او که از عدالت می گفت / کامبیز نوروزی

خطای بزرگی است اگر دکتر ناصر کاتوزیان را استاد حقوق بدانیم. حقوق می‌دانست و از حقوق می‌نوشت و دانشجویان بی‌شماری را آموزش داد. اما وصف استاد حقوق نمی‌تواند وصف جامعی برای کسی باشد که بسیار بیش از حقوق، از عدالت سخن گفت و نوشت و آموخت به ما که حقوق وقتی حقوق است که سرشار از مضمون عدالت باشد. و آموخت به ما که عدالت هدف حقوق است و آموخت به ما که عدالت ذات حقوق است. و آموخت به ما آن دستور و امریه و حکم که طعم و بوی عدالت نداشته باشد، بیگانه با حقوق است. و این است که او را نه فقط استاد حقوق که استاد عدالت باید نامید. طرفه آنکه این استاد بی‌همتای حقوق معاصر ایران خود در عمل نیز، به این گفتار پایبند بود؛ چه در مقام قضاوت در سال‌های جوانی و چه در مقام معلم در سال‌های استادی دانشگاه. دکتر ناصر کاتوزیان چنان نبود که فقط در کلاس درس یا در کرسی سخن یا بر کاغذ کتاب از عدالت و مسوولیت و حق سخن بگوید. او خود در مقام عمل نیز در جایگاه یک دانشمند حقوق آنچه را که سیره عدالت‌جویی بر دوش می‌نهد به ظهور رساند؛ مسوولیت اجتماعی. این استاد بزرگ در طول سال‌های متمادی در هر کجا که نیازی بود سخن گفت و نوشت و هر جا که مظلمت بود در حق خلایق، هوشمندانه مقابله کرد. و البته مرارت‌ها نیز از این بابت کشید. اخلاق، تواضع و پاکدستی از مهم‌ترین ویژگی‌های برجسته دکتر ناصر کاتوزیان بود. افسوس که نسل درخشان اساتید دانشکده حقوق که از اوایل دهه پنجاه این رشته را به اوج رساندند، تکرار نشده‌اند و دکتر ناصر کاتوزیان یکی از این گروه کم‌شمار است. جای او خالی خواهد بود اما آرزوی سلامتی برای معدود اساتید بزرگی داریم از آن نسل درخشان که هنوز یادآور حق و عدالت هستند.