خذ العفو و امربالعرف واعرض عن الجاهلین (سوره اعراف آیه 199)
ای پیامبر با عفو و بخشش مدارا کن و امت را به نیکوکاری دعوت نما و از جاهلان روی بگردان.
امام صادق علیه السلام آیه شریفه بالا را جامع‌ترین آیه اخلاقی قرآن بیان کرده است.
آیه‌ای جامع‌تر و کامل‌تر در مسائل اخلاقی از آیه فوق نیست، زیرا آیه مبارکه شامل سرمایه جامع و اساسی در زمینه فضائل اخلاقی و اجتماعی و فرهنگی است.
دانشمندان اخلاق گفته‌اند اساس فضائل اخلاقی سه چیز است:
1 - عقل
2 - غضب
3 - و شهوت عقل عملی حاکم بر غضب و شهوت است.
فضیلت عقل تدبیر و حکمت است در جمله "وامر بالعرف" که شامل نیکی‌ها و شایستگی می‌شود.
فضائل نفسانی و گذشت در برابر طغیان قوه شهویه، نامش عفت و بازدارندگی است که در "خذالعفو" خلاصه شده.
تسلط بر نفس و شجاعت در برابر جاهلان و بی‌ادبی آنان در آیه واعرض عن الجاهلین انعکاس یافته است.
روزنامه جمهوری اسلامی در این زمینه می‌نویسد: می توان تمام برنامه‌های سازنده و فضائل اخلاقی را در آیه مبارکه پیدا کرد. گرچه مخاطب در آیه وجود مبارک پیامبر اکرم(ص) است ولی تمامی امت و رهبران و مدیران و مبلغان اسلامی را در بر می‌گیرد.
دانشمندان اخلاق و صاحب نظران، دین و اخلاق را هدف بزرگ و نهائی انسانها بیان کرده‌اند.
امام راحل قدس سره و رهبر معظم انقلاب ترویج آن را از اهداف عالیه دانسته‌اند و به آن محوریت داده‌اند که دین و اخلاق در زندگی بشر و حکومت‌ها بصورت یک حقیقت زنده و سرنوشت ساز باید استمرار داشته باشد.
باورهای اسلامی انسان را دین‌دار و دین مدار بار می‌آورد. اخلاق خوش جدای از دین‌داری نیست. یکی از شاخه‌های پربار شجره طیبه دین، در اجتماع است که میوه شیرین آن (حیات طیبه) زندگی آرام و نشاط‌انگیز است
آیه مورد بحث راه میانه و اعتدال را به جامعه می‌آموزد.
اگر مسلمانی مورد اهانت از سوی خطاکاری قرار گرفت خود را کنترل کند و با عفو و بخشش گذشت کند، بالخصوص افراد با شخصیتی که در جایگاه بالائی در اجتماع می‌باشند و در مسائل شخصی مورد توهین و تهمت قرار گرفتند با نرمش قهرمانانه اولاً از خود دفاع کنند. کرامت از خود نشان دادن در این موقعیت، گذشت از خطاکار است چنانکه نقل شده شخصی به امیرالمؤمنین علیه السلام (شناخته و یا نشناخته) توهین و بی‌ادبی کرد. حضرت با متانت این جمله را گفت از آنجا عبور کرد:
از آنجا گذشتم و گفتم نظرش به من نبوده. البته برای صاحب قدرت که می‌تواند انتقام بگیرد گذشت کردن کار آسانی نیست اگر عفو کرد کار مهمی نموده است:
دومین دستور در آیه این است که فرهنگ مردم را به کارهای نیک، عقلانی و شایسته سالاری تقویت کنیم و بالا ببریم.
در مرحله سوم دستور به تحمل و بردباری در برابر جاهلان و نابخردان است که تو با آن ستیزه مکن و از آنان دوری کن واعرض عن الجاهلین.
رهبران دینی و مصلحان بزرگ اجتماعی در مسیر خود اگر با افراد لجوج و جاهل که سطح فکر و اخلاق آنها بسیار پائین است روبرو شدند و از آنان جسارت و دشنام شنیدند و مورد تهمت قرار گرفتند راه پیروزی را در افتادن و گلاویز شدن با آنان قرار نمی‌دهند. بهترین گزینه حوصله کردن و نادیده گرفتن رفتار جاهلانه آنها است، جز در جائیکه مالی از بیت المال و یا حقی از مظلومی ضایع گردد. سکوت و بی‌تفاوتی در مورد تضییع حقوق مردم و یا بیت المال برخلاف انصاف و عدالت است. خدای تبارک و تعالی به پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید به امت بگو پروردگار من درباره حقوق (فردی و اجتماعی - فرمان داده که به قسط و عدالت عمل کنم. قل امر ربی بالقسط - ان‌الله یامر بالعدل والاحسان... پیامبرم به مردم بگو پروردگارم مرا به عدالت فرمان داده - همانا خدا به عدل و نیکی فرمان می‌دهد.
منبع: شفقنا
