جی پلاس: افلاک‌نما را بیشتر بشناسید
افلاک‌نما یا آسمان‌نما محلی است برای نمایش نیم‌کره‌ای مصنوعی از آسمان زمین. این سازه‌ی نمایشی، گنبدی شکل است تا با آن‌چه ما از آسمان زمین می‌بینیم سازگاری داشته باشد.
به گزارش خبرنگار جی پلاس از افلاک‌نما برای مقاصد آموزشی و تفریحی استفاده می‌شود تا به وسیله‌ی آن نمایی شبیه‌سازی شده و دقیق از آسمان و اجرام آن ارائه شود. برای مثال با استفاده از افلاک‌نما می‌توان به آموزش اشکال و جایگا‌ه‌های صورت‌های فلکی و اجرام درون آن‌ها پرداخته و حرکت اجرام آسمانی را از دید ناظر زمینی و حتی ناظری بر روی یک سیاره یا ماه دیگر، نمایش داد.
ساختار افلاکنماها چگونه است؟
همان‌طور که اشاره شد افلاکنماها سازه‌هایی گنبدی شکل‌اند. گنبد افلاکنماها معمولن قطری از ۳ تا ۳۵ متر داشته و می‌تواند قابل جابه‌جایی هم باشد. گنبد افلاکنماها را با گچ، شیشه و یا آلمینیوم می‌پوشانند، البته گچ در بناهای قدیمی‌تر استفاده می‌شده است و مشکل بازتاب صدا به داخل گنبد را داشته. در حال حاضر گنبد اکثر افلاکنماها را از آلمینیوم یا شیشه می‌سازند که هم ارزان‌تر از بنای گچی است، هم با تعبیه‌ی سوراخ‌هایی در بنای گنبد، صدا به داخل بازتاب کم‌تری خواهد داشت. افلاک‌نماهای بزرگ می‌توانند میزبان همزمان ۵۰۰ بازدید کننده باشند.
افلاک‌نما چه‌طور کار می‌کند؟
هر افلاک‌نما برای شبیه‌سازی نمای آسمان دو عنصر اساسی دارد. یکی گنبد آن است و دیگری دستگاه پرتوافکنی که نمای آسمان را بر روی گنبد بیندازد. این پرتوافکن‌ها اولین‌بار توسط شرکت آلمانی Zeiss و در فاصله‌ی سال‌های ۱۹۲۳ تا ۱۹۲۵ ساخته شدند. پرتوافکن‌های افلاک‌نما اندازه‌ها و مدل‌های متفاوتی دارند که بنا به نوع آن‌ها می‌توان از سیارات و کهکشان‌ها و صورت‌های فلکی تا اجرام عمیق‌تر آسمان و حتی دنباله‌دارها را نمایش داد. پرتوافکن‌های امروزی مجهز به تکنولوژی لیزر بوده و با کمک رایانه کار می‌کنند که این باعث می‌شود تا بتوان با آن‌ها تصاویر متنوع‌تری از آسمان را نمایش داد.
چند افلاک‌نمای شاخص در ایران
در شهرهای مختلف کشورمان و در مراکز آموزشی‌ای چون بعضی از کانون‌های پرورش فکری و رصدخانه‌های محلی، می‌توان افلاک‌نماهای کوچک را یافت، اما ما در این‌جا قصد داریم به معرفی چند افلاک‌نمای معروف بپردازیم.
آسمان‌نمای بزرگ اصفهان
این افلاک‌نما در محل گنبد آب انبار مصلی اصفهان قرار دارد و از سال ۷۶ راه‌اندازی شده است. این آب انبار از آثار باستانی شهر اصفهان و تحت نظارت سازمان میراث فرهنگی است. زیر گنبد این آب انبار به جهت دارا بودن فضایی تاریک و بدون هیچ آلودگی نوری، مناسب نمایش اجرام آسمانی است. این آب انبار در محل خیابان مصلی ( آب۲۵۰ سابق ) و در مجاورت مسجد مصلی اصفهان قرار دارد. همچنین فضای جانبی این آسمان‌نما در محوطه‌ای حدودن ۱۰۰۰ متری، با داشتن یک حیاط مناسب می‌تواند محل رصدی مناسبی برای علاقه‌مندان باشد.
آسمان‌نما و مرکز علم گنبد مینا
این مرکز علم که شامل آسمان‌نما هم می‌باشد، در اراضی عباس آباد تهران واقع شده و از طریق پارک آب و آتش نیز قابلیت دسترسی دارد. بنای این مرکز در شهریور ۱۳۹۳ آغاز به کار کرده و سالن نمایش شیب‌دار آن ظرفیت ۱۵۰ بازدید کننده را داراست و پرده‌ی نمایش آن، گنبدی با قطر ۱۸ متر است. البته علاوه بر آسمان‌نمای این مرکز، بازدیدکنندگان می‌توانند در سالن نمایش به دیدن فیلم‌های سه بعدی در زمینه‌های مختلف علوم بنشینند..
رصدخانه و آسمان‌نمای آلاشت
این مجموعه با نام رصدخانه‌ی آیت‌الله صالحی مازندرانی نخستین رصدخانه‌ی استان مازندران است. ارتفاع این رصدخانه از سطح دریا ۱۸۱۵ متر بوده و کل مجموعه‌ی رصدخانه بر روی تپه‌ای به ارتفاع ۵۰ متر قرار گرفته که از ۳ طرف به پرتگاه و از طرف دیگر به دامنه کوه محصور است. به همین دلیل تنها راه دسترسی به آن پلکانی است که باید پیاده طی شود. در این مجموعه امکاناتی چون ۲ دستگاه تلسکوپ ۱۴ و ۶ اینچی، اتاق آسمان‌نما و کتابخانه تخصصی وجود دارد.
آسمان‌نمای پارک نجوم شهر زنجان
این آسمان‌نما اولین آسمان‌نمای دیجیتالی ایران بود که تأسیس شد. دیجیتال بودن سیستم نمایش این آسمان‌نما که در پارک نجوم شهر زنجان واقع است، قابلیت بزرگ‌نمایی و حرکت بین اجرام سماوی و نمایش حرکت اجرام سماوی را به آن داد. این در صورتی است که سیستم‌های پیشینی که در ایران وجود داشتند آنالوگ بوده و فقط نمایی ثابت از آسمان را به نمایش می‌گذاشتند.
افلاک‌نمای خیام
مجتمع اخترشناسی و افلاک‌نمای خیام یکی از بزرگ‌ترین طرح‌های علمی ایران است. این مجتمع یکی از مراکز پژوهشی در حال ساخت در نیشابور است. افلاک‌نمای خیام در نیشابور و در نزدیکی آرامگاه خیام در حال ساخت است و متأسفانه هنوز به بهره‌برداری کامل نرسیده. این پروژه از سال ۱۳۷۹ به اداره کل فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان واگذار گردیده که تاکنون بیش از ۹۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته است. در دی ماه ۹۳ و طی مصاحبه‌ای با پایگاه خبری قدس خراسان، دبیر انجمن علمی و فرهنگی حکیم عمر خیام نیشابوری گفت: در حال حاضر مشکل اصلی به بهره‌برداری نرسیدن افلاک‌نمای نیشابور، بحث تحریم‌هاست.
دیدگاه تان را بنویسید