نهج البلاغه، دریاى معرفتی بى انتها و دستورالعملى براى سیادت این جهان و سعادت آن جهان است. مترجمان و شارحان نهج البلاغه معتقدند خطبه ها و مواعظ، نامه ها و عهدنامه های جمع آوری شده حضرت علی(ع) در این کتاب پاسخگوى مسایل و مشکلات گوناگون مسلمانان و جوامع بشرى هستند.
به گزارش جماران، شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) در میلاد امیرمؤمنان (ع) به سراغ چهره های مختلف و فعالان سیاسی دیروز و امروز رفته و این موضوع را به بحث گذاشته است که آیا دستورالعمل ها و مضامین نهج البلاغه قابلیت اجرایی شدن در دنیای معاصر را دارند؟ چرا پس از گذشت قرن ها، هنوز از نهج البلاغه دستورالعملی اجرایی در سطح مدیریت کشور تهیه نشده است؟ از چهره هایی که در این گزارش دیدگاه آنها منعکس شده، خواسته شد به تطابق عملکرد کنونی مردم و مسوولان با معیارهای نهج البلاغه نمره دهند. برخی وضعیت را قابل نمره دادن ندانستند و برخی با تساهل نمره قبولی دادند.
در ادامه دیدگاه های سیدرضا اکرمی، علی شکوری راد، حسن غفوری فرد، لطف الله میثمی، حسین موسوی تبریزی، حسین ابراهیمی، فاطمه راکعی، محمد علی خسروی، اشرف بروجردی و محمد خرسند را می خوانید:
سید رضا اکرمی: مشکلات بسیاری در زمینه فرهنگ و اخلاق وجود دارد
حجت الاسلام والمسلمین سید رضا اکرمی در گفت و گو با شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه)، با بیان اینکه نهج البلاغه را برادر قرآن معرفی کرده اند، این برادری را به چند علت دانست و اظهار کرد: یک اینکه کلام معصوم است و کلام معصوم عِدل و همتای قرآن مجید به شمار می رود. دوم اینکه پیامبر مکرم اسلام فرمود: «من دو امانت در بین شما گذاشتم، یکی قرآن و دیگری عترت است». این عترت همسانی و هماهنگی با قرآن دارد. مطلب سوم این که امیرالمومنین علی(ع) تنها امامی است که فرصت مدیریت، مملکت داری و نظام داری ولو در فرصتی کوتاه یافت. نامه هایی که ایشان در همان دوران کوتاه نوشته، خطابه هایی که ایراد کرده و تذکراتی که داده است، همه در جهت نظام مندی، مردم داری و مدیریت جامعه است.
او تصریح کرد: به طور مکرر محتوا و مضامین مطالب امیرالمومنین(ع) مانند عهدنامه مالک اشتر را در برنامه های پنج ساله، لوایح بودجه سالانه و حتی قانونگذاری و مواردی دیگر مورد توجه قرار داده و استفاده کرده اند. بنا بر این بود که به گفته امام(ره)، به سوی اسلامی شدن حرکت کنیم یعنی چه در قانون اساسی، چه در قوانین عادی و... با محتوای قرآن و نهج البلاغه و احادیث اهل بیت(ع) حرکت کنیم؛ ایده این بوده است و اینکه چه میزان توفیق یافته ایم، بحث دیگری است.
اکرمی برای عملکرد سی و پنج ساله بعد از انقلاب اسلامی، نمره ای دو رقمی یعنی بیش از ده در نظر گرفت و گفت: این میزان در بخش های مختلف، متفاوت است. به طور مثال در زمینه استقلال، ایران امروز به استقلال سیاسی رسیده است و کشور و ملتی مستقل دارد که تحت سلطه هیچ قدرتی نیستند اما در مسایل فرهنگی یا اخلاقی با وجود حرکت به سمت تحقق یافتن ایده اهل بیت(ع)، هنوز مشکلات بسیاری وجود دارد. به نیت دوازده امام، نمره دوازده به این عملکرد می دهیم.
علی شکوری راد: در سیاستگذاری های کلان، کمتر از دستورات نهج البلاغه استفاده شده است
نماینده مردم تهران در مجلس ششم، نهج البلاغه را محدود به زمان خاصی ندانست و گفت: به نظرم دستورالعمل های حضرت علی(ع) فراتر از زمان و تاریخ است و نوعا از یک حکومتی است که براساس حقوق مردم تدوین شده است و قابلیت اجرایی شدن در زمان حال را نیز دارد و محدود به زمان خاصی نیست.
علی شکوری راد در گفت وگو با خبرنگار شفقنا درباره چرایی عدم تدوین یک دستورالعمل اجرایی از نهج البلاغه اظهار کرد: برخی نویسندگان این کار را کردند، ولی متاسفانه به صورت یک دستورالعمل اجرایی و حکومتی و در سطح سیاستگذاری های کلان یا قوانین موضوعه کمتر از آنها استفاده شده است.
او در پاسخ به اینکه نمره ای که در تطابق عملکرد جامعه و مسوولان با توصیه های نهج البلاغه می دهد، چه نمره ایست؟ گفت: من فکر می کنم اگر بخواهیم در تطابق با معیارهای نهج البلاغه در پایان این 35 سال نمره ای دهیم، نمره بسیار پایینی است اما در مقاطع مختلف ممکن است نمرات متفاوتی اخذ شده باشد؛ بنابراین نمره ای که امروز می دهیم لزوما برای 20 سال پیش نیست و من فکر می کنم اگر بخواهیم تمام این 35 سال را جمع بندی کنیم نمره خوبی کسب نمی شود.
حسن غفوری فرد: توجه به منافع حزبی و جناحی مانع تحقق دستورات حضرت علی(ع) شده است
دکتر حسن غفوری‌فرد، رییس هیات نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی، در گفت‌وگو با شفقنا (پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه)، درباره امکان و ضرورت استفاده از مضامین و دستورالعمل های موجود در نهج البلاغه در دنیای امروز گفت: امروز بشریت به حدی از بلوغ، ادراک، احساس و عواطف رسیده و بیش از هر زمان دیگری نیاز به دستورات نهج البلاغه دارد؛ بدون هیچ تعصبی گمان می کنم دستورات و مضامین نهج البلاغه بدون کمترین کاستی قابل اجراست. به طور مثال نامه امیرالمؤمنین به مالک اشتر نمونه ای بارز از منشور حکومتی حضرت علی(ع) است. این منشور دستوری جامع و مانیفستی کامل برای هر کسی است که بخواهد حکومت داشته باشد.
او ادامه داد: امیرمؤمنان قرن ها پیش بر برادری و برابری میان مسلمانان تأکید داشتند و در جمله کوتاهی به مالک اشتر می فرمایند: «قلب خودت را پر از رحمت بر رعیت کن» امروز بشر بعد از قرن ها به این نتیجه رسیده که محلی با عنوان سازمان ملل ایجاد کند تا مکانی برای دوستی، صلح و صفا میان ملت کشورهای مختلف باشد. جنگ ها، خونریزی ها، کشت و کشتارهای امروز در سوریه و سایر مناطق نتیجه وجود کینه میان افراد مختلف است، اگر بشریت به محبتی که حضرت علی(ع) سفارش کرده اند، توجه کنند قطعا جهانی پر از طف و صفا خواهیم داشت.
غفوری فرد بر طبق سفارش امیرمؤمنان نبود تفاوت میان انسان ها را از دیگر نیازهای امروز انسان ها دانست و افزود: امام علی(ع) فرمودند، انسان هر چه باشد سیاه و سفید، بی دین و با دین، انسان است؛ انسان ها در خلقت فردی شبیه به هم هستند. امروز می توان گفت این سفارش حضرت امیر تا حدودی مورد توجه قرار گرفته است به گونه ای که بعد از قرن ها دیگر میان سیاه و سفید اختلافی نیست. آمریکا که نام مهد تمدن را یدک می کشد تا چند سال پیش افراد سیاه پوست را از رستوران ها بیرون می کردند، حتی در کلیساها سیاه پوستان را از سفید پوستان جدا می کردند، اما امروز به این نتیجه رسیده اند که سیاه ها حق حیات دارند و برای اولین بار یک رییس جمهور سیاه پوست را برای کشور خود انتخاب کردند.
رییس هیات نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: حضرت امیر در خطبه کمیل می فرمایند: «قلب ها ظرف هایی هستند و بهترین قلب ها آنهایی است که ظرفیت بالاتری داشته باشند.» یعنی قلبی که ظرفیت بیشتری دارد می تواند همه انسان ها را بپذیرد، با همه مهربان باشد و ارتباط برقرار کند. این اصل همان چیزی است که بشر پس از سال ها به آن رسیده و می داند که مهربانی و دوستی بال های پرواز او خواهند بود.
او به سفارش امام علی(ع) در مورد اهمیت علم، اشاره و تصریح کرد: امام علی(ع) همواره ارزش علم و عالم را بالاتر از ثروت می دانستند و در خطبه ای 10 دلیل را برای این عقیده خود آورده اند. در دوره انوشیروان روزی او احتیاج به پول داشت و آدمی ثروتمند حاضر شد پول مورد نیاز را به انوشیروان بدهد به شرطی که بگذارد فرزندش درس بخواند، اما او قبول نکرد و گفت فرزندم نباید درس بخواند چرا که ممکن است جایگاه من را بگیرد، اما امروز بشر به اهمیت علم پی برده به گونه ای که چشم انداز 20 ساله ایران، چشم اندازی دانش محور است. بشریت امروز می داند که ارزش انسان ها به پول نیست بلکه به علم و دانش آنهاست.
غفوری فرد در پاسخ به اینکه آیا دستورالعمل های سفارش شده در نهج البلاغه تا به امروز در سطوح مدیریت اجرا شده است؟ گفت: در ایران به عنوان یک کشور اسلامی که شیعه های امام علی(ع) نیز هستیم، دستورات مورد سفارش ایشان در نهج البلاغه اجرا نمی شود و از آن بسیار فاصله داریم. نهج البلاغه با منافع و مسایل حقیقی انسان ها بسیار سازگار است، اما با منافعی فردی، گروهی و سیاسی که برای خود در نظر داریم و الهی نیست، سازگاری ندارد به همین دلیل دستورات حضرت امیر نادیده گرفته می شود.
او افزود: مساله اصلی در هر مملکتی با هر دینی، شایسته سالاری است، اما منافع مقعطی، ظاهری و نزدیک بین عده ای این است که افراد هم جناح و نزدیک به خود را برای بخش های مدیریتی کشور انتخاب کنند در صورتی که بزرگترین مصلحت و منفعت یک رییس جمهور یا مدیر این است که یارانش از قوی ترین انسان ها باشد.
رییس هیات نظارت و بازرسی شورای عالی انقلاب فرهنگی اظهار کرد: در نظر گرفتن منفعت اصلی و گذر از منافع زودگذر تا حدی مهم است که مقام معظم رهبری در صحبت اخیر خود به آموزش و پرورش تاکید کرده اند که این سازمان باید بهترین افراد را انتخاب کنند چرا که آنان فرزندان و نسل آینده را تربیت می کنند.
غفوری فرد ارزیابی خود در بهره مندی جامعه و مسوولان ایران از نهج البلاغه در 35 سال گذشته را بیان کرد و گفت: ارزیابی بسیار مشکل و پاسخ آن آسان نیست. امام علی(ع) در خطبه کوتاهی در جنگ صفین توصیه می کند و می فرمایند: «کاسه سرت را به خدا عاریه بده و پاهایت را مثل میخ بر زمین بکوب» یعنی به گونه ای خود را به خدا بسپار که به فکر کاسه سر خودت هم نباشی. بر همین اساس می توان گفت در دوران دفاع مقدس عملکرد ما بسیار به نهج البلاغه نزدیک بود. همگان برای دفاع از کشور خود با تمام وجود تلاش و ایثار کرده و جان خود را فدا کردند، اما اگر بخواهیم امروز کلیات نهج البلاغه در زمینه های اقتصاد، اخلاق جتماعی، انتخابات، انتصابات، اخوت و روابط بین انسان ها را در نظر بگیریم به زحمت می توان رفتار خود را مورد قبول دانست.
غفوری فرد میزان مطابقت عملکرد سی و پنج سال گذشته ما با نهج البلاغه را بسیار ضعیف دانست و گفت: اگر بخواهم با نمره ای این میزان را مشخص کنم، با ملاحظات بسیار نمره 10 را می دهم.
لطف الله میثمی: دستورات نهج البلاغه مبتنی بر حقوق بشر است
لطف الله میثمی، محقق و نویسنده در گفت‌وگو با شفقنا(پایگاه بین‌المللی همکاری‌های خبری شیعه) دستورات نهج البلاغه را مبتنی بر حقوق بشر دانست و اظهار کرد: حضرت علی(ع) در نامه‌ای به مالک اشتر می‌فرمایند: با مردم خوب رفتار کن چرا که آنان یا با تو هم دینند یا مخلوق خداوند هستند. حضرت امیر با این سخن در حقیقت تعریفی بیولوژیکی از بشر مطرح نمی کند بلکه همگان را مخلوق خدا دانسته و اصل و جایگاه بشریت را بر برادری و برابری استوار می داند. میثمی در پاسخ به اینکه چرا تا به امروز دستورالعملی اجرایی از نهج البلاغه استخراج نشده است؟ گفت: از سال 1350 مجاهدین بر روی نهج البلاغه کار کردند و این کتاب عمومیت پیدا کرد به گونه‌ای که در انقلاب به متون آن استناد می شود. اینکه چرا دستورالعملی از این کتاب استخراج نشده ریشه‌ای تاریخی دارد.
موسوی تبریزی: نهج البلاغه مورد استفاده قرار گرفته است اما نه به طور کامل
آیت الله حسین موسوی تبریزی در گفت و گو با خبرنگار شفقنا(پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) با اشاره به آن دسته از مضامین موجود در نهج البلاغه که دارای اسناد و معتبر هستند، اظهار کرد: از جمله این مطالبی که انسان اطمینان دارد کلام مولاست می توان عهدنامه مالک اشتر، وصیت به امام حسن مجتبی(ع)، سخنرانی های حضرت امیر(ع) در جنگ های مختلف، سخنان مربوط به حکومت، کیفیت برخورد با مردم و ...را مثال زد. مسلما امروز می توان این مطالب را به طور کامل اجرا کرد و بسیار هم می توانند در جامعه ما و حتی جامعه مدرن مفید باشند. مطلبی در آنها مشاهده نمی شود که با جامعه مدرن، حکومت های مردم سالاری واقعی امروزی و حقوق واقعی انسان ها اعم از مذاهب و جنسیت های مختلف منافات داشته باشد و می توانند در کشورهای مسلمان بسیار راهگشا باشند.
او با بیان اینکه موارد مطرح شده در نهج البلاغه در مجلس و بعضی قوانین استفاده می شود، گفت: به خاطر دارم در اوایل انقلاب تا اندازه ای عهدنامه مالک اشتر خوانده می شد و گاهی مطالبی را از آن استخراج می کردند. می توان گفت در قانون اساسی کشور تا اندازه بسیاری از مطالب نهج البلاغه و همین عهدنامه استفاده شده است بنابراین هم قابل استفاده است، هم مورد استفاده قرار گرفته است اما نه به طور کامل. هنگامی که قوانین برگرفته از این مطالب باشند، مدیران نیز باید به آن عمل کنند اما به این شکل که گفته شود باید بر اساس این عهدنامه و این کلام حضرت امیر(ع) عمل شود، خیر چنین قانونی نداریم.
موسوی تبریزی در توضیح میزان نزدیکی عملکرد ما به سفارش های حضرت علی(ع) در نهج البلاغه بیان کرد: چرا فقط نهج البلاغه؟ این موضوع را نسبت به قرآن، احکام مقدس اسلام، سیره رسوال الله(ص) و همینطور نهج البلاغه و سیره امیرمومنان(ع) که یک واحد و یک مجموعه منسجم هستند، باید سنجید. مسلمان کسی است که اعمال خود را با قرآن و سنت تطبیق دهد البته قرآن و سنت نیز نیازمند فهمیدن است و همانطور که حضرت امام(ره) فرمودند، شرایط زمانی و مکانی در قرآن و سنت نیز در نظر گرفته می شود.
او تصریح کرد: برای دادن نمره به میزان تطبیق عملکرد ما با قرآن و سنت از ابتدای انقلاب تا امروز، متاسفانه با احتیاط می توان گفت، نمره بسیار کمتر از ده است یعنی نه در مسایل فرهنگی، نه در مسایل قضایی، نه حتی در مسایل قانونگذاری یا اجرایی و پیشرفت های علمی و اخلاقی حتی به ده نیز نمی رسد.
حسین ابراهیمی: نهج البلاغه کتابی برای تمام ادوار
عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز ، نهج البلاغه را کتابی متناسب با زمان های مختلف دانست و اظهار کرد: نهج البلاغه کتابی است که هم برای گذشته، حال و آینده تدوین شده و البته بیانات امیر المومنین (ع) به برادر قرآن مشهور است. سخنان امام علی (ع) مبتنی بر آنچه که خداوند فرموده است لذا همان طوری که کلام خدا کهنه نمی شود، فرمایشات امیر و دیگر ائمه نیز کهنه نمی شوند.
او در رابطه با حکومت داری امام علی (ع) تصریح کرد: امام علی در رابطه با حکومت، اداره جامعه و اجتماعات طوری سخن گفته که در جامعه امروز هم، مانند گذشته قابلیت اجرا و به کار گیری را دارد. اگر بخواهیم روش امیر المومنین را در مورد سیاست، قضا، فرهنگ، اجتماع و دیگر امور به کار بگیریم، قطعا به روز است.
ابراهیمی افزود: عهدنامه ای که مولا در رابطه با مالک اشتر دارند، مجموعه ایست که تا امروز در سازمان ملل به عنوان بهترین سند در رابطه با حکمرانی تثبیت و تدوین شده و چنین فرمایشات حکیمانه و حساب شده ای چیزی نیست که تنها برای گذشتگان مورد استفاده قرار گرفته باشد بلکه برای هر زمان و در هر مکان و برای هر ملتی که می خواهد براساس رضای خدا حرکت کند کاربرد دارد.
این عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز ادامه در خصوص به کار گیری فرمایشات امام علی (ع) اظهار کرد: من معتقدم که از فرمایشات ایشان جسته و گریخته استفاده شده است اما از مجموعه فرمایشات امام علی(ع) به صورت کاربردی منسجم استفاده نکرده ایم.
ابرهیمی در پایان گفت: من تنها به سیاست های کلی نظام که از سوی مقام معظم رهبری ابلاغ شده و قانون اساسی که برخاسته از روح کلام امیر المومنین است نمره خوبی می دهم اما در دیگر موارد نمره قابل قبولی نخواهیم گرفت.
فاطمه راکعی: روش کشورداری امام علی (ع) مبتنی بر عالی ترین شیوه های زندگی اجتماعی است
نماینده سابق مجلس با تاکید بر قابلیت اجرایی آموزه های امام علی در نهج البلاغه گفت: وقتی شیوه های زندگی اجتماعی ایشان و اداره نظام اجتماعی از سوی ایشان در نهج البلاغه را می بینیم و مطالعه می کنیم دقیقا آن چیزی است که می تواند نمونه و الگو برای جامعه و حاکمان امروز هم باشد و البته نه فقط برای کشورهای اسلامی بلکه برای دیگر کشورهای جهان که در جستجوی عدالت هستند.
او ادامه داد: به قدری مرام و روش ایشان در کشور داری، مبتنی بر عالی ترین روش های زندگی اجتماعی است در قرن های اخیر کشورهای غرب و اروپا که مدعی تمدن غنی هستند و فیلسوفانی که دایه خدمت به جهان بشریت اند و دیدگاه های مترقی دارند؛ گویی از آموزه های اجتماعی امام علی (ع) الهام گرفتند.
این شاعر و فعال سیاسی درخصوص عملکرد مسوولان و مردم بر اساس آموزه های امام علی در نهج البلاغه تصریح کرد: با تساهل و تسامح به عملکرد مردم و مسوولان 10 می دهم.
آیت الله عباس کعبی: حاکمان تلاش کنند تا حکومت شایسته بر مدار اندیشه علوی برپا شود
آیت الله عباس کعبی، عضو شورای مرکزی جامعه روحانیت مبارز در پاسخ به اینکه آیا آموزه های نهج البلاغه قابلیت اجرایی شدن در دنیا معاصر را دارد؟ گفت: قطعا همین طور است؛ اگر ما به دستورالعمل های حکومتی حضرت علی (ع) نگاه کنیم، به ویژه در نامه امیر المومنین (ع) به مالک اشتر چون مصداق آرمانگرایی واقع نگری است، تنها راه حل بشریت برای رهایی از بحران های سیاسی، امنیتی، اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و خانوادگی است.
او ادامه داد: برای برون رفت از مشکلات بشریت لازم است که حاکمان تلاش کنند تا حکومت شایسته بر مدار اندیشه علوی برپا شود. به عنوان مثال امام علی (ع) در نامه خود به مالک اشتر نخعی چهار وظیفه بنیادین را برای حکومت مشخص می کند: مدیریت شایسته منابع مالی، برقراری امنیت خارجی و داخلی، اقتدار بین المللی و اصلاح امور مردم در همه عرصه ها.
کعبی افزود: بنده این عهد و فرمان حکومتی را در یک مجموعه درس های عملی برای مدیران ارشد نظام در سال های گذشته رویکرد اجرایی بیان کردم. من کتابی با عنوان بایسته های حکمرانی در فرمان حکمرانی امیرالمومنین و با رویکرد فقهی، اخلاقی، حقوقی و مدیریتی نوشتم که در آنجا اثبات کردم همه آموزه ها و روش ها در نهج البلاغه قابلیت اجرایی دارند.
محمدعلی خسروی: آنقدری که به مداحی ها توجه می شود، به مفسرین نهج البلاغه توجه نمی شود
خسروی درباره قابلیت اجرا شدن مفاهیم نهج البلاغه اظهار کرد: نهج البلاغه شرح و بسط تفسیر اجرایی قرآن است؛ هم چنین گوینده آن نیز عدالت مجسم و کتاب هم شرح عدالت است. مثل این است که بپرسیم مفاهیم قرآن ظرفیت اجرایی شدن را دارد؟ نهج البلاغه توضیح آیات قرآن است، بنابراین 100درصد قابلیت اجرایی شدن را دارد و هدف، رسیدن به این مرحله است.
معاون پژوهشی موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (ره) با بیان اینکه اجرای عدالت علی(ع) بسیار مشکل است گفت: بیشتر از مفاهیم نهج البلاغه در قالب جزوه و کتاب به کار گرفته شده اما برای برنامه های اجرایی در کارها کم بیش استفاده شده است. البته اجرای عدالت امام علی (ع) بسیار مشکل است؛ امیر المومنین (ع) معتقد بودند که همانطوری مردم در برابر قانون در دادگاه حاضر می شوند خودشان هم باید در دادگاه حاضر شوند. به طور مثال همه مسوولان اطلاع دارند اموالی از بیت المال خارج شده آیا تصمیمی هست که این اموال به بیت المال برگردانده شود؟ اگر قرار باشد احکام قرآن و نهج البلاغه اجرا شود ما با همین قضیه مشکل داریم؛ اما انجام آن ضروری و مشکل است.
او با اظهار تاسف در خصوص اینکه در این سال ها کمتر به نهج البلاغه توجه می شود، تصریح کرد: برای اینکه بتوان مفاهیم نهج البلاغه را کاربردی کرد نیاز به تدوین این شرح و خط مشی لازم است تا اساتید و دانشمندن با توجه به نیازهای زمان این موضوع را طراحی کنند. متاسفانه در سال های اخیر به نهج البلاغه کمتر توجه می شود، آنقدری که به مداحی ها و مداحان توجه می کنیم به مفسرین و صاحبان اندیشه در زمینه نهج البلاغه توجه نمی کنیم. البته اگر نهج البلاغه مطرح شود چه بسا با منافع برخی افراد در تضاد باشد. یکی از دروسی که باید در حوزه، دانشگاه، جلسات مذهبی و داخل عموم جامعه جدی گرفته شود درس نهج البلاغه و شرح عالی مضامین نهج البلاغه است.
خسروی درباره عملکرد مسوولان و مردم بر طبق آموزه های نهج البلاغه اظهار کرد: در برخی مراحل پیشرفت خیلی خوبی داشتیم؛ به طور مثال در دفاع مقدس دیدیم که مردم چطور جانبازی کردند و از زندگی خود برای اجرای احکام خدا گذشتند و مسولان نیز کم و بیش تلاش کردند، در حالی که برخی از تنگ نظری ها موجب شد در موارد زیادی با عقب گرد و رکورد مواجه شویم. با این حساب گاهی نمره ما 18 است در مواقع هم 2 گرفتیم.
اشرف بروجردی: رفتار و حتی گفتار جامعه ما مطابق با شیوه های علی (ع) نیست
دکتر اشرف السادات بروجردی، محقق، پژوهشگر و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی درگفت وگو با شفقنا (پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه) نهج البلاغه را کتاب دوم شیعیان دانست و گفت: نهج البلاغه حتی می تواند کتاب دوم مسلمانان باشد بنابراین طبیعی است که ظرفیت و توانایی ارائه راهکارهایی در جامعه امروز بخصوص در حوزه حاکمیت مدیران نظام را داشته باشد که بتوان از آنها در حوزه های عملیاتی و اجرایی استفاده کرد و پیش برد.
او ادامه داد: این ظرفیت چه در حوزه اخلاق، چه در حوزوه مدیریت نظام و چه در حوزه مباحث اقتصادی به وفور در نهج البلاغه وجود دارد و می توان آنها را به روز و بومی سازی کرد. دستورالعمل های حضرت علی(ع) را می توان در دنیای امروز به طور کامل با ظرفیت زمانی امروز و داد و ستدها و معاملات امروز اجرایی و عملیاتی کرد. از معاملات گفته شده، منظور معاملات اقتصادی نیست بلکه به معنای مراودات بین فردی، بشری، معاملات اقتصادی و ساختار حکومت ها را نیز در بر می گیرد.
بروجردی با بیان اینکه مطلبی تحت عنوان «دستورالعمل اجرایی» از نهج البلاغه استخراج نشده است، اظهار کرد: اما در درون قوانین و مقررات، نگاهی به این مباحث وجود داشته است. به طور مثال پیش رفتن کار به صورت جمعی و شورایی یا اینکه حاکمیت باید رای مردم را مقدم بداند، در قوانین و مقررات کشور دیده می شود اما عملیاتی و اجرایی شدن آن بستگی به سلیقه دولت هایی دارد که در زمان خود می توانند این رویکرد را عملیاتی کنند و به اجرا درآورند. از نظر قوانین و مقررات می توان گفت بخش بسیار کوچکی از فرامین و دستورالعمل های حضرت علی بن ابی طالب(ع) در قوانین ما لحاظ شده است، اگر چه تحت این عنوان نیامده اما ازجهت کارکردی همان حالت را می تواند داشته باشد.
او ادامه داد: در زمینه عملیاتی کردن و اجرایی کردن دستورالعمل های علی بن ابی طالب(ع) در حوزه حاکمیت، روابط بین انسان ها و رابطه ای که حاکمیت می تواند با افراد داشته باشد، کارهای کمی صورت گرفته است. پژهشگاه علوم انسانی کاری را در بحث علی شناسی یا علی پژوهی آغاز کرده است که در ابتدا با گردآوری مطالب در این مورد، بانکی اطلاعاتی طراحی کند سپس براساس آن بانک اطلاعات، مشاهده شود کدام حوزه ها مغفول واقع شده اند و بعد از آن اقداماتی که براساس آنها می توان کار را پیش برد، برای قانونی و عملیاتی کردن آن در قالب سیاست های کلی و دستورالعمل ها به دستگاه های اجرایی ارجاع شوند.
بروجردی به میزان مطابقت عملکرد سی و پنج سال گذشته ما با نهج البلاغه، نمره یک در هزار داد و گفت: یک در هزار را از بیست چه می توان تعریف کرد؟ اصلا دیده نمی شود یعنی به نظر من هیچ یک از رفتار ها و حتی گفتار و ادبیات ما در جامعه در تطابق با شیوه های علی بن ابی طلب(ع) نیست.
خرسند: نهج البلاغه در جامعه ما بسیار غریب واقع شده است
عضو شورای مرکزی حزب موتلفه اسلامی با بیان اینکه تا الگوی امیرالمومنین(ع) در اجرای عدالت فاصله وجود دارد، گفت: دغدغه مسوولین نظام کمتر پیاده کردن الگوی امیرالمومنین است، غیر از مقام معظم رهبری که همیشه بر بحث عدالت تاکید داشتند و زندگی و سیره شخصی ایشان هم بر همان اساس سیره امیرالمومنین است، بنده این را در مسوولین دیگر کمتر می بینم. باید گفت چند درصد مسوولین ما نهج البلاغه را مطالعه می کنند یا از فرمایشات حضرت امیر اطلاع دارند و نهج البلاغه در جامعه ما بسیار غریب واقع شده است.
حجت الاسلام والمسلمین محمد خرسند، با اشاره به اینکه مضامین نهج البلاغه ظرفیت اجرایی شدن در دنیای معاصر را دارد، ادامه داد: این متن کلام معصوم و برخاسته از قرآن است و قرآن معجزه جاوید است. کلام معصوم علیه الاسلام هم در هر زمانی مرتبط با نیازهای آن زمان است. مثل گنجی که سالها در زیر زمین بوده است، مانند طلا و نقره که زیر زمین هستند و کم ارزش نمی شود. هرقدر هم دیر کشف شود باز قابل بهره برداری است. مهم این است که آیا ما به دنبال کشف حقایق هستیم یا نیستیم که به اعتقاد من خیلی به دنبال کشف این حقایق نیستیم.
او در پاسخ به این سوال که چرا تاکنون دستورالعمل اجرایی در سطوح مدیریتی از نهج البلاغه استخراج نشده است؛ افزود: در این زمینه کار نشده است، البته همین نظام اسلامی برخاسته از نهج البلاغه امیرالمومنین است و قانون اساسی ما برخاسته از همان است. همین قانون اساسی را هم اگر بتوان خوب اجرا کرد و همین اصل ولایت مطلقه فقیه راهگشاست. دغدغه امیرالمومنین چه بوده است؟ دغدغه امیرالمومنین و ائمه اطهار این بوده است که حکومت ها به دست انسان های صالح سپرده شود و دغدغه امام(ره) نیز از انقلاب همین بود. اگر دغدغه مردم و دغدغه اجرای عدالت داشته باشیم یعنی اجرایی کردن فرمایشات امیر باید به سمت سیره عملی برویم و سیره عملی مسوولین در مسیر امام علی باید حرکت کند. مشخص است که کسی نمی تواند امام علی باشد؛ همانطور که امام صادق(ع) می فرماید: ما مثل امام علی نمی توانیم باشیم، اما شباهت که می توانیم داشته باشیم.
خرسند در ارزیابی از عملکرد مسوولین و نظام در تطابق با معیارهای نهج البلاغه، اظهار کرد: در اینکه خاستگاه اصلی حکومت و انقلاب معیارهای امیرالمومنین است، شکی نیست و این یک پدیده بی نظیر و کم نظیر است. مشکلات همیشه وجود داشته است، کماینکه در حکومت امیرالمومنین نیز مشکلاتی بود و برخی استانداران سواستفاده هایی می کردند. امروز هم چنین مشکلاتی وجود دارد و ما معتقدیم اصل نظام براساس معیارهای امیرالمومنین است، اما در اینکه در فروع هم توانستیم آن معیارهای علوی را اجرا کنیم، به نظرم نه امام و نه مقام معظم رهبری و کسی نمی گوید ما توانسته ایم. برای نمره دادن باید یک ارزیابی کلان و دقیقی شود و من این ارزیابی را نکردم اما در اینکه اصل خاستگاه حکومت براساس معیارهای امیرالمومنین بوده است می توان نمره قابل قبولی داد، اما در اینکه بدنه جامعه و نهادهای حکومتی براساس آن معیار حرکت کرده باشند نمره قابل قبولی نمی دهم.
