تروریسم اسیدی

مقدمه

صورت سهیلا را کاملا باند پیچی کرده اند . ۲۳ مهرماه در خیابان بزرگمهر اصفهان قربانی اسیدپاشی شده است. سهیلا با ناله و اشک از وزیر بهداشت می خواهد تا بینایی و زیبایی را به او بازگردانند . به گفته دکتر قاضی زاده هاشمی بینایی چشم راست این دختر۲۷ ساله کاملا از بین رفته و چشم چپ او نیازمند درمان فوری و متعدد است. او از ناحیه گردن و پا و دست نیز آسیب جدی دیده است. سهیلا یکی از چند قربانی اسید پاشی اصفهان در روزهای اخیر است. در خلال هفته گذشته موجی از نگرانی و اعتراض ، سراسر کشور و شبکه های اجتماعی را فراگرفته و شاهد جریحه دار شدن افکار عمومی هستیم . در همین راستا حسین ذوالفقاری معاون امنیتی وزارت کشور شمار قربانیان اسیدپاشی در اصفهان را چهار نفر اعلام نموده در حالی که سردار اسماعیل احمدی مقدم فرمانده نیروی انتظامی وقوع هفت یا هشت مورد اسیدپاشی را تایید کرده است . متاسفانه به واسطه ضعف در اطلاع رسانی و شفافیت ، انواع شایعات و به تبع آن سوء استفاده رسانه های ضد انقلاب نیز در حال شکل گیری است. این که تعداد قربانیان چهار نفر بوده یا هشت نفر و با چه انگیزه و هدفی این جنایت هولناک به وقوع پیوسته و اینکه نهادهای انتظامی و امنیتی چه تدابیری برای برخورد با این واقعه تلخ و مجازات عامل یا عاملین آن در دستور کار خود قرار داده اند موضوع این نوشتار نیست. آنچه مورد نظر است این که متاسفانه با پدیده زشتی از تروریسم اجتماعی مواجه هستیم که هدفی جز ایجاد رعب و ترس در بین عموم مردم ندارد.

در طول سالیان گذشته شاهد موارد متعددی از اسید پاشی در ایران و برخی از کشورها بوده ایم از جمله اسید پاشی به خانم آمنه بهرامی در آبانماه ۱۳۸۳ که بازتاب گسترده ای در رسانه های داخلی و خارجی داشت. تمامی آن موارد اما عمدتا ناشی از اختلافات شخصی و با هدف مشخص انتقام جویی از قربانی بوده است .در جنایات اخیر در اصفهان فرد اسید پاش قربانیان خود را بدون هیچ گونه اختلاف قبلی و دفعتا و تصادفا و در حین رانندگی یا تردد در سطح شهر هدف قرارداده است. عامل جنایت مرتکب جرمی شده که بدون شک بخاطر سریالی بودن آن و اینکه یکی از حساس ترین و آسیب پذیرترین اقشار (زنان) را مورد حمله قرار داده، افکار و احساسات عمومی را به شدت جریحه دار کرده است . آیا می توان آن را به لحاظ حقوقی و اجتماعی نوعی از ترور نام نهاد و اسید پاشی اصفهان را به مثابه اقدامی تروریستی قلمداد کرد؟ آیا پشت این حرکت شوم برنامه ریزی و سازماندهی وجود داشته است؟ آیا این اسید پاشی فقط به چهره چند دختر بیگناه اصفهانی بوده یا چهره دولت و ملت ایران را نشانه رفته است؟

معنای اصلی ترور ، ایجاد رعب و وحشت

بسیاری از ما ویدئوها و فیلمهایی که گروهک تروریستی داعش از لحظه ورود به موصل و تصرف آن شهر منتشر کرده را دیده ایم.آنها از کنار افراد و خودروهای غیرنظامی و تاکسی ها می گذرند و ناگهان به سمت سرنشینان شلیک می کنند و آنها را به قتل می رسانند. هدف اصلی داعش از این اقدام و انتشار تصاویر کشتار بی هدف و کور، ایجاد رعب و وحشت به منظور تسلیم کردن و شکست دادن طرف مقابل است. به واقع هدف اصلی تمامی اقدامات تروریستی دهشت افکنی و ایجاد ترس عمومی است.

واژه ترور (Terror) از واژه لاتین (Terror) به معنای اضطراب گرفته شده است. ترور در لغت به معنای ترساندن و تروریسم به ارعاب و تهدید، ایجاد ترس و وحشت در بین مردم و تروریست ( Terrorist ) به طرفدار ارعاب و تهدید و حکومت زور معنا شده است. دانشنامه لاروس نیز این واژه را به معنای بی رحمی، قساوت و ترس ترجمه می نماید . همچنین دانشنامه بریتانیکا، تروریسم را به کاربرد سیستماتیک ارعاب یا خشونت پیش بینی ناپذیر بر ضد حکومتها، انسانها و افراد برای دستیابی به یک هدف سیاسی و عقیدتی و فرهنگ لیتره این واژه را برابر برقراری سلطه و ارعاب و وحشت دانسته است.

نکته قابل توجه این که واژه ترور در فارسی معادل دقیق ندارد. لکن از آنجا که جانمایه تعریف تروریسم ایجاد وحشت در بین مردم برای تحت فشار گذاشتن حکومتها و دولتها و اقشار می باشد به همین جهت می توان از اصطلاح مناسب «اقدام دهشت افکنی» یا «وحشت افکنی» در زبان فارسی استفاده نمود

مفهوم حقوقی ترور و تروریسم

در مفهوم شناسی حقوقی تروریسم اما همچنان اختلاف نظر وجود دارد و تعداد کمی از کشورها تعریف تروریسم را در قوانین جزایی خود گنجانده اند. قانون تروریسم۲۰۰۰ بزرگترین مصوبه درباره تروریسم در سراسر اتحادیه اروپاست .بر اساس این قانون، تروریسم یعنی انجام دادن یا تهدید به انجام اعمالی که هدف آن نفوذ بر دولت یا عموم مردم برای دستیابی به یک آرمان سیاسی، مذهبی یا ایدئولوژیکی است . این گونه اعمال شامل خشونت جدی علیه مردم یا به خطر انداختن جان افراد ، سلامت یا امنیت عموم مردم یا خسارت جدی علیه مردم و دارایی هاست. این مصوبه انگیزه های تروریستی را انگیزه های سیاسی مذهبی یا ایدئولوژیک تعریف نمی کند در عوض می گوید که تروریسم یک حمله عمدی به وسیله یک گروه یا یک فرد علیه یک کشور، نهادهای آن و یا اشخاص و مردمش است که هدف آن ارعاب آنها و لطمه زدن یا تخریب ساختارهای سیاسی ، اجتماعی و اقتصادی است. علیرغم همه اختلاف نظرها در تعریف حقوقی تروریسم، امروزه در این باره که حمله علیه افراد غیر نظامی مساله ای غیر قابل تحمل است، توافق نظر گسترده ای وجود دارد

در مفهوم شناسی تروریسم از دیدگاه اسلامی قبل از ورود به بیان اصطلاحات معادل واژه ترور در فقه اسلامی باید گفت، از آن جایی که این واژه یک اصطلاح جدید در حوزه سیاست و حقوق بین الملل است، تعریف و تبیین آن امروزه عمدتاً ناظر به موارد و مصادیق آن است. به عنوان مثال سازمان کنفرانس اسلامی به عنوان یکی از نهادهای بین المللی، در بند دو ماده ۱کنوانسیون مقابله با تروریسم بین المللی، تروریسم را اینگونه تبیین نموده: تروریسم به هر نوع عمل خشونت‌آمیز یا تهدیدکننده ای، اطلاق می شود که صرف نظر از مقاصد یا انگیزه مرتکبین آن، به منظور اجرای یک طرح مجرمانه فردی و یا گروهی و با هدف ایجاد رعب و ترس میان مردم، تهدید به آسیب یا به خطر انداختن جان، حیثیت، آزادی، امنیت یا حقوق آنان یا به خطر انداختن محیط زیست یا هرگونه تأسیسات، اموال عمومی یا خصوصی یا اشغال یا تصرف آن ها یا به خطر انداختن منابع ملی یا تأسیسات بین المللی یا تهدید کردن ثبات، تمامیت ارضی، وحدت سیاسی یا حاکمیت کشورهای مستقل انجام گیرد.

در متون اسلام مفهومی تحت عنوان واژه ترور و تروریسم نداریم، همچنین در اصطلاح شناسی حقوقی نیز جرمی به نام ترور وجود ندارد. واژه تروریسم در کتاب ترمینولوژی حقوق این گونه تعریف شده است: «کارهای جنایی ضدکشور به منظور ایجاد هراس در اشخاص یا اصناف و طبقات معین و یا همه مردم کشور را تروریسم گفته ‏اند.» در قوانین جزایی جمهوری اسلامی ایران تروریسم به عنوان یک جرم مستقل تعریف نشده است. دکتر گل دوزیان تروریسم را چنین تعریف نموده است: «تروریسم نام جرم خاصی نیست ولی به هر نوع رفتار فردی یا گروهی اطلاق می‏ شود که هدف آن ایجاد اخلال مهم و جدی در نظم عمومی با ایجاد ترس و وحشت برای نیل به درخواستهای سیاسی، مالی، ملی، مذهبی، آزادی و غیره با ایجاد ناامنی و ترس در مردم است.

بنابراین با پرداختن به مفاهیمی که به اقدامات تروریستی امروزی نزدیک هستند، مشخص می گردد که شریعت اسلام و نظام حقوق داخلی درباره اقداماتی که به نوعی مبین تروریسم هستند، هر چند با ادبیات خاص خود دارای موضع مشخص و بیان روشنی است و نسبت به تمامی مصادیق خود عمومیت دارد. این مفاهیم که تبیین آن هادر یک جمع بندی، کمک به مفهوم شناسی تروریسم است عبارتند از: فتک، ارهاب، غدر، بغی، محاربه و اغتیال.

نزدیک ترین مصداق ترور در متون دینی فتک است . فَتَکَ بر وزن اَمَرَ و به معنای کشتن یا مجروح کردن ناجوانمردانه و از روی مکر و نیرنگ و فریب است. در کتاب فرهنگ اصطلاحات معاصر، «فَتَکَ» به معنای ترور، کشتن، از میان بردن و به قتل رساندن آمده است. در لسان العرب «فَتَکَ» یعنی شخصی، فردی را بی خبر و غافلگیرانه بکشد و نیز به معنای شخصی است که از غفلت فرد دیگری استفاده کند و او را بکشد و مجروح سازد. فتک یعنی انسان در مکانی پنهان شود؛ سپس از مخفیگاه خارج و به کسی حمله آورد و او را بی محابا و بدون ترس به قتل رساند یا مجروح سازد . نظیر آنچه که در اسیدپاشی های اصفهان اتفاق افتاده است . عامل اسید پاش ظاهرا درخواست راهنمایی از قربانیان داشته و بعد از پایین کشیدن شیشه خودرو از سوی قربانی به صورت او اسید پاشیده است.واژه دیگر عبارتست از محاربه . محاربه از ماده حرب به معنای جنگ است و در اصطلاح فقهای اسلامی به معنای اسلحه کشیدن در میان مردم به قصد ایجاد ترس و وحشت و ارعاب است، چه در خشکی، چه در دریا، چه در شب، چه در روز، چه در شهر و چه در غیر آن. «المحاربُ کلُّ مَن جرَّد السلاحَ لاِخافهِ الناسِ فی برٍّ او بحر لیلا او نهاراً فی مصر و غیره.» تعریف فوق از محاربه که توسط صاحب جواهر بیان شده با اختلافات جزئی از سوی اکثر فقهای اسلام از جمله علامه حلی در ارشادالاذهان، محقق اردبیلی در مجمع الفائده، محقق حلی در شرائع، فاضل مقداد در ریاض، شهید ثانی در مسالک الافهام، کاشف الغطاء در کتاب کشف الغطاء، راوندی در فقه القرآن، مرحوم سلار در کتاب مراسم، قاضی ابن براج در مهذب، ابن حمزه در کتاب وسیله، ابن ادریس در سرائر و فخرالمحققین در ایضاح الفوائد نیز مورد پذیرش قرار گرفته است. حضرت امام خمینی(ره) در بیان محارب قائلند که: محارب هر کسی است که شمشیرش را برهنه یا آن را تجهیز کند تا مردم را بترساند و بخواهد در زمین فساد نماید؛ در خشکی یا در دریا، شب یا روز، شهر یا غیر آن.(ترجمه فارسی تحریرالوسیله،ج2،ص534،مسأله1 در حد محارب) البته روشن است که معنای سلاح صرفا به معنای تیغ و شمشیر و سلاح سرد یا سلاح جنگی گرم نیست. در فرهنگ لغت عمید سلاح به هر آنچه که در جنگ و حرب به کار آید اطلاق می شود و انواح سلاح های شیمیایی و موادی نظیر تیزاب که مترادف مواد اسیدی و شیمیایی امروزی است از آلات دفاعی و ابزار جنگی بوده است.

فقها در تعریف و تبیین محاربه، عناصری را مطرح کرده اند که مهمترین آن هاعبارتند از:

۱. .تجریدالسلاح: به همراه داشتن سلاح به تنهایی بر محارب بودن کفایت نمی کند، بلکه باید سلاح برهنه و کشیده باشد تا اصطلاح محارب در مورد آن صدق کند.در واقع نمایش دادن سلاح و ایجاد نمایش ترس و وحشت از طریق آن

۲. مکان و زمان: در تعریف فقها، مکان و زمان خاصی برای محارب لحاظ نشده است بلکه در هر زمان و مکانی ممکن است اتفاق افتد.

۳. قصد ایجاد هراس: کشیدن سلاح به تنهایی کفایت نمی کند، بلکه باید حامل سلاح قصد ترسانیدن و ایجاد رعب و وحشت میان مردم را نیز داشته باشد.

۴. ترسانیدن مردم: صرف برهنه کردن سلاح بر صدق عنوان مزبور کافی نیست، بلکه باید این عمل در مواجهه با مردم انجام گیرد. بنابراین چنانچه کسی چنین عملی را در خانه، یا در بیابان و یا در هر مکان دیگری که در منظر و مواجهه با مردم نباشد و در نتیجه، در اثر آن مردم احساس ترس و دلهره ننمایند، نمی توان او را «محارب» نامید.

نکته مهم دیگر در بحث محاربه این است که این هنجار شکنی و دست بردن به سلاح اختصاص به بلاد اسلامی ندارد و همین که به قصد ایجاد فساد فی الارض باشد کفایت می کند. بنابراین عنوان محاربه در فقه اسلامی امروزه بر بسیاری از جرایم تروریستی از جمله هواپیماربایی، گروگانگیری، غارت گری، آدم ربایی، بمب گذاری و کشتار انسان های بی‌گناه صدق می کند

با توجه به عناصر فوق اگر خواسته باشیم محاربه را به تعبیر امروزی یک عمل تروریستی قلمداد کنیم باید در تحقق آن وجود دو عنصر مادی و معنوی را بیابیم. الف: سلاح کشیدن و توسل به خشونت غیر قانونی. (عنصر مادی جرم). ب: انگیزه ایجاد رعب و وحشت در مردم. (عنصر معنوی جرم).

یکی از مهمترین جرایم علیه امنیت ملی در حقوق جمهوری اسلامی ایران محاربه‌ است که در قانون مجازات اسلامی مصوب ۱۳۷۰ از ماده ۱۸۳ تا ۱۹۶ مورد اشاره قرار گرفته‌است.[

اسلحه کشیدن برای ترسانیدن مردم ]

• • ماده ۱۸۳: هر کس که برای ایجاد رعب و هراس و سلب آزادی و امنیت مردم دست به اسلحه ببرد محارب فی الارض و مفسد فی‌الارض می‌باشد. براساس تبصره ۳ ماده فوق، میان سلاح سرد و سلاح گرم فرقی نیست.
• برهم زدن امنیت از طریق سرقت مسلحانه و قطع‌الطریق]
• • ماده ۱۸۶: هر گروه یا جمعیت متشکل که در برابر حکومت اسلامی قیام مسلحانه کند مادام که مرکزیت آن باقی است تمام اعضاء و هواداران آن، که موضع آن گروه یا جمعیت یا سازمان را می‌دانند و به نحوی در پیشبرد اهداف آن فعالیت و تلاش موثر دارند محارب‌اند اگرچه در شاخه نظامی شرکت نداشته باشند.
• ریختن طرح براندازی حکومت اسلامی]
• • ماده ۱۸۷: هر فرد یا گروه که طرح براندازی حکومت اسلامی را بریزد و برای این منظور اسلحه و مواد منفجره تهیه کند و نیز کسانی که با آگاهی و اختیار، امکانات مالی موثر و یا وسایل و اسباب کار و سلاح در اختیار آنها بگذارند محارب و مفسد فی‌الارض می‌باشند.
• نامزد شدن برای یکی از پستهای حساس حکومت کودتا ]
• • ماده ۱۸۸: هر کس در طرح براندازی حکومت اسلامی خود را نامزد یکی از پستهای حساس حکومت کودتا نماید و نامزدی او در تحقق کودتا به نحوی موثر باشد، «محارب» و «مفسد فی الارض» است.
  • ماده ۱۹۰: حد محاربه و افساد فی‌الارض یکی از چهار چیز است: ۱.قتل ۲.آویختن به دار ۳.اول قطع دست راست و سپس پای چپ ۴.نفی بلد
  • ماده ۱۹۱: قاضی در انتخاب هر یک از این امور چهارگانه مخیر است.

تشکیل یا اداره یا عضویت در دسته یا جمعیت به قصد برهم زدن امنیت کشور]

• ماده ۴۹۸: هر کس با هر مرامی، دسته، جمعیت یا شعبه جمعیتی بیش از دو نفر در داخل یا خارج از کشور تحت هر اسم یا عنوانی تشکیل دهد یا اداره نماید که هدف آن برهم زدن امنیت کشور باشد و محارب شناخته نشود به حبس از دو تا ده سال محکوم می‌شود.
• ماده ۴۹۹: هرکس در یکی از دسته‌ها یا جمعیت‌ها یا شعب جمعیت‌های مذکور در ماده (۴۹۸) عضویت یابد به سه ماه تا پنج سال حبس محکوم می‌گردد مگر اینکه ثابت شود از اهداف آن بی اطلاع بوده‌است.
• ماده ۴۹۹: در مورد کسانی که عضو نبوده بلکه صرفاً حامی دسته یا جمعیتی می‌باشند قابل اعمال نیست.
• نتیجه گیری

همانگونه که ماده ۱۸۳ قانون مجازات اسلامی اشعار می دارد ، نظام حقوقی جمهوری اسلامی ایران نسبت به مفهوم محاربه به عنوان یکی از نزدیک ترین جرایم به مفهوم تروریسم موضعی کاملا شفاف و روشن دارد و تروریست از دیگاه فقه و حقوق در حکم محارب و مفسد فی الارض است . اما آیا صرفا اقدام علیه حکومت یا جرایمی مثل کودتا یا نامزد شدن برای پستهای حساس دولت کودتا یا راه اندازی دسته یا جمعیت بر علیه نظام مصداق محاربه و ترور است؟ ایا اقدام سازمان یافته و اسیدپاشی سلسله وار علیه زنان و دختران بیگناه در کوچه و خیابان اقدامی تروریستی و مصداق افساد فی الارض و برهم زننده حقوق ملت نیست؟ به نظر می رسد نظام قانون گذاری ما باید نسبت به تدوین قانون جامع ضد تروریسم در نظام حقوقی داخلی مطالعه و اقدام نماید و مهمتر از آن به خشکاندن عوامل و ریشه های تغذیه کننده تفکرات افراط گرایانه موجد ترور بپردازند . متاسفانه خلأهای قانونی و گریزگاههای شرعی ، تئوریزه کردن خشونت در بخشهایی از جامعه و عبور از مرزهای قانونی به بهانه امر به معروف و نهی از منکر یا اقدامات انقلابی خارج از ضوابط قانونی می تواند موجب بروز رفتارهای تروریستی در داخل کشور شود. به هوش باشیم که در شرایط پر تلاطم منطقه و ظهور جریانات سیاه و شومی نظیر داعش در کشورهای همسایه و ثبات و آرامش مطلوب در داخل کشور دشمنان این ملت را به طمع نیفتند و بهانه نیابند تا چهره زشتی از مکتب تشیع و اسلام راستین و مکتب امام خمینی رضوان الله تعالی علیه به جهانیان نشان دهند. خوشبختانه رئیس جمهور محترم دستور رسیدگی قاطع به جنایت تاثر برانگیز اسید پاشی در اصفهان را صادر نموده اند و ان شالله نهادهای امنیتی ، قضایی و انتظامی به وظایف خود در این خصوص عمل خواهند نمود اما بر همه اندیشمندان و صاحب نظران فرض است که برای خشکاندن همه جانبه ریشه های خشونت و ترور و قانون گریزی در داخل و خارج کشور دست به دست یکدیگر دهند تا شاهد اتفاقات تلخی نظیر آنچه که بر قربانیان اسید پاشی رفته نباشیم