به گزارش جماران به نقل از شفقنا، دیدگاه دکتر اطهری، مدیرگروه ترکیه شناسی مرکز پژوهش های علمی و مطالعات استراتژیک خاورمیانه درباره وقایع پس از انتخابات ترکیه و تاثیر آن در آینده روابط این کشور با همسایگان را به بحث گذاشته است که در ادامه می خوانید:
* تحولات ترکیه در میان هیاهوی داعش در عراق و تحولات غزه گم شد و چندان در ایران پژواکی پیدا نکرد. چه اتفاقاتی از نظر سیاسی در ترکیه افتاده است؟
اطهری: در ترکیه انتخابات ریاست جمهوری رخ داده است، مدل های تفکر ریاست پارلمانی، مطرح و کنگره ای تشکیل شد. رییس این حزب و نخست وزیر مشخص شده است. دل نگرانی هایی در درون این حزب ایجاد شده و نبرد میان کسانی است که به دنبال تفکر ریاستی، ادامه کار تشریفاتی و تفکر پارلمانی هستند. مسایل ترکیه نه تنها گم نشده است، بلکه ترکیه پایگاه و محل رفت و آمد هواپیماهای غول پیکری است که برای نبرد داعش از آلمان و جاهای دیگر پرواز و اقدام به بمباران می کند. اگر چه ترک ها از ترس گروه داعش عملا وارد کاری نمی شوند و خود را مطرح نمی کنند، اما در مبارزه با آنها نقش دارند.
* اشاره کردید به دعوایی که وجود دارد بین کسانی که همچنان ریاست جمهوری در ترکیه را تشریفاتی می خوانند و کسانی که به دنبال توسعه اختیارات و قدرت رییس جمهور هستند و طبیعتا اردوغان رهبری جریان دوم را برعهده دارد. سوال من این است که اردوغان دقیقاً دنبال چیست؟ او یک حرکتی را از نخست وزیری دنبال کرده و الان هم با ریاست جمهوری خود می خواهد آن را ادامه داد. بحثی در برخی از محافل رسانه ای مطرح شد که اردوغان دنبال نوعی عثمانی گری هست، درست است و می خواهد آن شکوه و قدرت عثمانی را برگرداند یا بلند پروازی های دیگری را دنبال می کند؟
اطهری: در سخنرانی اردوغان مشخص بود که می خواهد، چه کند. در آن آن سخنرانی حرف هایش را می زند و در رابطه با آینده دولت ترکیه، توسعه و مدیریت کشور، تحولات جامعه، افکار عمومی و جهانی سخنانی را می گوید. او می گوید از 14 آگوست 2010 ما این مسایل را طرح کردیم و گفته بودیم که همه فعالیت های خود را از طریق رایزنی و مشورت اجرایی می کنیم و در چارچوب نمایندگان حزب، کمیته مذهبی و شرط هایی که با نمایندگان حزب و شهرداری ها داریم کارمان را انجام می دهیم و حرف هایمان را می زنیم؛ در مورد این مسایل هم داود اوغلو صحبت می کند. اردوغان اشاره می کند که ریاست حزب در مقام نخست وزیری باید یک نفر باشد. یادآور می شود که به یک میلیون و ششصد هزار نفر کمک مالی کرده است؛ می گوید که حزب ما 9 میلیون نفر عضو دارد. حتی صحبت می کند که چقدر در جامعه پایگاه اجتماعی دارد.
اردوغان می گوید که به دنبال ارائه خدمات به کشورش هست و معتقد است که اوغلو باید با ساختار مبارزین و کسانی که امنیت ملی کشور را تهدید می کنند مقابله کند چرا که آن را خطری برای ترکیه می داند. او قصد دارد ترکیه را تا سال 2023 جزو 10 کشور اقتصادی در جهان کند. او از خدمات اوغلو یاد می کند و می گوید که من در کنار اوغلو خواهم ماند؛ قانون اساسی را در اولویت مطرح می کند؛ می گوید کنگره فوق العاده حزب را برگزار خواهیم کرد و قرار است که ترکیه را به جایی برساند که اهمیت بیشتری در منطقه پیدا کند.
* عده ای با اسم اردوغانیسم از او یاد می کنند. من زیاد تاکید بر این واژه ندارم و فقط به عنوان یک قرارداد می توانیم از آن یاد کنیم، که به نوعی ترکیبی از اخوان و پانترکیسم است، آیا این نظر را شما قبول دارید؟
اطهری: من فکر می کنم با توجه به اینکه ترکیه جمهوری جدیدی ارائه کرد و با توجه به تفکراتی که مطرح شد و توانست دولت مدرن تشکیل دهد و با همه دنیا کار کند بتواند در داخل با مدرنیته، حقوق بشر، آزادی، اقتصاد بازار و سرمایه داری خارجی ارتباط برقرار کند. می توان این رویکرد را یک مکتب فکری جدیدی دانست و عناصر آن را به جز بعد ملی گرا و اسلامی، سیاسی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، دفاعی و امنیتی برشمرد. به نظر من ساختاری ملی گرایی ترکیه با آنچه در میان اخوان مصر، سوریه و جاهای دیگر وجود دارد، بسیار متفاوت است، شاید بتوان گفت که تونسی ها بیشتر به ترک ها شبیه هستند. به طور کلی آنان بیشتر دموکرات ها و سکولارهای مسلمان هستند.
* ترکیه در مساله سوریه دچار یک خطای استراتژیک شد و به جمع مخالفان بشار اسد پیوست و همین باعث شد که موضع ترکیه در خاورمیانه حداقل در مقابل ایران، تا حدودی شکست بخورد، با توجه به تجربه داود اوغلو و اردوغان از رفتاری که با سوریه داشته اند، در آینده در حل و فصل منازعات منطقه ای چگونه وارد خواهند شد؟ و آیا ممکن است دوباره مرتکب خطای راهبردی مانند آنچه در سوریه رخ داد شوند یا اینکه سعی می کنند تحولات منطقه را بهتر درک کنند؟
اطهری: ما داریم از خطای استراتژیک از سوی ترک ها صحبت می کنیم. وقتی ایرانی ها صحبت می کنند همین است که شما می گویید. خود ترک ها چطور فکر می کردند و به چه رسیده اند؟! ترک ها فکر می کردند آنچه در لیبی، تونس، سوریه و جاهای دیگر آغاز شده، آزادسازی یا مثلا دموکراسی است. ایران و تمام جهان به غیر ترکیه از تحولات صورت گرفته در سوریه حمایت کردند.
سوریه به دلیل روابط بسیار خوب بشار اسد با اردوغان اصلا گمان نمی کرد که ترکیه با او دشمن شود. در حقیقت تفکر ترکیه این بود که آینده سوریه مانند لیبی، تونس و دیگر مناطق خواهد شد،
منتها ترکیه نقش و ساختار سوریه، اقلیت های قومی و مذهبی، دولت سکولار، حزب الله، ایران و نوری المالکی را بسیار دست کم گرفته بود و فکر می کرد که با بمبگذاری در دفتر مقامات نظامی - امنیتی و کمک به مخالفان می تواند به اهداف خود برسد ولی فهمیدند که اینگونه نیست و سعی کردند افکارشان را بازسازی کنند.
نظر من بر خلاف شماست. ترکیه آخرین کشور در منطقه خاورمیانه است که اهدافش نسبت به سوریه متفاوت است. علی رغم اینکه خطای ذکر شده را داشته، ولی همچنان اصرار می کند که یک نوع جا به جایی و تغییر حاصل شود. ترکیه سعی می کند خود را به خاطر بحران های اقتصادی ناشی از تحریم توسط سوریه، کردستان عراق، اردن و مناطق دیگر بازسازی کند و نگاه استراتژیک خود را تغییر دهد، اگر این چنین نباشد و به رابطه با همسایگان بازنگردد به نظر می رسد که ترکیه دوباره با همسایگان دچار مشکل می شود و در نهایت مبتلا به سندرومی خواهد شد که گذشتگان آن را تجربه کرده اند.
* برخی از خبرها حاکی از آن است که ممکن است آمریکا برای سرکوب داعش و گروه های تروریستی مثل جبهه النصره در سوریه وارد یک همکاری محدود با سوریه شود، ایران هم طبیعتا در کنار سوریه بوده، هست و خواهد بود، ممکن است که ترکیه هم به این ائتلاف بپیوندد و کمک کند؟
اطهری: مشاور اردوغان این مطلب را رد نکرده که اهداف داعش در بخشی از مناطق سوریه را مورد حمله و بمباران قرار دهد، چون اگر عربستان مورد حمله قرار گیرد، کل مدیترانه در مرض خطر قرار خواهد گرفت. مساله 40 گروگان که در دست ترک هاست، ممکن است آشکار نباشد ولی به طور کلی می توان فهمید که در هم پیمانی با آمریکا هستند. غیر از مساله اسراییل میان ایران و آمریکا یک هم پوشانی استراتژیک وجود دارد از پاکستان گرفته تا سوریه. ایران و آمریکا همچنان در مبارزه با داعش اصرار دارند که این مساله نیازمند اراده ای در تهران است. بدون ایران و آمریکا مشکلات خاورمیانه قابل حل و فصل نیست. همیشه هم به این شکل بوده البته همیشه مسایلی مطرح شده که این دو کشور از هم دور نگه داشته شده اند و نتوانستند با بی ثباتی مقابله کنند.
* اگر چه مدتی است از رقابت های انتخاباتی در ترکیه گذشته، اما تجربه ای است که نیازمند توجه بیشتری است و بد نیست من سوالم را در این مورد هم بپرسم؛ در این انتخابات یک نامزد از کردها وجود داشت، هر چند که او رأی سوم را آورد و نتوانست اقبال چندانی کسب کند. این تجربه حضور نماینده ای از کردها در انتخابات را چطور ارزیابی می کنید؟
اطهری: در کشوری که شما با نام اردوغانیسم از آن یاد می کنید، توجه کنیم که کردها چطور در جامعه حساب می شدند و امروز چطور حساب می شوند. در گذشته نزدیک 20 میلیون نفر از ابتدایی ترین حقوق محروم بودند اما امروز در این جامعه یک کرد کاندیدا می شود و علاوه بر کردها افراد دیگری هستند که به او رأی می دهند، مدارا با اقلیت های غیر کرد افزایش یافته و مردم کسانی را که در چارچوب ترکیه فکر می کنند را تحمل می کنند؛ این مسایل خود یک قدم رو به جلو برای رسیدن به دموکراسی است.
