطوبت و پوشش گیاهی‌اش را از دست می‌دهد و همین‌طور به صورت محدود و محلی ممکن است رطوبت موجود در هوا کاهش پیدا کند. اینها نکات مهمی است به‌ویژه در نیمه شمالی استان می‌تواند در 10 تا 15 سال آینده چشم‌انداز طبیعی و محیطی خوزستان تأثیر داشته باشد اما اقلیم استان تحت‌تأثیر مؤلفه‌های کلان‌تر و شاخص‌های سینوپتیک کره زمین است و نمی‌شود به راحتی گفت که انتقال آب، اقلیم را تغییر می‌دهد.
به صوت کلی مواجهه برنامه‌ریزان در ایران با پدیده تغییر اقلیم تا چه اندازه کافی و درست و بهنگام است؟
من سال‌هاست که بحث تغییر اقلیم در ایران را بررسی می‌کنم؛ مسئله‌ای که تا مدت‌ها انکار می‌شد و بسیاری از شخصیت‌های دانشگاهی بدون توجه به منابع به آن بی‌توجهی می‌کردند. خوشبختانه درحال‌حاضر جامعه دانشگاهی این مسئله را پذیرفته و کمابیش می‌بینیم که نهادهای مرتبط به‌ویژه در وزارت نیرو؛ آقای چیت‌چیان بارها و به تازگی هم خانم ابتکار به بحث تغییر اقلیم اشاره کرده‌اند و این مسئله تا حدودی پذیرفته شده که ایران به کشور خشک‌تر و گرم‌تری تبدیل شده اما این مسئله بازتابی در برنامه‌ریزی‌های کلان ایران نداشته است. ما همچنان در برنامه ششم توسعه می‌خواهیم 95 درصد موادغذایی را در ایران تولید کنیم که می‌خواهد منابع آب را از طبیعت بگیرد و آن را به کشاورزی ناپایدار زیان‌ده تخصیص بدهد. در این برنامه افزایش جمعیت کشور را داریم و روندهای سابق در سوءمدیریت در مصرف منابع آب ادامه دارد. ما با تغییر اقلیم آسیب‌پذیرتر شده‌ایم ولی متأسفانه عمده روش‌هایی که باعث اتلاف منابع آب می‌شود در حوزه کشاورزی ناپایدار ادامه دارد.
به نظر شما از منظر اقلیم‌شناسی چگونه می‌توان این وضعیت در استان خوزستان را مدیریت و از تبدیل‌شدن وضعیت کنونی به وضعیت بحرانی طی سال‌ها و دهه‌های آینده جلوگیری کرد؟
در خوزستان یک مهندسی سرزمین رخ داده که حاصلش وضعیت موجود است. ما تصمیم گرفتیم در خوزستان سدهای زیادی بزنیم تا آب‌ها از مسیر عادی جریان نداشته باشند و افزون بر ظرفیت محیط شهرها، مصرف آب توسعه پیدا کرده و به‌لحاظ محیطی تخریب شده است. در این وضعیت معکوس‌کردن مهندسی سرزمین به راحتی انجام نمی‌گیرد که جمعیت را محدود کرده، شهرها را کوچک کنیم، تقاضای مصرف آب را پایین بیاوریم، سدها را برچینیم و سیستم هیدرولوژیک را به وضعیت سابق برگردانیم. درواقع برای مدیریت سرزمین در خوزستان به یک برنامه خیلی پیچیده و کلان نیازمندیم. به‌هرحال، خوزستان به سمت شرایط مطلوبی پیش نمی‌رود و تمام پیش‌بینی‌ها می‌گویند که آینده خوزستان نگران‌کننده است. کاری که در وهله اول باید انجام شود این است که طرح‌های انتقال آب این استان لغو شده و پوشش گیاهی و فضای سبز ترمیم شود. مشکل اصلی خوزستان این است که ما تعمدا رطوبت خاک را گرفتیم؛ یعنی مانع جریان آب به صورت طبیعی شده‌ایم. (چه به صورت سیلاب، چه به صورت رودخانه‌ها و چه به صورت نهرها) درواقع وقتی خاک رطوبتش را از دست بدهد در معرض فرسایش قرار می‌گیرد، به کانون گردوغبار تبدیل می‌شود و یکسری مشکلات دیگر را به وجود می‌آورد. درواقع ما باید رطوبت را به خاک خوزستان برگردانیم، آن هم با ترمیم خرابی‌هایی هیدرولوژیک که ایجاد کردیم. به عبارت دیگر، بخش زیادی از کشاورزی ناپایدار باید تعطیل شده، بخش زیادی از دستکاری‌ها مانند سدسازی و کانال‌کشی‌ها برچیده و به طبیعت استان احترام گذاشته شود که اینها نیازمند یک عزم ملی و برنامه جامع است و باید در سطح کل حاکمیت پذیرفته شود که خوزستان وضعیت بسیار بحرانی و خطیری دارد و نجاتش کار سختی هست. باید هزینه‌اش را داد و به خوزستان کمک کرد که نجات پیدا کند.
آقای کرمی در جایی شما عنوان کرده بودید «اگر گفته می‌شود که دمای زمین سه درجه افزایش پیدا می‌کند، باید بدانیم که منطقه ما پنج درجه گرم‌تر خواهد شد»، این درصد بالا در منطقه تا چه اندازه قابل اشاره است؟
یک نکته مهم در بحث تغییر اقلیم در ایران این است که آمارهایی که کانال بین‌المللی تغییرات اقلیم اعلام می‌کند، درباره روندهای تغییر اقلیم در دنیا، تا قبل از 2015 اعلام می‌کرد، جهان 0.75 درجه گرم‌تر شده است. در سال 2016 اعلام کردند این میزان از گرما به یک درجه رسیده است. تمامی شواهد و پژوهش‌ها و بررسی‌ها نشان می‌دهد این میزان در خاورمیانه حدود 1,5 درجه است. علاوه‌براین، شواهد هم به ما این‌گونه می‌گوید که 50 درصد سریع‌تر از روند جهانی گرمایش زمین به سمت گرم‌تر‌شدن می‌رویم. آن چیزی که آی‌پی‌پی‌سی درباره دلایل این اتفاق اعلام می‌کند این است که این روند در عرض‌های بالاتر بیشتر رخ می‌دهد و در عرض‌های پایین‌تر کمتر. به‌همین‌دلیل الان در اقلیم جهانی عنوان می‌کنند که سه درجه گرمایش زمین اجتناب‌ناپذیر است، اگر سه درجه برای دنیا اجتناب‌ناپذیر است ما باید خودمان را برای پنج درجه آماده کنیم، این به آن معنا بوده که تغییر چشم‌انداز به صورت کلی است. مثالی که می‌توانم بزنم این است که در آخرین عصر یخبندان 10 هزار سال پیش که هنوز بازمانده‌های ماموت‌ها حضور داشتند و یخبندان بود، دمای کره زمین پنج درجه گرم‌تر شد و اینکه حالا با فرض موجود بگوییم، ما 50 درصد گرمایش را بیشتر تجربه کرده و بالای پنج درجه گرما را تجربه می‌کنیم اصلا اتفاق بعیدی نیست.
دیدگاه تان را بنویسید