اوباما از مقابله با داعش سخن می گوید؛ از اینکه باید به محض پدیدار شدن تهدید تروریست ها با آنها برخورد کرد. اما مگر داعش و دیگر تروریست ها در همین چند روز شکل گرفته اند؟
جماران_ داوود احمدی: باراک اوباما روز چهارشنبه در یک سخنرانی تلویزیونی حاضر شد تا به بیان سیاست آمریکا در مقابله با داعش بپردازد.
اوباما در این سخنرانی گفت: «گروه‌های تروریستی کوچک و آدم‌کش‌ها قادرند ضربه‌ای شدید وارد کنند. این قبل از 11 سپتامبر بود و امروز هم باقی است به همین خاطر ما باید به "محض پدیدار شدن تهدید" مراقب آن باشیم».
با وجود این سخنان، همچنان نمی‌توان سخنان اوباما را جدی گرفت. موضع آمریکا از آغاز «بحران سوریه» بیانگر این عزم نیست. بحرانی که بی‌شک آغاز «پدیدار شدن تهدید» تروریست‌ها در منطقه بود. در آن روزها دولت آمریکا نه تنها «مراقب» نبود، بلکه حمایت از این گروه‌ها را در دستور کار قرار داده بود. آن زمان، دولت سوریه در رابطه با فعال شدن تروریست‌ها به جامعه‌ی جهانی هشدار داده بود. دولت آمریکا در اقدامی بیشتر نمایشی نام النصره را در فهرست گروه‌های ترویستی ثبت کرد؛ اما هرگز حمایت از این گروه متوقف نشد. بلکه النصره هر روز نیرومندتر و گسترده‌تر شد. تا جایی که به این گروه لقب «تهاجمی‌ترین و موفق‌ترین» گروه در عرصه‌ی میدانی سوریه داده شد. به همین دلیل، باید بپذیریم آمریکا دیگر به عنوان قدرت جهانی، قادر به کنترل گروهی چون النصره نیست و یا باید پذیرفت آمریکا در حمایت از تروریست‌ها در منطقه نقش داشته است. اگر آمریکا در کنترل النصره ناموفق بوده باشد پس در بهترین حالت سیاست جدید اوباما بی‌نتیجه خواهد ماند؛ البته اگر از پس این حضور، گروهی خشن‌تر و قوی‌تر از داعش در منطقه تشکیل نشود. هرچند آمریکا دیگر جایگاه سابقش در نظام بین الملل را از دست داده است. اما نمی‌توان گفت حمایتی که از تروریست‌ها در منطقه انجام شده است، بدون دخالت یا اطلاع آمریکا صورت گرفته باشد.
آمریکا با خروج از عراق متوجه شکستی بزرگ شد. جمهوری اسلامی ایران توانسته بود به وسیله ی یک سیاست خارجی معقول در عراق جایگاهی مناسب پیدا کند. همچنین دوستی دیرین ایران و سوریه نیز ادامه داشت و حزب الله در لبنان، پس از جنگ سی و سه روزه با رژیم صهیونیستی خود را بیش از پیش در لبنان تقویت کرده بود. همین مسئله در نگاه آمریکا، اسرائیل و بخشی از کشورهای عربی حاشیه‌ی خلیج فارس قابل پذیرش نبود. اینکه ایران بتواند از مرز شرقی خاورمیانه تا مغرب آن، در کنار مدیترانه حضوری فعال داشته باشد. به همین دلیل فشارها بر ایران و متحدانش افزایش یافت. پس از تحولات در خاورمیانه و شمال آفریقا، این احساس به وجود آمد که کشورهایی مانند ترکیه و قطر، پیروز اصلی میدان خواهند بود. اما با گذشت زمان، تحولات به سود ایران جریان یافت. محور ترکی- قطری و سعودی نتوانستند نظام بشار اسد را ساقط کنند. آنها همچنین در مصر با یکدیگر درگیر شدند. اما در مقابل، ایران نه تنها در حمایت از بشار اسد موفق بود بلکه توانست محور مقاومت را بیش از پیش تقویت کند. پس از حوادث اخیر در عراق، ایران با رویکردی فعال در کنار عراقی‌ها قرار گرفت. به گونه‌ای که دوستی ایران و عراق امروز بسیار بیشتر از دو ماه پیش شده است. ظریف چندی پیش در سفر به عراق با ده‌ها چهره‌ی عراقی از گروه‌های گوناگون دیدار کرد. فصل مشترک این ملاقات تشکر از جمهوری اسلامی ایران بود. شاید به همین دلیل باشد که هنری کیسینجر، به اوباما هشدار می‌دهد: «من ایران را مشکل بزرگتری از داعش می‌دانم. داعش گروهی متشکل از ماجراجویان نظامی با یک ایدئولوژی تهاجمی است در شرایط کنونی یک محور شیعه از ایران تا بغداد و سوریه و از آنجا تا جنوب لبنان و مرزهای مدیترانه کشیده شده است که این مسئله در شرایط کنونی که مرزهای سیاسی سابق خاورمیانه در حال فرسایش است، امکان تشکیل به گفته او یک "امپراتوری" را به ایران در منطقه خاورمیانه می‌دهد.»
بر همین اساس، احتمالا اوباما سعی دارد به کمک برخی از کشورهای منطقه، نقش ایران را محدود کند. ائتلافی که جان کری گفته است: ایران در آن نقشی ندارد. احتمالا آمریکا و برخی کشورهای منطقه‌ای قصد دارند تا از فرصت پدید آمده توسط داعش به نفع خود استفاده کنند. گروهی که بی‌شک با همراهی همین کشورها قدرت گرفت. امروز می‌تواند به این کشورها تحت نام «مبارزه با تروریسم» امکان دخالت در عراق و سوریه را بدهد. هرچند با توجه به واقعیت‌های میدانی و اختلافات محور ترکی _ قطری با عربستان سعودی، این راهکار نمی‌تواند به نتیجه‌ی مطلوب آمریکایی‌ها برسد.
در تحولی دیگر، جان کری به خاورمیانه آمده است. هدف از این سفر تشکیل یک ائتلاف در مقابل داعش بیان شده است. کری به جده رفت تا با وزرای خارجه‌ی چند کشوری عربی به گفت‌وگو بنشیند. در این نشست، عربستان سعودی، بحرین، مصر، عراق، اردن، کویت، لبنان، عمان، قطر، امارات متحده عربی و ترکیه حضور داشتند. نشستی که هدفش تعیین استراتژی «نابودی» داعش بود. در این توافق قرار شد تا شرکت‌کنندگان در مراحلی از عملیات نظامی علیه داعش حاضر شوند. هرچند در میان این کشورها، عراق و لبنان در کانون ستیز با تروریست‌ها قرار دارند. اما با توجه به نام کشورهای حاضر در این نشست احتمالا کارکرد آنها بیشتر در اقداماتی چون جلوگیری از پیوستن «تروریست‌ها به داعش و تأمین مالی آنها» مطرح خواهد بود. این مسئله نیز نشانه‌ی آن است که تا پیش از این برخی از دولت‌های شرکت‌کننده در این نشست به حمایت مالی و انسانی از تروریست‌ها می‌پرداخته‌اند، یا حداقل مانعی در راه این کمک ایجاد نمی‌کرده‌اند. امری که امروز بهانه‌ای برای دخالت آمریکا در حوادث منطقه ایجاد کرده است.
اما نکته دیگر عدم امضای این توافق توسط ترکیه است. یک مقام آگاه در ترکیه که نخواست نامش فاش شود، پیرامون موضع ترکیه گفته بود: این کشور نه اجازه خواهد داد تا ائتلاف به رهبری آمریکا از پایگاه‌های هوایی این کشور برای حمله به داعش استفاده کند و نه در عملیات نظامی علیه شبه نظامیان داعش شرکت خواهد کرد.
ترکیه یکی از حامیان اصلی تروریست‌ها در سوریه است. این کشور هم‌اکنون در مرزهای جنوبی با داعش همسایه است. گروهی پیش‌بینی ناپذیر که می‌تواند هر لحظه دست به اقدام علیه ترکیه بزند. موضع ترکیه را می‌توان به دو صورت تحلیل کرد: این احتمال وجود دارد که ترکیه به دلیل حضور گسترده داعش در مرزهای جنوبی و همچنین گروگان‌هایی که نزد داعش دارد، در مقابل اقدامات این گروه سکوت کند. اما با توجه به مواضع دولت ترکیه در رابطه با گروه‌های تروریستی در سوریه نمی‌توان این تحلیل را جدی گرفت. چراکه اگر این کشور از جانب داعش برای خود تهدیدی را متصور است، بهترین موقعیت را برای جلوگیری از تقویت داعش در اختیار دارد. گزارشات منتشر شده نشان می‌دهد برخی شرکت‌های ترکیه‌ای اقدام به فروش نفت داعش می‌کنند. تجارتی که برای داعش بیش از سه تا پنج میلیون دلار در روز درآمد دارد.
اوباما از کنگره درخواست 500 میلیون دلار بودجه کرده است. قرار است این مبلغ به معارضین سوری تعلق گیرد. آمریکا و برخی از کشورهای عربی نگران از پیروزی‌های دولت سوریه در مقابل تروریست‌ها هستند؛ چراکه از ارتش آزاد جز لاشه‌ای در سوریه باقی نمانده است و تنها داعش و النصره در مقابل اسد به صورت جدی مبارزه می‌کنند. به همین دلیل برخی تضعیف داعش را مساوی با تقویت اسد و شکست سیاست‌های چند ساله گذشته‌ی آمریکا در منطقه برای از بین بردن دولت سوریه می‌دانند.
سجادپور استاد دانشکده‌ی روابط بین‌الملل وزارت خارجه در نشست بررسی تحولات خاورمیانه در اشاره به بحران داعش آن را نشان دهنده‌ی پروسه‌ها و پروژه‌های متعددی دانست که در طول سالیان در منطقه جریان داشته است. سجادپور در همین رابطه گفت: پروژه جدیدتر هم تغییر در خاورمیانه و تضعیف قدرت ایران در لوای حقوق بشر از طریق سوریه است. اما پشت این ماجرا یک پروژه قرار داشت. پروژه‌ی داعش نیز یک مهندسی اجتماعی است. همین پروژه‌ها به این بحران شکل دادند.
