بعدازظهر روز 22 بهمن‌ماه 1357، پایانی بود بر نیم قرن حکومت خاندان پهلوی بر ایران. ارتش با پیوستن به ملت، فرایند‌گذار به نظام سیاسی جدید را تسهیل کرد. به نظر می‌رسد مهمترین بخش حیات اجتماعی- سیاسی ارتش در ایران، اعلام موضع بی‌طرفی(یعنی عدم حمایت از رژیم پهلوی) در روزهای پایانی این نظام استبدادی بود. بخشی از سلاح‌های مستقر در پادگان‌های نظامی توسط عمدتاً گروه‌های چپ مارکسیستی غارت شده بود، سربازها از سربازخانه‌ها فراری شده و دولت موقت نیز دچار بی‌برنامگی و استیصال برای اداره وضع جدید در ایران بود. گروه‌های چپ مارکسیستی، ساز انحلال ارتش را که پیامد آن بر باد دادن استقلال کشور و نابودی نظام نوپای جدید اسلامی بود، کوک کرده بودند. آن‌ها میلیشیای مسلح به سلاح‌های غارتی را میخواستند جایگزین این درخت تنومند پاسدار استقلال کشور کنند.امام خمینی(ره) با اعلام روز 29 فروردین به نام روز ارتش جمهوری اسلامی ایران، قدمی استوار و تاریخی برای تضمین امنیت و استقلال کشور برداشت. اکنون36 سال است که ارتش جمهوری اسلامی ایران یک روز از تقویم رسمی کشور را به نام خود می‌بیند. روزی که برای نخستین بار به فاصله حدود 2 ماه پس از
پیروزی انقلاب اسلامی ایران، توسط امام خمینی(ره) به نام ارتش نامگذاری شد. این اقدام همچنین پاسخی مناسب به وفاداری ارتشیان به آرمان‌های انقلاب اسلامی بود.
دلایل اعلام یک روز ملی به نام ارتش
نخستین درگیری و ناآرامی در منطقه ترکمن صحرا و در نزدیک مرزهای اتحاد جماهیر شوروی(سابق) توسط گروهک‌های چپ و مزدوران استکبار با هدف خودمختاری منطقه آغاز شد که با اعزام یگانی از نیروهای داوطلب نیروی زمینی ارتش سرکوب شد. ارتش به سراغ کنترل ناآرامی‌های سایر مناطق مانند کردستان و آذربایجان غربی رفت. همزمان، جنگ روانی علیه ارتش در داخل و خارج کشور به راه افتاد و به دنبال آن بودند تا ارتش را یک نیروی ضدمردمی و عامل امپریالیسم که همچنان سرکوب مردم را ادامه می‌دهد، معرفی کنند و بر انحلال آن پافشاری کرده و تقاضا داشتند ارتش جای خود را با یک ارتش خلقی یا بی‌طبقه توحیدی عوض کند. یکی از سرکردگان گروهک‌ها در جریان میتینگ اعضای خود در سیاهکل اظهار می‌داشت: «آن‌ها ارتش ضد خلقی و مزدور شاهنشاهی را فوری سر و سامان دادند و برای یورش به خلق آماده‌اش کردند. اسمش را هم گذاشتند ارتش جمهوری اسلامی!»
همین جوسازی‌ها سبب شد تا شهید سپهبد محمدولی قرنی، نخستین رئیس ستاد مشترک ارتش، در نامه‌ای استعفای خود در روزهای اول فروردین 1358 را به امام خمینی(س) تقدیم کند. شهید قرنی در استعفای خود با شکایت از اقدام‌های ضد انقلاب و دشمنان خارجی و دخالت‌های بیجا در امور ارتش چنین نوشته بود: «معاون نخست‌وزیر انقلاب که خود را واضع مقررات و مالک‌الرقاب می‌داند، بدون آن‌که بداند ارتش چه موقعیت و چه امکاناتی دارد و متأسفانه بدون اینکه حتی اینجانب را طرف مشورت قرار دهد، هر روز دستوراتی صادر می‌کند که ارتش بایستی شاهد لطمه‌ای دیگر بر روحیات افسران و افراد خود و افتادن مقداری سلاح و مهمات و مال و منال به دست افراد ناصالح و وابسته به خارجیان باشد و... وزیر دفاع بدون مشورت و نظرخواهی از اینجانب و خارج از وظایف خود می‌رود و از رادیو و تلویزیون و مطبوعات می‌گوید که سربازان فروردین مرخص و بالنتیجه تعداد معدودی که ارتش با خون دل به سربازخانه‌ها کشانده بود، نگهداری سربازخانه‌ها را رها کرده و به موطن خود می‌روند و شب هنگام عناصر توده‌ای وابسته به سیاست‌های خارجی با کامیون‌ها به سربازخانه‌ها می‌روند و باقیمانده اسلحه و مهمات را
بار کرده و به خارج از شهر می‌برند... دولت بدون مشورت با ارتش و آگاه‌ترین مرجع ارزیابی کردستان، نمایندگانی را به آن صفحات می‌فرستد که با ورود آن‌ها و نخستین سخن‌پراکنی که می‌کنند، مردم را به پادگان مهاباد ریخته و غارت می‌کنند و در جلوی همین هیأت فرمانده پادگان را گلوله باران می‌کنند...»
کمتر از یک ماه بعد، سپهبد قرنی توسط گروهک فرقان ترور شده و به شهادت رسید تا علاوه بر آثار جنگ روانی سنگینی که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم توسط دشمنان خارجی، طیف ضد انقلاب، منافقین، حزب توده و عناصر ناآگاه که در ارتش جریان داشت، بی‌انضباطی، سستی و عدم تمکین از فرماندهان نیز به مشکلات ارتش اضافه‌شود. به نظر می‌رسد توطئه شهادت سپهبد قرنی اقدامی در راستای تضعیف و انحلال سازمان ارتش توسط گروهک‌های مخالف انقلاب بود. قرنی نخستین شهید قربانی ترور در دوران پس از انقلاب در ایران است؛ بنابراین به نظر می‌رسد ارتش نخستین هدف و خاکریز انقلاب بود که آماج تهاجم دشمن قرار گرفت.
مشکلات فراوان ارتش سبب شد تا فرماندهان وقت ارتش جمهوری اسلامی ایران با درخواست وقت ملاقات از امام خمینی برای بیرون رفتن از این وضع چاره‌اندیشی کنند و از امام بخواهند ایشان فرماندهی خود بر کل نیروهای مسلح را مجدداً اعلام کنند. این اقدام فرماندهان ارتش تصمیمی راهبردی و کارگشا برای احیای ارتش بشدت تضعیف شده و حفظ کیان نظام سیاسی جدید و استقلال کشور بود و انتظار می‌رفت که با استفاده از این حکم حکومتی، قوام و انضباط به ارتش برگردد. امام خمینی روز پیوستن ارتش به مردم را با عبارت حکیمانه «لحظه شادی بندگان خدا و یأس ستمگران» نقطه عطف درخشان و افتخارآمیز قلمداد فرمود. بدین ترتیب امام با صدور پیامی تاریخی خطاب به ملت ایران، سنگ بنای روز ارتش را گذاشتند. در پیام امام خمینی(س) آمده بود:
«بسم‌الله الرحمن الرحیم
26 فروردین 58 / 17 جمادیالاولی 99
ملت شریف و مبارز ایران ـ وفقهم‌الله تعالی
با اهدای سلام و سپاس از مجاهدات خستگی‌ناپذیر شما ملت شجاع که اهداف مقدس اسلام را تا آستانه پیروزی رساندید و دست خیانتگران داخلی و خارجی را با خواست خدای بزرگ قطع کردید، لازم است به تذکرات زیر
توجه کنید:
1- روز چهارشنبه 29 فروردین روز ارتش اعلام می‌شود. ارتش محترم در این روز در شهرستان‌های بزرگ با سازوبرگ به رژه بپردازند و پشتیبانی خود را از جمهوری اسلامی و ملت بزرگ ایران و حضور خود را برای فداکاری در راه استقلال و حفظ مرزهای کشور اعلام کنند.
2- ملت ایران موظفند از ارتش اسلامی استقبال و احترام برادرانه از آنان کنند. اکنون ارتش در خدمت ملت و اسلام است و ارتش اسلامی است، و ملت شریف لازم است آن را به این سِمت رسماً بشناسند و پشتیبانی خود را از آن اعلام کنند. اکنون مخالفت با ارتش اسلامی که حافظ استقلال و نگهبان مرزهای آن است جایز نیست. ما و شما و ارتش، برادرانه باید برای حفظ و امنیت کشورمان کوشش کنیم و به شرارت اشرار و اختلال مفسدین خاتمه دهیم.
3ـ افراد ارتش موظفند در داخل ارتش حفظ نظم و سلسله مراتب و ضوابط را بکنند. توجه نکردن به این مسائل موجب ضعف ارتش اسلامی می‌شود و نظام را از هم میپاشد.
سربازان و درجهداران و افسران موظفند سلسله مراتب را حفظ و مراعات کنند؛ چنانچه رؤسای فوق موظفند با ارتش به‌طور محبت و برادری رفتار و از دیکتاتوری که در رژیم طاغوت بود اجتناب کنند. ارتش اسلامی باید با حفظ سلسله مراتب و نظام صحیح اسلامی و اطاعت کامل زیردست از مافوق و رعایت کامل مافوق از زیردست، اداره شود. تخلف از این امر ضد انقلاب است و مورد مؤاخذه
خواهد بود.
4ـ افراد خارج از ارتش حق ندارند در امر ارتش دخالت کنند و ارتشی را در داخل ارتش یا خارج بدون مجوز دستگیر کنند. اگر شکایتی دارند یا اطلاع از مجرمیت کسی دارند، روی موازین شرعی و قانونی رسیدگی خواهد شد. دخالت بیجا در داخل ارتش موجب ضعف آنان می‌شود و مخالف
انقلاب اسلامی است.
5ـ این قشر از ارتش که در خدمت اسلام و ملت هستند و وفاداری خود را از جمهوری اسلامی اعلام کردند، اگر خدای نخواسته در رژیم طاغوتی خلاف و گناه صغیره کردهاند، با برگشت به سوی خدای تعالی و جمهوری اسلامی مورد عفو خداوند رحمان و عفو ملت شریفند، و اینجانب نیز آنان را عفو کردم. امید است آنان با دلگرمی و اعتماد به خدا و ملت شریف به خدمت خود صادقانه ادامه دهند و با قدرت در پادگان‌های خود مستقر شوند. از خداوند تعالی عظمت اسلام و مسلمین و هدایت جوانان فریب خوردهای را که میخواهند در صفوف مسلمان‌ها تفرقه بیندازند خواستارم، و هشیاری ملت را در مقابل توطئههای غیر اسلامی امیدوار. والسلام علیکم و رحمهاللّه.
روحاللّه الموسوی الخمینی»
اینکه چرا امام خمینی(س) با این پیام تاریخی موقعیت ارتش را در نظام سیاسی جدید تثبیت کرد، ریشه در رویکرد واقعگرایانه ایشان به فضای سیاسی اجتماعی ایران آن روز و تفکر راهبردی بنیانگذار جمهوری اسلامی در تثبیت استقلال کشور و ضرورت تقویت ارتش برای حفظ اصل نظام و کشور داشت. مرور بیانات و مواضع بنیانگذار جمهوری اسلامی از فردای 22 بهمن 1357 تا 26 فروردین 1358 مبین این فرض بنیادی است.
از دیدگاه حضرت امام(س) حفظ پیروزی به دست آمده، از اصل آن دشوارتر است. در همین زمینه می‌فرمایند: «بدانید که حفظ یک پیروزی مشکل‌تر است از پیروزی به دست آوردن، کشورگشایى از حفظ کشور آسانتر است. هم‌اکنون ما در مشکل حفظ نظام جمهوری اسلامی هستیم، یعنى آن مرحله اول که پیروزی ابتدایی بود گذشت و پیروز شدید بحمد اللَّه، لکن بقای این پیروزی و بقای این دستاوردهایی که شما به دستتان آمد، امروز مشکل‌تر از خود آن پیروزی است که به دستتان آمد، نگهداریش مشکل است. باید همه کوشش کنید که این چیزی که به دست آوردید نگه دارید.» (صحیفه امام، ج18، ص 281)
حال عامل و قدرت اصلی حفظ این دست آورد بزرگ چیست؟ داشتن نیروهای مسلح مقتدر و بزرگ؟ به دست آوردن تجهیزات پیشرفته و مدرن نظامی روز، و...
با بررسی نظرات حضرت امام(س) که با گذری در آثار ایشان می‌توان بدان دست یافت، تشکیل و تقویت ارتش، سپاه، بسیج و... در حد متعارف از ضروریات کشور است. ایشان وجود نیروی نظامی مقتدر و منظم و مجهز به پیشرفته‌ترین سلاح روز را برای حفظ و اقتدار نظام و کشور ضروری می‌دانند و در سخنرانی در جمع پرسنل ژاندارمری و نیروی انتظامی می‌فرمایند:
«قوای انتظامی بیدار باشند که بین آن‌ها و ملت جدایی نیفتد... ما همه از شما هستیم و شما از ما. و همه پاسداران اسلام و همه برادر. مانند زمان طاغوت نیست که بین ما و شما را جدایی انداختند. اجانب بودند که میخواستند قوای انتظامی از ملت جدا [باشند]. مردم را از قوای انتظامی می‌ترساندند. قوای انتظامی از ماست؛ نباید ما از آن‌ها بترسیم و نباید آن‌ها از ما. هیچ هراسی در کار نیست، برادر هستیم؛ برادرها از هم نمی‌ترسند، همه در خدمت هم هستند ما همه در خدمت اسلام.»
(صحیفه امام، ج7، ص 87)
امام(ره) با درک این نکته به حفظ ارتش و تقویت آن شدیداً اصرار داشته و بارها آن را یادآور می‌شدند. مانند این فراز که در 9/12/57 هنگام ترک تهران و عزیمت به قم فرمودند: «ارتش و شهربانی و ژاندارمری اکنون در خدمت اسلام هستند و از ملت هستند. باید ملت از آن پشتیبانی کند.... امروز حمله به پادگان‌ها مخالفت با انقلاب اسلامی است» و 22 روز بعد در قم در دیدار گروهی از ارتشیان اظهار می‌دارند: «... زحمت‌های شما در این مدت که نهضت اسلامی برپا بود، مشهود است. من از شما شکرگزارم، من با شما هر دو سرباز اسلام هستیم و هر دو باید وفادار به اسلام و قرآن باشیم.» و در دیدار با دولت موقت که در آخرین روز سال 57 انجام می‌شود، می‌فرمایند: «در جهت ارتش، ملت ما موظف است که از ارتش هم‌اکنون حمایت کند. ارتش را تضعیف نکنید، ما احتیاج به ارتش داریم. ملت احتیاج به ارتش دارد. ارتش باید از طرف ملت حمایت بشود و تقویت بشود.»
تا روز 28 فروردین 1358 که اعلامیه معروف روز ارتش جمهوری اسلامی ایران صادر شد، 6 مورد به‌طور مستقیم از طرف امام خمینی(س) بیاناتی صادر شد که محور تمامی آنان، حفظ ارتش برای حفظ نظام جمهوری اسلامی است.
امام(س) نهم فروردین 58 در جمع پرسنل نیروی زمینی می‌فرمایند: «سلام بر شما سربازان اسلام، من از شما تشکر می‌کنم که در صف اسلام، دین خودتان را به اسلام ادا کردید و خواهید کرد.»
همچنین در جمع گروهی از قوای نظامی می‌فرمایند: «چقدر موجب افتخار است که جوان‌های برومندی در مملکت ما، در خدمت اسلامند، چقدر من شاد هستم از اینکه ما با هم در یک مجلس مجتمع هستیم … اگر بخواهند یک مملکتی محفوظ بماند باید ارتش روی دیسیپلینی که دارد محفوظ بماند، روی آن نظمی که دارد روی نظم رفتار کند...»
17/1/58 در جمع پرسنل نیروی هوایی:
«... کشور از خودتان است، ملت از خودتان است، ارتش از خودتان است، همه با هم هستید، برادر هستید، باید همه با هم به پیش بروید
و این مملکت آشفته را نجات دهید...»
پیرو بیانات سراسر لطف و عنایت رهبری و با پشتوانه عظیم مردمی و نهایتاً با اتکال به خداوند متعال ارتش جمهوری اسلامی ایران راهی سخت و طولانی را برای حفظ نهال نوپای انقلاب آغاز کرد و توانست با تقدیم 48 هزار شهید سرافراز
و 270هزار جانباز فداکار، استقلال و تمامیت ارضی کشور را حفظ کند. بدون تردید اگر توطئه گروه‌های چپ مارکسیستی صورت واقعیت به‌خود می‌گرفت و ارتش منحل می‌شد، روزهای تلخی در انتظار کشور بود. ارتش به مثابه یک سازمان و ساختار نظامی با هدف و برنامه، برای کشور دارای قدمت، تجربه و شیوه جنگیدن بود، از سازمان مدرن صف و ستاد برخوردار بود، دارای دانشگاه‌های افسری و جنگ و کارکنان آموزش دیده مجرب برای روزهای دشوار کشور بود. دشمن به راحتی نقطه قوت انقلاب نوپا را تشخیص داده بود؛ در پی آن بود تا ارتش بزرگ ایران را از ملت و رهبری انقلاب جدا نماید و به کلی آن را به شاه فراری رژیم پیشین سنجاق نماید و لذا ساز انحلال این نهاد قدرتمند و دارای ریشه در قلب‌های ملت را کوک کرده بود. امام و بنیانگذار انقلاب با درکی راهبردی از موقعیت دشوار کشور و نیاز کشور به داشتن ارتشی قوی، به تثبیت سازمان ارتش به عنوان ضمانت‌نامه تداوم حیات انقلاب و کشور نظر داد.
ارتش جمهوری اسلامی ایران در قانون‌اساسی
اصول متعدد قانون اساسی، شناسنامه و معرف وزن نهادهای مختلف کشور در ساختار سیاسی اجتماعی و بین‌المللی آن نظام می‌باشد. در غالب کشورهای جهان که در چارچوب دولت-ملت به حکمرانی می‌پردازند، ارتش از جایگاهی وزین برخوردار است و به همین ترتیب ارتشیان به خاطر تأثیر مستقیمی که در حفظ استقلال و یکپارچگی کشور و حفظ امنیت عمومی و امنیت جهانی کشور دارند، مورد احترام و تکریم هستند. احترام و تکریم نظامیان هم هنجاری اجتماعی و هم نهادینه در قوانین نهادی این کشورها است.
اصل 143 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران می‌گوید: «ارتش جمهوری اسلامی ایران، پاسداری از استقلال و تمامیت ارضی و نظام جمهوری اسلامی کشور را بر عهده دارد.»
اصل 144 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران نیز تصریح دارد که: «ارتش جمهوری اسلامی ایران، باید ارتشی مکتبی و مردمی باشد و از افراد شایسته استفاده کند تا به اهداف انقلاب اسلامی مؤمن و در راه تحقق آن فداکاری کنند.»
با مرور و بررسی مقایسه‌ای اصول قانون اساسی و تحلیل آن با اصول علم سیاست در ایران، نتایج ذیل به‌دست می‌آید: در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز ارتش از جایگاهی ممتاز برخوردار است.
اصول مربوط به وظایف ارتش در عداد منافع حیاتی کشور ایران و نظام جمهوری اسلامی می‌گنجد. یعنی حفظ استقلال و تمامیت ارضی کشور و حفظ نظام جمهوری اسلامی نه در عداد منافع ملی، بلکه در عداد منافع حیاتی کشورمان می‌گنجد، بنابراین اهمیت، نفوذ و قدرت تأثیرگذاری ارتش، وزنی به اندازه حفظ منافع حیاتی کشور دارد.
نتیجه‌گیری
کارکنان ارتش جمهوری اسلامی ایران، خدمت در مناطق محروم و دورافتاده، دوری از خانواده، خدمت تمام وقت، مشکلات عدیده مرتبط با سختی کار، انتقال و جابه‌جایی زیاد در طول خدمت، و بسیاری موارد دیگر را در مسیر خدمت به نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران به جان خریده و با آغوشی باز به استقبال خطرات، جراحات، اسارت، جانبازی و نهایتاً ایثار جان و شهادت می‌روند تا مردم عزیز و شهیدپرور ایران اسلامی در امنیت و آرامش باشند و در این راستا لازم است مسئولین، دست‌اندرکاران، نمایندگان مردم و سایر خدمتگزاران کشور به اندازه وزنی که بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی ایران، قانون اساسی و مقام عظمای ولایت و فرمانده معظم کل قوا به این سازمان ارزشی، ولایی، اعتقادی، ایثارگر، متخصص، حرفه‌ای و میهن‌دوست داشته و دارند، توجه به این سازمان ارزشمند را معطوف دارند.
به عنوان نتایج و جمع‌بندی، مؤلفه‌های ذیل در باب جایگاه ارتش در قانون اساسی و دلایل حمایت بنیانگذار فقید جمهوری اسلامی ایران و مقام معظم رهبری از ارتش از اهمیت برخوردار است:
1-گروهک‌های ضدانقلاب تلاشی وافر برای انحلال ارتش و سپس سرنگونی نظام جدیدالتأسیس جمهوری اسلامی داشتند.
2- امام امت با رویکردی واقعگرایانه بر تثبیت جایگاه ارتش تأکید کردند.
3- ارتش نقشی بی‌بدیل در سرکوب شورش‌های جدایی‌طلبانه گروهک‌های ضدانقلاب از خود نشان داد.
4- ارتش به آموزش و تربیت نهادهای جدیدالتأسیس سپاه، بسیج و کمیته‌های انقلاب اسلامی مبادرت ورزید و کادرسازی این نهادها را با حضور فرماندهانی همچون شهید کلاهدوز
تسهیل کرد.
5- طرح‌ریزی عملیات‌های بزرگ از درخشش‌های علمی و عملیاتی ارتش است.
6- نقش بی‌همتای یگان‌های توپخانه ارتش در کلیه عملیات‌های دوران دفاع مقدس.
7- امنیت دریاها در کل دوران دفاع مقدس و امنیت صدور نفت و به تبع آن گردش چرخ اقتصاد کشور بر شانه‌های توانمند ارتش ج.ا.ا بوده است.
8- تأمین امنیت آسمان کشور و تأسیسات حیاتی و اقتصادی در کل دوران دفاع مقدس برعهده پدافند هوایی و نیروی هوایی ارتش بوده است.
9-ارتش؛ نگهبان جان برکف استقلال کشور و نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران و یار و یاور صدیق مقام عظمای ولایت و فرماندهی معظم کل قواست.
پاسداشت جایگاه ارتش، پاسداشت استقلال و تمامیت ارضی کشور است.
روز ارتش و حماسه‌سازی‌های نیروی زمینی قهرمان را به پاس جانفشانی رزمندگان دوران دفاع‌مقدس گرامی می‌داریم.
منبع: ایران
