نمود پیوند واقعی فرهنگ ملی و مذهبی در ایران را با کنار هم قرار دادن حدیث نبوی «وطن‌دوستی از ایمان است» و بررسی رفتار اجتماعی مردم در مصادف شدن شب یلدای امسال با ایام سوگواری ماه صفر می‌توان مشاهده کرد.
به گزارش جماران به نقل از ایسنا، ایرانیان از دیرباز به‌عنوان ملتی یکپارچه و منسجم در جهان شناخته می‌شدند که آیین و سنت‌هایشان با باورهای مذهبی ایشان هم‌راهی دارد. نگاهی به تاریخچه فرهنگی ایران، حتی در همین چند دهه گذشته که به یاد آوردنش کار چندان سختی نیست، به‌خوبی نمایانگر این مطلب است.
گره خوردن فرهنگ و مذهب
از نظر جامعه‌شناختی، هویت ملی به این لحاظ اهمیت دارد که یکی از عوامل مهم انسجام اجتماعی و وفاق ملی در هر جامعه تلقی می‌شود. هر اندازه یک ملت از هویت محکم‌تر و منسجم‌تری برخوردار باشد، به همان اندازه در تحکیم پایه‌های همبستگی و وفاق اجتماعی موفق‌تر خواهد بود.
در روایت‌های دینی آمده است: «حب‌الوطن من الایمان». این خود می‌تواند به‌عنوان نکته شروع تعاملات ملی مذهبی در یک جامعه باشد. در جامعه‌ای همچون ایران که مفاهیم کلان دین و وطن‌دوستی این‌چنین در هم آمیخته، می‌توان ادعا کرد هویت مذهبی هم، در کنار هویت ملی، به انسجام و یکپارچگی روابط میان افراد تشکیل‌دهنده جامعه کمک می‌کند.
مذهب ایرانیان پیش از اسلام
طی قرون و اعصار، مذهب ایران باستان، به نام مذهب یکتاشناسی در جهان شناخته شده است. پروفسور «ویلهلم گایگر» آلمانی در این‌باره نوشته است: «به غیر از قوم بنی‌اسرائیل، هیچ ملت کهن دیگر به جز ایرانیان عصر اوستا در مشرق‌زمین، نتوانست به چنین نقطة رفیعی از مذهب برسد. در هیچ نقطه دیگر از جهان مردم این‌طور فارغ از الهه‌پرستی نبودند. این ایرانی‌ها بودند که به سوی یکتا‌پرستی گراییده بودند.»
حتی پیش از زرتشت و در روزگار پادشاهان پیشدادی، مردم ایران به ستایش یک آفریننده به نام «مزدا» معتقد بودند و به همین جهت در شاهنامه فردوسی به آن‌ها عنوان «مزدیسنی» یعنی پرستنده «مزدا» داده شده است.
ایران پس از پذیرش اسلام
اکثریت ایرانیان در طول زمان به آیین اسلام گرویدند و مسلمان شدند. نزدیک به 88 درصد ایرانیان شیعه هستند. در حالی که مذهب شیعه دست‌کم از قرن دوم هجری با این نام به معنای «پیرو» شناخته شده بود و در زمان امام ششم شیعیان رشد قابل ملاحظه‌ای داشت، گسترش و ظهور شیعه دوازده امامی از زمان حکومت صفوی در ایران انجام شد که شیعه را مذهب رسمی ایران اعلام کردند. به‌دلیل گسترش تشیع و شکل‌گیری فعلی آن در زمان پادشاهان صفوی و توسط ایرانیان، فرهنگ ایرانی و شیعه اشتراکات فراوانی دارد.
همزمانی رویدادهای ملی مذهبی
همانطور که در ابتدای گزارش اشاره شد، هویت ملی و مذهبی از مهم‌ترین پایه‌های همبستگی اجتماعی است. رخدادهای دهه‌های گذشته در ایران نمود بارزی از هماهنگی و هم‌سویی باورهای ملی مذهبی مردم ایران است؛ از مصادف شدن تعطیلات عید نوروز با ماه محرم گرفته تا همزمانی شب یلدای امسال با شب‌های سوگواری شهادت امام حسن و امام رضا و وفات پیامبر اکرم (سلام‌الله علیهم).
با وجود این‌که تا سال‌ها پیش از ورود اسلام به ایران، مردم این سرزمین آیین‌ها و جشن‌های چند صد ساله‌ای داشتند که با زندگی آن‌ها گره خورده بود، ریشه کردن علایق مذهبی در زندگی مردم و همزمانی آیین‌های مذهبی و ملی، نه تنها موجب تقابل این دو قطب فکری نشده، بلکه به نقطه اتصالی برای تقویت حس همبستگی اجتماعی تبدیل شده است.
شب یلدا و ایام سوگواری ماه صفر
امسال ائمه نماز جمعه شهرهای مختلف پس از اربعین در صحبت‌های خود به همزمانی شب یلدا با روزهای آخر ماه صفر اشاره کرده‌اند و از مردم خواسته‌اند جشن شب یلدا را امسال با تاخیر و همزمان با شب اول ربیع‌الاول برگزار کرده، حرمت روزهای آخر ماه صفر را حفظ کنند. مراجع تقلید نیز در پی استفتا و سوال‌هایی که درباره حکم برگزاری جشن شب یلدا از آن‌ها شده، نظرات خود را در چند روز گذشته درباره‌ی چگونگی صله رحم و گذراندن بلندترین شب امسال منتشر کردند.
از نمونه‌های بارز این فتاوی می‌توان به سخنان آیت‌الله مکارم شیرازی اشاره کرد که درباره حکم برگزاری آیین یلدای امسال و حکم شرعی آن گفته است: «سنت خوب صله رحم که همراه با کار خلاف شرعی نباشد، از نظر اسلام مورد تایید است و در این ایام عزا، از برگزاری مجالس شاد، خودداری شود.»
نکته قابل توجه در این ایام، هماهنگ شدن مردم یکتاپرست سرزمین ایران با آیین‌ها و سنن دین مبین اسلام است که در گذرگاه‌های مختلف به بوته آزمایش گذاشته شده است. در چند روز گذشته چندین کمپین مختلف از سوی قشرهای مختلف به راه افتاده که این همزمانی را در پست‌ها و عکس‌هایشان در شبکه‌هایی چون وایبر و اینستاگرام یادآوری می‌کنند. واکنش مردم ایران به این همزمانی را به صورت آشکار می‌توان در موج‌هایی دید که در شبکه‌های اجتماعی مختلف به راه افتاده است که چالشی با عنوان «به تاخیر انداختن جشن شب یلدا» و دعوت‌هایی که گروه‌های مختلف این شبکه‌های اجتماعی برای برگزاری متفاوت جشن بلندترین شب سال از کابران این شبکه‌ها می‌کنند، برخی از آنهاست.
