حجت الاسلام والمسلمین مبلغی گفت: امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی نه تنها بعد اختلاف افکنی و دوشقه کردن را ندارد بلکه نوعی همگرایی بین مسلمانان و حتی مسلمان و غیر مسلمان را در بر دارد.
حجت الاسلام والمسلمین احمد مبلغی، در گفت و گو با خبرنگار پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران در تبیین و تحلیل قیام امام حسین (ع) و جایگاه امر به معروف و نهی از منکر در نهضت امام حسین (ع) اظهار کرد: این سخن امام حسین (ع) هنگام شروع به قیام خود که می فرمایند من می خواهم امر به معروف و نهی از منکر کنم کمتر مورد تحلیل جامعه شناختی و تحلیل محتوایی قرار گرفته است.
وی افزود: در نگاه اول چنین بر می آید که قیام امام حسین ماهیت امر به معروف و نهی از منکری دارد و به این معنی نیست که در امر به معروف و نهی از منکر، شخصی به کسی توصیه ای کند و تمام شود چرا که امر و به معروف و نهی از منکر از لحاظ اجتماعی می تواند یک محتوای اجتماعی عظیم پیدا کند که ذات و ماهیت آن از بعد دینی امر به معروف و نهی از منکر باشد. این نگاه به عنوان نگاه نخست و جدی در مورد امر به معروف و نهی از منکر مورد تحلیل قرار بگیرد. باید سوالمان در این مورد این باشد که آیا نفس ماهیت قیام امام حسین (ع) امر به معروف و نهی از منکری است؟ یا اینکه امام حسین (ع) به دنبال امر به معروف و نهی از منکر بود ولی به دنبال مشکلات و موانعی که دستگاه ظالم آن موقع علیه او به راه انداخت، حرکت امر به معروف و نهی از منکری او را به سمت یک قیام خونین سوق داد و حضرت امام حسین (ع) در این قیام خونین مقاومت کرد و منجر به خلق یک حادثه استثنایی تاریخی شد.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس اضافه کرد: این درست نیست که مقاومت امام حسین (ع) در قیام عاشورا را امر به معروف و نهی از منکر محسوب کنیم. وقتی امر به معروف می خواهد بعد اجتماعی پیدا کند آیا شامل این مقاومت ها می شود و یا این مقاومت ها عنوان اسلامی دیگری دارد.تحلیل ها می گوید امر به معروف فرضیه ای بود که حضرت می خواست به آن عمل کند و حوادث بعدی بودند که ایشان را به مقاومت و شهادت سوق داد.
وی ادامه داد: تحلیل دیگر اینکه، بخشی از حرکت امام حسین (ع) مربوط به امر به معروف و نهی از منکر می شد. حرکت ایشان دارای عناوین متعدد دینی بود که یک عنوان که بر بخشی از فعالیت او صادق بود عنوان امر به معروف را داشت. این درست نیست که بگوییم تمام حرکتی که او برای تنظیم و بازسازی و ایجاد آن بود همه ذیل امر به معروف ونهی از منکر جای می گیرد. امام حسین (ع) حرکت عظیمی که منبعث از آمدن در یک فضای اجتماعی و پاسخ گفتن به بیعت طلبیدن ها بود، شروع کرد که بعد ها به فعالیت هایی می انجامد که بخشی از آن فعالیت ها نقش امر به معروف و نهی از منکر را داشت. در آن دوره فرصت برای امر و به معروف و نهی از منکر از بین رفته بود و حضرت می خواستند که این فرایض را به شکلی فعال در بیاورند. در ادبیات دینی هم آمده است که احیای فرایض دینی از مسیر این دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر می گذرد.
مبلغی با تاکید بر ضرورت شناخت صحیح از دو فریضه امر به معروف و منهی از منکر گفت: امر به معروف و نهی از منکر ذاتا از فرایض اجتماعی هستند و در فضای اجتماعی رخ می دهند و دارای کارکردهای اجتماعی هستند. اگر این فریضه های درست شناخته نشوند، ممکن است کارکردهای معکوس اجتماعی داشته باشند.
این استاد حوزه با اشاره به سوالی در خصوص ماهیت امر به معروف و نهی از منکر افزود: آیا امر به معروف و نهی از منکر در ظرف جامعه تحقق پیدا می کنند و یا خود هم باید دارای ماهیتی اجتماعی باشند؟ آنچه که در ذهنیت های ابتدایی ما وجود دارد این است که امر به معروف و نهی از منکر در ظرف جامع رخ می دهد. اما ساز و کار، چهارچوب و ابعاد آن در تناسب با جامعه مشخص نشده است. اینکه آیا این دو فریضه باید دارای قابلیت ها و تاثیرگذاری های اجتماعی باشد کمتر صحبت شده است.
وی با بیان اینکه امام حسین (ع) بالاترین مصداق برای تحلیل امر به معروف و نهی از منکر از ابعاد و ماهیت اجتماعی است افزود: باید شرایط دوره امام حسین (ع) را از چند زاویه بسنجیم؛ یکی اینکه وضعیت امر به معروف و نهی از منکر در آن دوره چگونه بوده است؟ دوره ماقبل یزید و دوره یزید امر به معروف و نهی از منکر به عنوان دو فریضه چه جایگاهی را داشته است؟ آیا جایگاه به شدت فرو خفته له شده ناتوانی پیدا کرده بود و در چنین وضعیتی عنوان کردن و یاد امر به معروف هم مرده بوده است یا صرفا واقعیت آن فراموش شده بود؟! اینها مسائلی است که نیاز به بررسی و تحلیل دارد. دیگر اینکه تلقی مردم آن زمان از امر به معروف و نهی از منکر با توجه به حرکتهای اجتماعی مختلفی با عنوان امر به معروف و نهی از منکر انجام می شد، چه بوده است.
مبلغی با اشاره به اینکه خوارج با عنوان امر به معروف و نهی از منکر فعالیت می کردند گفت: خوارج تحت نام امر به معروف و نهی از منکر به تکفیر دیگران می پرداختند و خشونت هایی را ایجاد می کردند و این فرایض ابزاری در دست تکفیری ها شده بود. در نتیجه نهضت ها و حرکت های اجتماعی معنون به عنوان امر به معروف و نهی از منکر هم باید بررسی شود تا نگاه امام حسین (ع) به عنوان نگاهی مقدس و معصوم که مرجعیت فقهی و فکری را داراست شناخته شود. بررسی امر به معروف و نهی از منکر در قیام امام حسین (ع) امری ساده نیست که با نگاهی ساده و بدون تحلیل از روی آن بگذریم و بگوییم: حضرت می خواست امر به معروف و نهی از منکر کند؛ پس ما هم بیاییم. ما باید اولا بفهمیم نهضت امام حسین (ع) چه نسبتی به امر به معروف و نهی از منکر داشته است؟ نسبت کل و جزء داشته است و تماما نهضت امام حسین (ع) را تشکیل می داده است؟ یا اینکه هدف امام حسین (ع) در نهایت ایجاد فضایی برای امر به معروف و نهی از منکر بوده است؟ آنگاه رابطه و اختلاف بین این نهضت امر به معروفی و نهی از منکری حسینی با آن نهضت های اجتماعی که دارای همین عنوان بودند، چه بوده است؟
امر به معروف و نهی از منکر در شرایط اجتماعی امروزی به دلیل پیچیده تر شدن جامعه و اجتماعی شدن بسیاری از مسائل فردی و به دلیل بر قراری فعل و انفعال بسیار شدید میان پدیده های انسانی و اجتماعی با یکدیگر مطالعه دقیق تحلیلی را می طلبد. نباید بی محابا وبدون مطالعه اقدام به انجام امر به معروف و نهی از منکر کرد.
این استاد حوزه با تاکید بر نقش برجسته و کلیدی حوزه های علمیه در تحلیل ابعاد و ماهیت امر به معروف و نهی از منکر در فضاهای امروزی افزود: حوزه های علمیه باید به این مساله بپردازند که امر به معروف و نهی از منکر چه جایگاهی در فضاهای اجتماعی امروز دارد و باید مجهز به چه مؤلفه هایی باشد تا یک فعالیت اجتماعی درست و ذواثر باشد. باید تعریف امر به معروف و نهی از منکر در سیره امامان به ویژه سیره امام حسین (ع) مشخص شود. تا زمانی که ما به این تعاریف دست پیدا نکنیم، اقدام به اجرای آن بدون این پشتوانه ها می تواند منجر به این شود که این فرایض مورد جفا قرار بگیرند.
وی افزود: مطالعه پیش نیاز برای درک نهضت امام حسین (ع) برای گشودن بحث امر به معروف ونهی از منکر و تحلیل این نهضت بزرگ ضروری و راهگشا است. اینکه آیا این نهضت از آغاز تا انتها یک نهضت بسیط منسجم است یا اینکه چند مرحله ای بوده و به اقتضای وضعیت هایی که پیش آمده، پدید می آمد و هر کدام جای یکدیگر و جای قبلی را می گرفت؟
اگر این حرکت را چند مرحله ای قلمداد کنیم می توان گفت حرکت اجتماعی امام حسین (ع) تا مکه یک حرکت وبعد از آن حرکتی با وضعیت و شرایط ویژه، از آن به بعد تا کربلا یک حرکتی دیگری با شرایط و ویژگی های ثالث محسوب می شود. همه این ها مقدس و محترم است و قابلیت مرجعیت برای بازاندیشی را در بر دارد. اگر این نهضت را 3 حرکت مرحله ای فرض کنیم باید مشخص کنیم که امر به معروف و نهی از منکر مربوط به کدام یک از حرکت های این نهضت است. یا اینکه مشخص شود که امر به معروف در ذات هر سه حرکت وجود داشته است.
رئیس دانشگاه مذاهب اسلامی ادامه داد: به علت ضعف تحلیل تاریخ در کشور ما ، مطالعه دقیقی از سیره های اهل بیت(ع) نداشته ایم. رابطه امر به معروف و نهی از منکر با فضای امت و رابطه شیعه و سنی را مورد غفلت قرار می دهیم. شاید از امر به معروف و نهی از منکر حتی در فضاهای اجتماعی داخلی تفسیری در ذهن کسانی نقش بسته باشد که کارکرد تفرقه برانگیز و جدا ماندن از فضای امت را داشته باشد.
وی با اشاره به آسیب های نگاه خوارجی به امر به معروف و نهی از منکر افزود: امر به معروف و نهی از منکر با قرائت خوارجی منشأ اختلاف و تفرقه بوده است. اختلافات و شکاف هایی که در آن مقطع تاریخی ایجاد می شد بیشتر خاستگاه امر به معروف ونهی از منکری داشت. خوارج با همین عنوان امر به معروف و نهی از منکر توانستند جامعه را به دو نیم مشرک و غیر مشرک تقسیم کنند. البته در آن مقطع بحث شیعه و سنی مطرح نبود و بیشتر رویکرد آنها به تصور خودشان در راستای شرک زدایی بود. به هر حال امر به معروف و نهی از منکر خوارجی سطحی انگارانه و با اندیشه سطحی توانست جامعه آن روز را به اختلاف کشانده و اسباب تفرقه و تکفیر از جانب خوارج را مهیا کند.
رئیس مرکز تحقیقات اسلامی مجلس اضافه کرد: قیام امام حسین (ع) یک قیام للامة بود. امام شیعه با تفکر شیعی بود اما کارکرد امامت او صرفا برای شیعه نبود بلکه برای همه امت بود. ایشان همه شئون امت، از وحدت بین مسلمین تا دور کردن آنها از خشونت، ظلم و ستم را در نظر می گرفت. وقتی بحث ظلم حاکم ظالم می شد، صرفا موضوع شیعه نبود که تحت ظلم قرار گرفته بود. شیعیان تنها بخشی از ظلم را متحمل می شدند. ظلم آن دوران به طور اساسی متوجه امت و اصل اسلام بود. چه بسا بخشی از شیعیان که در یمن بودند از ظلم یزید به دور بودند. قیام امام حسین (ع) برای رفع ظلم متوجه کل امت اسلامی بود که بخش عمده ای از آن شیعه نبودند. در نتیجه بستر قیام امام حسین (ع) بستر قیام للامة بود. امام حسین (ع) در یارگیری هایی که برای این حرکت انجام می دادند فارغ از این بودکه چه مذهبی داشته باشند،که مصداق درخشان آن زهیر ابن قین بود که سنی و عثمانی بوده است.
مبلغی ضمن تحلیل جامعه شناختی قیام امام حسین (ع) افرود: حکومت یزید آبستن یک وضعیت پرتنش و خطرناک و خشونت بار پر جنگی بود که امت اسلام و آینده آن را تهدید می کرد. امام حسین (ع) با حرکت خود این خشونت را مهار کرده و انسجام و وحدت را با تلطیف جامعه هر چند در چند مرحله عملی کرد. امر به معروف و نهی از منکر در نهضت حسینی نه تنها بعد اختلاف افکنی و دوشقه کردن را ندارد بلکه نوعی همگرایی بین مسلمانان و بین مسلمان و غیر مسلمان را در بر دارد. امر به معروف و نهی از منکر برخلاف قرائت و نگاه خوارجی می تواند کارکرد اجتماعی و امت مدار به نفع جامعه اسلامی و مناسبات اسلامی را در بر داشته باشد.
وی تصریح کرد: وقتی مساله امر به معروف ونهی از منکر را مطرح می کنیم، نه تنها باید توجه را به سمت زدودن تفرقه ها و بهبود اوضاع و ابراز مشترکات امت اسلامی و تقویت این امت معطوف کنیم، بلکه باید به چیزی جز این نیاندیشیم. نباید امر به معروف را در سطح کوچکی تلقی کرده و نتوانیم وحدت و انسجام را حفظ کنیم.
این استاد حوزه و دانشگاه در پایان با اشاره به ضرورت بازاندیشی مبحث امر به معروف و نهی از منکر افزود: قیام امام حسین (ع) از لحاظ تاریخی فرصت خوبی برای بازاندیشی در موضوع امر به معروف و نهی از منکر است که می تواند با پژوهش ها و بررسی های دقیقی که می طلبد منجر به عبور از وضعیت ساده انگارانه از این دو فریضه مهم اسلامی شود. اگر از این فرصت استفاده شود نتیجه چیزی خواهد بود که نوعی عصری سازی امر به معروف ونهی از منکر با توجه به پیچیدگی های جامعه امروز خواهد بود و بعد اجتماعی و ساز وکارهای دقیقی را به امر به معروف و نهی از منکر خواهد بخشید. امروز ما بیشترین نیاز را به بررسی جامعه شناختی امر به معروف و نهی از منکر بر اساس دین داریم. در این حوزه هم نباید از چهاچوب یک اجتهاد قوی دینی دور بمانیم.
