حتی دولت یازدهم که عنوان تدبیر و امید را دارد، در لایحه ای که تقدیم مجلس کرد، تنها در یک پاراگراف مجوزی از مجلس برای 100 میلیارد دلار تعهد برای کشور تحت عنوان سرمایه گذاری در بخش نفت مطالبه کرده است. بی آنکه هیچ تعهد روشنی در قبال این مجوز مطالبه شده ارائه شود و بی آنکه هیچ تحلیلی از داده ستانده سرمایه گذاری های قبلی ارائه شده باشد و جزئیات این مسئله تا این اندازه سرنوشت ساز، در حوزه عمومی با کارشناسان و با اطلاعاتی شفاف در میان گذاشته شود.
مؤمنی گفت: یکی از پاشنه آشیل‌های توسعه در ایران این است که نظام آموزشی و پژوهشی ما به صورت نظام‌وار ذهن پژوهشگران و اندیشه‌ورزان را با مسائل سرنوشت‌ساز نفت درگیر نمی‌کند و به ندرت می‌توان در درس‌های متداول دانشکده‌های اقتصاد یا سایر علوم اجتماعی دید که داد و ستد میان نوع برخورد ما با مسئله نفت و نوع سرمایه‌گذاری که در زمینه توسعه انجام می‌شود را به طور جدی واکاوی کند. !S4!
به گزارش خبرنگار جماران، دکتر «فرشاد مؤمنی» عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در دومین نشست از سلسله جلسات «اقتصاد ایران در دوران دفاع مقدس» که عصر پنج‌شنبه در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد، گفت: سابقه ای طولانی در پژوهش ها وجود دارد که افرادی، مشکلات ایران را در مدت 50 سال گذشته به طرز برخوردمان با مسئله نفت نسبت دادند.
وی در این نشست که با حضور «غلامحسین حسن‌تاش»، نایب رئیس و مدیر اجرایی انجمن اقتصاد انرژی ایران برگزار شد، با اشاره به این که از سند اولین برنامه عمرانی قبل از انقلاب تا امروز همواره در تمام اسناد برنامه کشور، آرزوی اتکای کمتر به درآمدهای نفتی مطرح بوده است؛ گفت: تحول بسیار مهمی در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی درباره جایگاه نفت در اقتصاد و توسعه ایران پدید آمده است که متأسفانه این مسئله در تحلیل‌ها و ارزیابی‌هایی که از نحوه تعامل نفت با توسعه و اقتصاد ایران می‌شود، به اندازه اهمیتی که دارد مورد توجه قرار نگرفته است.
مدیر مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد در این باره توضیح داد: در حالی که تا سال‌های پایانی دوره پهلوی روزانه حدود چهار میلیون بشکه نفت خام صادر می‌شد، در دوره پس از پیروزی انقلاب اسلامی وابستگی اقتصاد کشور به نفت، از رقم 4 میلیون بشکه به رقم به 800 هزار بشکه در روز کاهش یافت. پاسخ این پرسش که چرا پس از پیروزی انقلاب اسلامی، با وجود جهشی نسبتا بزرگ در قیمت نفت، اقتصاد ایران در معرض آثار و پیامد بیماری هلندی قرار نگرفت، این است که میزان اتکای ما به صدور نفت خام کاهش چشمگیری داشته است. !S3!
مؤمنی با استناد به «ارزیابی‌های سازمان برنامه و بودجه سابق» ادامه داد: اگر شوک ناشی از افزایش قیمت نفت در سال پس از انقلاب به اقتصاد ایران وارد می شد، حدود 30 درصد افت تولید ناخالص داخلی ایران باید مشاهده می‌شد؛ اما هنگامی که به عملکرد اقتصاد ایران در سال 1358 توجه می‌کنیم، درمی‌یابیم که رقم افتِ اتفاق افتاده، بسیار ناچیزتر از آن چیزی است که تنها از ناحیه شوک کاهش اتکا به صدور نفت در اقتصاد ایران انتظار می‌رفت؛ این در حالی است که ما همزمان پدیده انقلاب را نیز پشت سر گذاشته بودیم. از سوی دیگر تغییر مناسبات ایران با دولت های بزرگ، اقتصاد ایران را با مجموعه‌ای از چالش‌های جدید روبه‌رو می‌کند که حداقل هزینه مبادله ما را تحت تأثیر قرار می‌دهد.
وی اظهار کرد: این موضوع نیز از مسائل بنیادی است که چرا در دوره‌ای که نوعی همدلی و همسویی منافع میان حکومت پهلوی و دولت‌های بزرگ دنیا وجود داشته، قابلیت‌های تکنولوژیکی ما در صنعت نفت افزایش متناسب با آن همراهی‌ها و هم‌پیمانی‌ها را نداشته است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی در ادامه با اظهار تأسف از عدم آگاهی مردم ایران از مسائل مربوط به نفت گفت: با وجود اینکه نفت و درآمدهای نفتی بیشترین تأثیر را بر تمام شئون زندگی ما می‌گذارد، نوعی تمایل ناگفته و نانوشته وجود دارد که حتی‌المقدور مردم ایران درباره مسائل مرتبط با نفت، کمتر ذهنشان درگیر شود. اگر متون ترجمه شده را کنار بگذاریم، کتاب‌ها و مقاله‌هایی که به صورت تحلیلی و عمیق بتواند نسبت اقتصاد و توسعه ایران را به مسائل نفتی در طول دوره بالغ بر 100 سال گذشته به نمایش بگذارد، بسیار ناچیز و اندک است.
مؤمنی تصریح کرد: یکی از پاشنه آشیل‌های توسعه در ایران این است که نظام آموزشی و پژوهشی ما به صورت نظام‌وار ذهن پژوهشگران و اندیشه‌ورزان را با مسائل سرنوشت‌ساز نفت درگیر نمی‌کند. به ندرت می‌توان در درس‌های متداول دانشکده‌های اقتصاد یا سایر علوم اجتماعی دید که داد و ستد میان نوع برخورد ما با مسئله نفت و نوع سرمایه‌گذاری که در زمینه توسعه انجام می‌شود را به طور جدی واکاوی کند.
وی با اشاره به اینکه «معمولا تصمیماتی که درباره نفت گرفته می‌شود، در هاله بزرگی از عدم شفافیت قرار دارد»، گفت: من به چشم دیده‌ام که این برخورد حتی با سطوح بالای نظام تصمیم‌گیری نیز صورت می گیرد و با این تعبیر که نفت یک مسئله پیچیده و حساس است، اجازه نمی‌دهند که حتی هیئت وزیران و نمایندگان مجلس نیز از صورت قرادادهای نفتی اطلاع یابند و با پنهان کردن قراردادها از چشم آن ها و کارشناسان، دانش‌افزایی و امکان نظارت مؤثرتر را دریغ می‌کنیم.
مؤمنی خاطرنشان کرد: تصمیم‌گیری‌های بزرگ درباره نفت در تاریخ اقتصادی ایران با پشتوانه‌های کارشناسی بسیار ضعیف اتخاذ شده است؛ آن هم تحت این عنوان کلی که نفت بحثی بسیار پیچیده و بسیار تخصصی است، باید همان لقمه‌ای که آماده شده است را بی‌چون و چرا بپذیریم.
وی در ادامه گفت: حتی در دولت یازدهم که عنوان تدبیر و امید را دارد، در لایحه‌ای که تقدیم مجلس کرد، تنها در یک پاراگراف مجوزی از مجلس برای 100 میلیارد دلار تعهد برای کشور تحت عنوان سرمایه‌گذاری در بخش نفت مطالبه کرده است. بی آنکه هیچ تعهد روشنی در قبال این مجوز مطالبه شده ارائه شود و بی‌آنکه هیچ تعهد روشنی از داده ستانده سرمایه‌گذاری‌های قبلی ارائه شده باشد و جزئیات این مسئله تا این اندازه سرنوشت‌ساز، در حوزه عمومی با کارشناسان و با اطلاعاتی شفاف در میان گذاشته شود. !S1!
مدیر مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد تصریح کرد: گویی این تمایل همچنان به صورت جدی وجود دارد که تصمیم‌گیری‌های مرتبط با حوزه نفت در یک عدم شفافیت غیرمتعارف استمرار داشته باشد.
وی در بخش دیگر از سخنان خود درباره صنعت نفت در دوران جنگ گفت: هنگامی که شرایط جنگی اتفاق می‌افتد، هیچ شأنی از شئون زندگی نمی‌تواند مستقل از آن قرار بگیرد. کسانی که با انگیزه‌های پست باندی و گروهی، مسائل حیاتی ملی را مخدوش می‌کنند و اقدامات بسیار بزرگ و حیرت‌انگیزی را که در دوران جنگ انجام شده است، کم‌اهمیت جلوه می‌دهند، متوجه نیستند که به یک ملت با تمامیتش ظلم می‌کنند.
وی در ادامه با یاد کردن از «مرحوم آیت الله جمی»، امام جمعه فقید آبادان گفت: آیت الله جمی یکی از اسطوره‌هایی است که تنها به دلیل ملاحظات باندی و جناحی، ذکر خیری از رشادت‌ها و پایمردی‌هایش نمی‌کنند و این باعث تأسف است.
مؤمنی با استناد به گزارش سازمان برنامه بودجه در سال 1379 که درباره «تحولات بهره‌وری در اقتصاد ایران» بود ، گفت: این گزارش تحولات شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در دوره زمانی پس از انقلاب را بررسی کرده بود. یکی از یافته‌های این گزارش این بود که شاخص بهره‌وری کل عوامل تولید در طول دولت مهندس موسوی و هشت سال جنگ تحمیلی به شکل متوسط، پنج برابر هشت ساله پس از جنگ بوده است. این تفاوت 500 درصدی بین دو دوره، تأمل برانگیز است. !S2!
عضو هیئت علمی دانشکده اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی در بخش پایانی سخنان خود گفت: در مهرماه 1392، مرکز پزوهش‌های مجلس گزارشی منتشر کرد که در آن نشان داده بود که دوره ریاست محمود احمدی‌نژاد برای دستیابی به هر یک واحد از رشد اقتصادی، پنج برابر، بیشتر از دوره سید محمد خاتمی، دلار نفتی هزینه شده است. باید بفهمیم که در دوره محمود احمدی‌نژاد چه اقدامی انجام داده‌ایم که این آمیزه بی‌سابقه‌ای از فساد و ناکارآمدی شکل گرفته و چه اقداماتی بوده که در دوره خاتمی انجام می‌شده که در حال حاضر انجام نمی‌شود که این‌چنین شکافی را از آن زاویه مشاهده می‌کنیم.
وی با بررسی «مدیریت اقتصادی در دوران جنگ»، گفت: اقدامات مدیریتی دوران جنگ به شکلی بود که مصرف‌های لوکس، تجملی و ضد توسعه‌ای به پایین‌ترین سطح تجربه شده تاریخی‌اش در ایران رسید و اتفاقا بالاترین سطح تعهد از سوی یک دولت در تاریخ اقتصادی ایران در زمینه تأمین نیازهای حیاتی مردم در آن دوره به ثبت رسیده است. در زمان جنگ تمام انرژی کشور معطوف بر این بود که عواملی را که به حیات انسان‌ها مرتبط می‌شود، هرگز دچار اختلال نشوند و بیشترین سختگیری‌ها در مورد مصرف‌های ضدتوسعه‌ای و غیرتوسعه‌ای صورت گرفت.
مؤمنی افزود: بنابراین اینکه طیفی از سرمایه‌سالاران چه در عرصه اندیشه و چه در عرصه پایگاه اجتماعی، کینه‌ورزانه نسبت به مدیریت اقتصادی کشور در دوره جنگ سخن می‌گویند یک منشأ آن، این بود که اجازه هم‌افزایی‌های غیرعادی داده نمی‌شد.
وی با تأکید بر اینکه «نیاز ما به خودشناسی تنها منحصر به دوره جنگ نیست و اگر این خودشناسی را در هر دوره تاریخی دنبال کنیم می‌توانیم بر غنای ذخیره دانایی خودمان بیفزاییم»، گفت: دستاوردهای مقطعی تلاش‌های حماسی مردم ایران در انقلاب مشروطه، ملی شدن نفت و انقلاب اسلامی به عنوان سه جنبش اجتماعی فراگیر ایران در قرن 20 برای عبور از توسعه‌نیافتگی با ایدئولوژی آزادسازی واردات از میان رفت. متأسفانه به دلیل اینکه یادگیری با هویت جمعی در ایران ضعیف است، ما با وجود تجربه‌های پرهزینه، در حال حاضر نیز به شکلی رفتار می‌کنیم که گویی حتی قادر به یادگیری از تجربه‌های خودمان نیز نیستیم.
گفتنی است، سلسله نشست های اقتصاد ایران در دوران دفاع مقدس، از هفته گذشته با موضوع بازرگانی در دفاع مقدس و با حضور عابدی جعفری وزیر بازرگانی دولت مهندس میرحسین موسوی آغاز شده و تا پنج هفته در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد ادامه خواهد داشت.
در دومین نشست از این سلسله جلسات، غلامحسین حسن تاش و فرشاد مؤمنی سخنرانی کردند. این جلسه، پنج شنبه گذشته در مؤسسه مطالعات دین و اقتصاد برگزار شد.
