شرح مختصر دعاى مکارم الاخلاق/ گفتار ششم

پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران: آنچه در پی می آید، ششمین گفتار از «شرح مختصر دعای مکارم الاخلاق» توسط یادگار گرامی امام حجت الاسلام و المسلمین سید حسن خمینی است که در ماه مبارک رمضان به صورت روزانه منتشر خواهد شد.

گفتار ششم. اهمیت و چگونگی صلوات بر پیامبر و اهل بیت پاک او

در گفتار پیشین به این نکته پرداخته شد که صلوات بر پیامبر گرامی اهل بیت عصمت و طهارت (علیهم السلام) کلید و مجوزِ پذیرش حاجات و استجابت ادعیه و مناجات است. اگر مومن بخواهد حاجات و خواسته هایش برآورده شود، باید آن خواسته ها را در ظرفی محفوف به صلوات بر پیامبر و اهل بیت او به آستان قدس الهی روانه کند تا به برکت همراهی با این دعای پذیرفته شده، حاجات ایشان نیز به درجه اجابت نائل آید.

روایات مأثور از منابع شیعه و سنی، صلوات بر پیامبر و آل بیت او را بسیار ارج نهاده و برای آن تاثیر فراوان و پاداش فوق العاده ای ذکر کرده اند؛ به گونه ای که برخی از این روایات انسان را به شگفتی وامی دارد. چنان که در این حدیث شریف، حضرت باقر (علیه السلام) از پیامبر گرامی نقل کرده است: «من صلّی علی ایماناً وَ احْتِساباً اِسْتَأُنَفَ الْعَمَلَ»(وسایل الشیعه/ج7/ ب34/) هرکه از روی ایمان و باور بر من صلوات فرستد، کارها و اعمال خود را از سر گیرد؛ به عبارت بهتر هرکه ذکر صلوات را با اعتقاد قلبی همراه سازد، همه گناهانش آمرزیده می شود و زان پس باید در انجام عمل صحیح بکوشد.

در روایتی دیگر نیز آمده است: «مَا فِی الْمِیزَانِ شَی ءٌ أَثْقَلَ مِنَ الصَّلَاهِ عَلَى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ»(وسایل الشیعه/ ج7/ ح1/ باب34/ ابواب الذکر) و از امام رضا(ع) منقول است که فرمود «مَنْ لَمْ یقْدِرْ عَلَی مَا یکَفِّرُ بِهِ ذُنُوبَهُ فَلْیکْثِرْ مِنَ الصَّلاةِ عَلَی مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ فَاِنَّهَا تَهْدِمُ الذُّنُوبَ هَدْماً»(امالی صدوق/ ص68)؛ هرکس گناهان بسیار در پرونده دارد، بر محمد و آل او بسیار صلوات فرستد که صلوات بر پیامبر گرامی گناهان را منهدم می کند.

شایسته است به این نکته التفات شود که صلوات بر پیامبر گرامی، افزون بر آنچه به اختصار گذشت، دستوری الهی است: «إِنَّ اللهَ وَ مَلائِکَتَهُ یصَلُّونَ عَلَى النَّبِی یا أَیهَا الَّذینَ آمَنُوا صَلُّوا عَلَیهِ وَ سَلِّمُوا تَسْلیما»(احزاب/ 56)؛ خداوند و فرشتگانش بر پیامبردرود می فرستند؛ ای مومنان بر او درود فرستید و به فرمانش گردن نهید. لیکن توجه به آیه پنجاه و ششم از سوره مبارکه احزاب، این پرسشها را به ذهن می آورد که صلواتِ خدا و صلواتِ ملائکه به چه معناست؟ و صلواتِ مومنان چگونه است؟

حضرت کاظم (علیه السلام) در پاسخ به پرسشی از تفسیر این آیه و معنای صلوات خدا و فرشتگان و مؤمنان بر پیامبر فرمودند: «صلاةُ اللهِ رَحمَةٌ مِنَ اللهِ، و صلاةُ مَلائِکَتِهِ تَزکِیَةٌ مِنهُم لَهُ، و صلاةُ المُؤمِنِینَ دُعاءٌ مِنهُم لَهُ»(ثواب الاعمال/ ج1/ ص187)؛ صلوات خدا نوعی رحمت از جانب او برای پیامبر است و درود فرشتگان ستایش آنان از پیامبر و صلوات و درود مومنان، دعایی است از جانب آنان برای پیامبر.

برترین رحمت اعطاء شده به پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) نیز تأثیر بی نظیر ایشان در همه کائنات است؛ به گونه ای که همه برکات و فیوضات از وجودِ ذی جود ایشان سرچشمه می گیرد.

فرشتگان نیز این ذکز شریف را بر لب دارند و در ستایش خود پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) را از هر عیب و نقصی تنزیه و تزکیه می کنند. صلوات مؤمنان هم به ترتیبی که گذشت، به معنای طلبِ تعالی درجات پیامبر(ص) است؛ با این درخواست که ذات مقدس حق رحمتش را بر پیامبر افزون گرداند.

حضرت صادق (علیه السلام) در روایتی با همین مضمون به تحلیل معنای آیه شریفه پرداخته اند؛ در این حدیث شریف نیز صلوات الهی به معنای رحمت از سوی او و صلوات فرشتگان تزکیه و صلوات مؤمنان دعا برای پیامبر معرفی شده است؛ امام همچنین در قسمت پایانی این روایت، درباره «و سَلِّمُوا تَسْلِیماً» فرموده اند: «یعنی التّسلیم فیما ورد عنه»(وسایل الشیعه/ ج7/ ب3 ابواب الذکر/ ح1) یعنی مؤمنان باید نسبت به آنچه پیامبر فرمان می دهد، تسلیم و فرمانبردار باشند.

نکته پایانی در این گفتار نیز چگونگی صلوات بر پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) است.

پیامبر گرامی خود در پاسخ به این پرسش فرموده اند: «قولوا اللهم صل علی محمد و آل محمد، کما صلیت علی ابراهیم و آل ابراهیم فی العالمین انک حمید مجید» (کنزالعمال/ 2150).

این حدیث شریف، افزون بر منابع روایی شیعه، در بسیاری کتب اهل سنت آمده است و کتاب الدر المنثور" آن را از صحیح بخاری و مسلم و ترمذی و نسائی و ابن ماجه و ... نقل کرده است. جلال الدین سیوطی صاحب تفسیر "الدر المنثور" بر این نکته تأکید می کند که افزون بر بر حدیث یادشده، هجده حدیث دیگر درباره چگونگی صلوات بر پیامبر، ذیل همین آیه شریفه نقل شده است که جملگی به لزوم ذکر عبارتِ «و آل محمد» هنگام صلوات تصریح دارند.(الدر المنثور/ ج5/ ص216 به بعد)

آنچه پیامبر گرامی(صلی الله علیه و آله) در چگونگی این ذکر شریف بیان کرده اند، روش کامل و افضل آن است؛ لیکن روشن است که هر کس به طریقی مدح محبوب می گوید و زبان به ثنای او می گشاید.

در پایان این گفتار و در بیان کلی می توان گفت که ذکر شریف صلوات، افزون بر همنوایی با خدا و فرشتگان، و نقش مؤثر در استجابت دعا، موجب طهارت نفس و پالایش روح و ریزش گناهان و البته آراستگی اخلاق می شود؛ چنان که در زیارت جامعه کبیره می خوانیم: «وَ جَعَلَ صَلاَتَنَا (صَلَوَاتِنَا) عَلَیْکُمْ وَ مَا خَصَّنَا بِهِ مِنْ وِلاَیَتِکُمْ طیِباً لِخَلْقِنَا وَ طَهَارَة لِأَنْفُسِنَا وَ تَزْکِیَة لَنَا وَ کَفَّارَة لِذُنُوبِنَا» خداوند صلوات ما بر شما [پیامبر(ص) و اهل بیت(ع)] و ولایت ما نسبت به شما را، موجب پاکیزگی اخلاق، طهارت نفوس و تزکیه روح، و کفاره گناهانِ ما قرار داده است. «اللهم صل علی محمد و آل محمد»!