استاد دانشگاه پاریس گفت: فساد و انحصار شرکت های خانوادگی ممکن است خطری در سیستم دموکراسی محسوب شود. به این تعبیر که به نهاد ها فشار می آورند و اجازه نمی دهند که سیستم سیاسی باز شود. وجود چنین شرکت هایی در بخش خصوصی، همچنین باعث عقب افتادگی توسعه و ایجاد فساد شده است.
به گزارش خبرنگار پایگاه خبری و اطلاع رسانی جماران، نشست «کسب و کار خانوادگی و فساد» با حضور دکتر تیزی کوویل (استاد دانشگاه پاریس) و دکتر فرشاد مومنی، مدیر موسسه دین و اقتصاد در این موسسه برگزار شد.
دکتر تیزی کوویل با اشاره به مقاله اش با عنوان «اقتصاد و اخلاق»، گفت: حدود پنج سال است که به مطالعه مسئله ی کسب و کار خانوادگی می پردازم. نشانی کسب و کار خانوادگی در بخش آکادمی این است که آن را یک سازمان خیلی پاکی می دانند که در محیطی قابل با اعتماد کار می کند.
وی با اشاره به مصاحبه هایی که در این باره انجام داده است، گفت: بیشتر فعالان این حوزه، از اعتماد سخن می گویند؛ و اظهار می کنند که ما با اعتماد کار می کنیم و به اعتماد نیاز داریم و نمی توانیم به شریکی که در محیط خانواده نیست اعتماد کنیم. از این منظر برای آنها اعتبار نیز مسئله ی بسیار مهمی است.
استاد دانشگاه پاریس برای نمونه به یک شرکت ایتالیایی اشاره کرد و گفت: این شرکت رتبه جهانی بالایی داشت اما بعد ها متوجه شدند که اطلاعات مالی که به بانک می دادند، کاملا غلط بود. این به یک بحث بسیار بزرگ تبدیل شده بود که چگونه شرکتی به این بزرگی و با ارزش که خانوادگی کار می کرد، این فساد مالی را انجام داده است.
وی افزود: احساسی در کسب و کارهای خانوادگی وجود دارد، بیانگر این است که کارمندها برای شرکت های خانوادگی خیلی مهم هستند به این دلیل که اعضای خانواده آنها به حساب می آیند.
دکتر کوویل در این باره با ارائه نمونه دیگری توضیح داد: در فرانسه شرکتی خانوادگی در زمینه دارو سازی، با مجموعه ای از افراد کنترل کننده، فعالیت می کرد. این شرکت یکی از بزرگترین شرکت های خانوادگی فرانسه محسوب می شد. با این وجود، یک پزشک متوجه شده است که به علت مصرف داروی این شرکت چند صد نفر جان باخته اند. این پرسش مطرح است که چرا در این شرکت با وجود افرادی که امور را کنترل می کردند، اعتراضی به غلط بودن این کار نشده است.
این اقتصاد دادن دلیل پرداختن به مسئله کسب و کار خانوادگی را ضرورت بررسی چنین شواهدی دانست و گفت: متوجه شدم که تفاوت و تناقضی میان ارزش های ظاهری شرکت خانوادگی و واقعیت وجود دارد. قصد داشتم که جست و جو کنم که آیا در ادبیات آکادمیک این مسئله توضیح داده می شود یا خیر.
وی با معرفی روش خود، گفت: متدولوژی من این بود که در اینترنت مقالات مربوط به فساد و رشوه و شرکت های خانوادگی را پیدا می کردم به دنبال یافتن پاسخ در این مقالات بودم.
کوویل با اشاره به مقاله خود گفت: در این مقاله، رابطه شرکت خانوادگی و فساد را در دو بخش بررسی می کنم. ابتدا در دیدگاه نظام یافته این رابطه را بررسی می کنم. دو تن از اقتصاددانان آمریکایی که مقالات آکادمیک ارزشمندی در این باره دارند، توضیح ساده ای در دیدگاه نظام یافته از رابطه شرکت خانوادگی و فساد ارائه می دهند. آنها بر این باورند که در این شرکت ها در بخش خصوصی، توزیع برابر سهام صورت نگرفته است. یک خانواده بخش خصوصی را کنترل می کنند. این گروه ها ممکن است چنان قدرتمند باشند که به نهادها فشار بیاورند و از این مزیت خود استفاده کنند. به این تعبیر که اجازه نمی دهند شرکت دیگری تاسیس شود تا از انحصار و رانت خود استفاده کنند. وجود این گروه های اقتصادی ممکن است خطری در سیستم دموکراسی محسوب شود. به این تعبیر که به نهاد ها فشار می آورند و اجازه نمی دهند که سیستم سیاسی باز شود.
وی با بیان نتایج آماری در این باره، گفت: وجود این شرکت های خانوادگی در بخش خصوصی باعث عقب افتادگی توسعه و ایجاد فساد شده است. به این تعبیر که نشان دادند که یکی از دلایلی که کشور از لحاظ اقتصادی عقب افتاده است، وجود این شرکت هاست. جالب است که این نتیجه گیری در یکی از معتبرترین مجله های آکادمیک منتشر شده است.
کوویل با اشاره به بحران آسیا شرقی در سال ١٩٩٧، گفت: دلیل این بحران وجود بخش خصوصی ای بود که شامل گروه های کسب و کار خانوادگی می شد که رانت و فساد را به همراه داشتند. من سعی کرده ام که بررسی کنم آیا در واقعیت این گونه است یا خیر.
وی افزود: نتیجه گیری من این بود که این مسئله در واقعیت وجود دارد. برای نمونه در کشور اندونزی صاحب یک شرکت به فرزندان خودش امتیاز می داد که شرکت تأسیس کنند. بحث مهم تر این است که شرکت های خانوادگی پر قدرت، از نفوذ و مزیت خود در سیستم اقتصادی سیاسی استفاده می کنند. این شرکت در کشور اندونزی از قدرتش برای گرفتن وام استفاده کرده است.
به گزارش جماران وی در ادامه گفت: اما در چین و تایلند این مسئله مطرح است که اگر بخش خصوصی می خواهد زنده بماند حتما باید با قدرت سیاسی رابطه بر قرار کند. در تایلند و چین این موارد بیشتر به چشم می خورد.وی در بخش دوم سخنان خود به برخی دیگر از خصوصیات شرکت خانوادگی اشاره کرد و گفت: شرکت های خانوادگی از خصوصیاتی مانند بلند مدت کار کردن و هماهنگی برخوردارند، به این معنا که هماهنگ فکر می کنند.
کوویل متذکر شد: با این خصوصیات شرکت های خانوادگی ممکن است بتوانند رابطه ی خوبی با سیستم سیاسی ایجاد کنند. این حقیقت دارد که از نگاه سیستماتیک (نظام یافته) شرکت خانوادگی می تواند رابطه خوبی با سیستم سیاسی بسازد.
استاد دانشگاه پاریس گفت: در سیستم سرمایه داری آنگلوساکسون در بخش خصوصی، به دلیل آنکه، سرمایه داران خیلی کوچک هستند و فردی نیست که بخش بزرگی از سهام را داشته باشد، برایشان سیستم ایده آل است به این دلیل که تمرکز سرمایه وجود ندارد. اما هنگامی که تمرکز سرمایه داری وجود دارد به عنوان نمونه در کشور های آمریکای جنوبی و اروپا و آسیا، باعث ایجاد فساد و عقب ماندگی توسعه می شود.
وی با مطرح کردن این پرسش که چگونه در بخش خرد، شرکت های خانوادگی، در فساد راه پیدا می کند، گفت: در این زمینه به نتیجه ای دست یافتم که می تواند جالب باشد. در محیط خانواده اعتماد صد در صد است اما در خارج از محیط خانواده بی اعتمادی شدیدی وجود دارد. بی اعتمادی به این معنا که هرکاری می توانیم انجام دهیم تا پول دار شویم حتی از فساد و فشار استفاده کنیم.
کوویل با اشاره به وجود شدت اعتماد در شرکت های خانوادگی، گفت: گاهی به این تفکر می رسند که تنها به اعضای خانواده می توانیم اعتماد کنیم و در دنیای بیرون خانواده نباید به کسی اعتماد کرد. به این معنا که در داخل خانواده باید با اعتماد کار کنیم اما در بیرون باید هرکاری برای حفظ و پیشرفت شرکت انجام دهیم. این ممکن است باعث فساد در اقتصاد شود.
وی به شرح سیستم مدیریتی حاکم در شرکت های خانوادگی پرداخت و گفت: در این شرکت ها سیستم به گونه ای است که هرچه از بالا دستور داده می شود، باید همچون سیستم پدر سالاری به اجرا درآید؛ به این تعبیر که افراد جرات اعتراض در برابر کاری که منجر به فساد می شوند را ندارند.
این اقتصاد دان به بیان نمونه ی دیگر پرداخت و گفت: شرکتی آلمانی در جنگ جهانی دوم از اسرای جنگی به عنوان کارگر استفاده می کرد. عملکرد این شرکت این گونه بود که دستوری که به کارگر داده می شد، باید به اجرا در می آمد. خیلی سخت است که در این محیط در مقابل کار بد و فساد آور ایستاد.
به گزارش جماران وی با اشاره به هویت پیدا کردن بسیاری از کارمندان در شرکت های خانوادگی، گفت: بسیاری از کارمندانی که از این شرکت ها هویت حرفه ای خود را اخذ کرده اند؛ ممکن است بدانند اقدامی منجر به فساد می شود؛ اما برای حفظ یا پیشرفت شرکت آن را اجرا می کنند. یعنی آنقدر هویت قوی میان خودشان و شرکت بوجود آمده است که بدون دستور و با میل خود منجر به فساد می شوند.
کویل مسئله دیگری را با عنوان منطقی کردن فساد مطرح کرد و گفت: فردی که منجر به فساد می شود، توضیح و علتی برای توجیه اقدامش پیدا می کند که کارش منطقی است به عنوان مثال برای حفظ و بقای نظام این اقدام را انجام می دهد. به این تعبیر که می گویند چون برایمان مهم است که شرکت به طبقه های بالاتری پیشرفت کند، بنابراین انجام کارهای فساد آور اهمیتی ندارد.
کوویل با بیان اینکه وجود کسب و کارهای خانوادگی می تواند نتایج هم خوب و هم بدی داشته باشد، گفت: شرکت های خانوادگی ای که با سرمایه اجتماعی کار می کنند، می توانند نتایج عالی در رابطه با اعتماد و رضایت مصرف کننده داشته باشند. اما عینا می توانند از این سرمایه ی اجتماعی برای فساد و نفوذ سیاسی نیز استفاده کنند. این شرکت ها آنقدر با استعدادند و با اعتماد کار می کنند و توانایی ساختن رابطه اجتماعی با نظام ها ی سیاسی دارند و از این نفوذ برای خودشان استفاده می کنند.
این استاد دانشگاه پاریس در بخش پایانی سخنان خود گفت: در حالی که اعتماد امر مطلوبی است اما در سیستم هایی که برخی از افراد این اعتماد را قبول ندارند، می تواند مشکل ساز شود. برای نمونه در شرکت خانوادگی فشار های زیادی روی فرزندان است که برخلاف میلشان باید به سمت کار در این شرکت ها روی بیاورند. ممکن است آنها به کارهایی مانند موسیقی و هنر و ورزش و این قبیل کارها علاقمند باشند؛ اما باید جانشین والدین خود شوند و نمی توانند کارهای مورد علاقه خودشان را دنبال کنند. آنها قبول می کنند اما ناراحت هستند. آنقدر ناراحت هستند که کارهای غیر متعارف می کند به این تعبیر که به گونه ای می خواهد از والدینشان انتقام بگیرند. این امر نیز موجب می شود که فساد به این شرکت ها راه پیدا کند.
وی در ادامه و در پاسخ به پرسش یکی از حضار که چگونه در شبکه ی خانواده هنگامی که اعتماد صد در صد و مناسبات سالم وجود دارد، تمرکز سرمایه منجر به توقف توسعه و ایجاد فساد می شود؟ گفت: از زمان بوجود آمدن انقلاب های صنعتی، به علت کاستی های نهادهایی مانند بازار بورس و سیستم بانکی و ...، تعدادی از خانواده ها تمرکز سرمایه را در دست گرفتند. آنها هرکاری می کردند که این مزیت خود را از دست ندهند. برای نمونه اگر دولت اقداماتی را برای از بین بردن انحصار و بوجود آمدن رقابت انجام می داد، این گروه ها به دولت فشار می آوردند تا انحصارشان باقی بماند. به این تعبیر که امور را به طریقی کنترل می کردند که وضعیت به نفع خودشان باقی بماند. برای نمونه بازار مالی بورس سالمی ایجاد نشود.
به گزارش خبرنگار جماران در پایان این نشست، دکتر فرشاد مومنی کلید بحث را در ادبیات سرمایه اجتماعی دانست و گفت: سرمایه اجتماعی در محور اعتماد، شبکه ی روابط و هنجار ها شکل می گیرد. سرمایه اجتماعی مانند شمشیری دو دم است؛ به این تعبیر که از این مناسبات هم می توانیم به گونه ای استفاده کنیم که در فعالیت های مولد و سالم که هزینه ی مبادله را کاهش می دهد، با کارایی بیشتر عمل کرد و هم می توانیم از این شبکه روابط و اعتماد و هنجار های پذیرفته شده، در کار های تبهکارانه استفاده کنیم.
عضو هئیت علمی دانشگاه علامه طباطبایی ایده ی اصلی و محوری سرمایه اجتماعی را وجود ساز و کارهای نظارتی دانست و گفت: به این دلیل که کسب و کارهای خانوادگی مولفه ها و پتانسیل هایی مانند مناسبات بلند مدت و منافع مشترک و... را دارد؛ ممکن است در مسیر های نادرست قرار بگیرد.
مدیر موسسه دین و اقتصاد در ادامه گفت: دکتر کوویل برای این مسیر های نادرست و مواضعی که چنین اجازه ای را می دهد، چند کانال معرفی کردند. برای نمونه در کسب و کار های خانوادگی به عضو خانواده صرف نظر از صلاحیتش، مسئولیت داده می شود و عضو خانواده را می توانند اجبار کنند که مسئولیتی را که هیچ علاقه ای به آن ندارد را بپذیرد. این یک کانون آسیب پذیری است که باعث می شود فساد در این سیستم راه پیدا کند.
استاد اقتصاد دانشگاه علامه طباطبایی با اشاره به نمونه ی دیگری گفت: از اعتباری که در این سیستم ها ایجاد می شود می توانند به شکل های دیگر بهره برداری ناسالم کنند و یا توجیه هایی از این قبیل که بقای ما به هویت جمعی وابسته است؛ بنابراین برای بقای آن اشکالی ندارد که گاهی اقدام های غیر اصول انجام شود.
