سید حسن خمینی با تشریح پرسش هایی در زمینه فقه شیعه، با تاکید بر اینکه گوهری به نام گوهر دین وجود دارد و "فقه"، تلاش افراد مختلف برای دستیابی به آن گوهر است، عنوان کرد که «انقلاب و نظام اسلامی با یک نگاه فقهی خاص پدید آمده است، این نگاه فقهی، نگاه فقهی امام است و این فقه، وحدت رویه قضایی لازم دارد که آن وحدت رویه را پیدا کرده است. این مساله به این معنا نیست که در درون خود این فقه امکان اجتهاد وجود ندارد یعنی می توان فقه امام را به عنوان یک نگاه از واقعیت لحاظ کرد که باز ممکن است نگاهی که آن فقه از واقعیت تبیین می کند با ایجاد سوالات جدید، دوباره در آن دو نگاه پدید آید.»
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران به نقل از شفقنا، "سید حسن خمینی" که غالبا در میان ایرانی ها تحت همین عنوان از او یاد می شود، دقیقا 70 سال پس از تولد حضرت امام خمینی (س) در تاریخ 1/5/1351 به دنیا آمد. پدر و مادرش هر دو از سلسله جلیله سادات و از صاحب نام ترین خانواده های علمی ایران به شمار می آمدند. مادرش سیده فاطمه طباطبایی صبیه مکرمه آیت الله العظمی سلطانی طباطبایی (ره) از سادات طباطبایی بروجرد است که با 33 واسطه نسب به حضرت امام حسن مجتبی می رساند و در شجره نامه ایشان نسبت خویشاوندی با علامه بحر العلوم (قده) هم دیده می شود. مادر فاطمه هم که صدیقه نام داشت فرزند آیت الله العظمی سید صدر الدین صدر (ره) از مراجع ثلاث و نوه آیت الله العظمی حاج آقا حسین قمی (قده) از مراجع عظام وقت بود. پدر سید حسن، سید احمد خمینی (قده) فرزند روح الله خمینی (رض) و خانم خدیجه ثقفی (ره) دختر آیت الله میرزا محمد ثقفی از علمای به نام و اصیل تهران است. سید حسن دوران کودکی را به تناوب در قم و نجف، در کنار پدر بزرگ مادری، مرحوم حضرت آیت الله العظمی سلطانی طباطبایی (قده) و پدر بزرگ پدری، یعنی حضرت امام خمینی (ره) سپری می کند و از مهر و محبت و ملاطفت های بی دریغ این هر دو بزرگوار بهره مند می شود. روزهای اوج انقلاب را در نجف، تهران و شور و حال دوران اقامت حضرت امام در پاریس (نوفل لوشاتو) را درک می کند. وی در سال 1366 (هم زمان با تحصیل در دوم دبیرستان)، عازم جبهه های نبرد حق علیه باطل می شود و در نهایت امر در سال 1369 در حالی که سال چهارم را به طور متفرقه گذارنده بود، دیپلم ریاضی خود را اخذ می کند. سفارشات مداوم حضرت امام و پدر بزرگوار سید حسن آقا بالاخره نتیجه بخش شده و ایشان در سال 1368 تحصیلات حوزوی خود را شروع می کند و چهار سال بعد یعنی یکسال قبل از فوت مرحوم سید احمد آقا (قده) رسما به لباس روحانیت ملبس می شود.
وی ابتدا در مدرسه رضویه و مدرسه کرمانی ها مقدمات را خوانده و از سال 1372 به تحصیل در سطوح عالی می پردازد و تمام این مدت را در منزل پدر بزرگ خود یعنی مرحوم سلطانی طباطبایی (قده) و تحت نظر ایشان می گذارند.
سید حسن خمینی دو سال بعد از ورود به حوزه علمیه قم (سال 1370) در مدرسه کرمانی ها تدریس مقدمات را شروع و در مدت 8 سال کتاب هایی نظیر: جامع المقدمات، سیوطی، مغنی اللبیب و مختصرالمعانی، معالم، شرح لمعه، منطق مظفر را تدریس کرده از سال 1379 به مدت 10 سال به تدریس سطوح عالی پرداخته و در این مدت کتاب هایی نظیر: رسائل، مکاسب محرمه، بیع، خیارات و کفایه را در کارنامه فعالیت های تدریسی خود دارد. درس فلسفه حاج سیدحسن آقا که با تدریس کتاب منظومه مرحوم ملاهادی سبزواری از سال 1385 شروع شده است، در آبان سال 1391 به پایان رسید.
تدریس خارج اصول حجت الاسلام والمسلمین سیدحسن خمینی از سال تحصیلی 90ـ1389 شروع شده و هم اکنون در محل مدرسه دارالشفای قم ادامه دارد و کلاس درس وی از کلاس های پررونق حوزه قم است.
سیدحسن خمینی علاوه بر فعالیت ها و مشغله های حوزوی به فراگیری علوم انسانی جدید هم اشتغال ورزیده و در ادبیات متبحر بوده و با فلسفه غرب، فلسفه اخلاق، جامعه شناسی، علوم سیاسی، اقتصاد و تاریخ در حد بالایی آشنایی دارد. به زبان های عربی و انگلیسی مسلط است و به کارگیری زبان انگلیسی را از ده سال پیش تقریبا پیوسته ادامه می دهد.
حاصل تلاش های سید حسن در امر تحقیق و پژوهش، کتاب هایی نظیر«مبانی فقهی تنظیم خانواده»، «ده مقاله»، «دلیل راه» و کتاب ارزشمند «فرهنگ جامع فرق اسلامی» است که ثمره تلاش ده ساله ایشان در زمینه فرق و نحله های اسلامی است.
حجت الاسلام والمسلمین سید حسن خمینی از سال 1373 و به دنبال در گذشت پدربزرگوارش عهده دار تولیت حرم مطهر و موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی (س) شد. وی به طور معمول بعد از مرحوم سید احمد آقا معمولا پنجشنبه شب ها نماز مغرب و عشا را در حرم مطهر حضرت امام خمینی (س) اقامه می کند.
نوه امام خمینی در سن 24 سالگی با سیده فاطمه فرزند آیت الله سید محمد موسوی بجنوری فرزند مرحوم آیت الله العظمی سید حسن موسوی بجنوردی از مراجع و علمای بزرگ نجف وصلت نمود. مشارالیها نوه مرحوم آیت الله العظمی سید ابوالحسن اصفهانی است. حاصل این ازدواج 4 فرزند به نام های سید احمد، سیده نرگس، سیده فرشته و سید محمدهادی است.
طی دیداری که اعضای تحریریه فارسی شفقنا به مناسبت نخستین سالگرد تاسیس پایگاه بین المللی همکاری های خبری شیعه با یادگار رهبر کبیر انقلاب اسلامی داشتند، سید حسن خمینی با تشریح پرسش هایی در زمینه فقه شیعه، با تاکید بر اینکه گوهری به نام گوهر دین وجود دارد و "فقه"، تلاش افراد مختلف برای دستیابی به آن گوهر است، عنوان کرد که «انقلاب و نظام اسلامی با یک نگاه فقهی خاص پدید آمده است، این نگاه فقهی، نگاه فقهی امام است و این فقه، وحدت رویه قضایی لازم دارد که آن وحدت رویه را پیدا کرده است. این مساله به این معنا نیست که در درون خود این فقه امکان اجتهاد وجود ندارد یعنی می توان فقه امام را به عنوان یک نگاه از واقعیت لحاظ کرد که باز ممکن است نگاهی که آن فقه از واقعیت تبیین می کند با ایجاد سوالات جدید، دوباره در آن دو نگاه پدید آید.»
سیدحسن خمینی، با توضیح نسبتی که میان فقه و دین وجود دارد، صحبت خود را آغاز کرد و گفت: نسبت فقه و دین همانند نسبت علوم دیگر چون فیزیک، شیمی و... با "واقعیت" است. فیزیک تلاشی برای یافتن واقعیت هاست؛ فقه نیز تلاشی برای یافتن دین است. فلسفه با جهان خارج و واقعیت چه نسبتی دارد؟ نوعی فلسفه وجود دارد که آن را - معرفت شناسی- می نامند. وجود شناسی، اکثر قریب به اتفاق فلسفه های موجود را شامل می شود. همه مکاتب موجود در نظامات غربی مثلا راسیونالیسم، آمپریسم، فلسفه انتقادی کانت و سایر نحله های موجود در غرب و هم چنین فلسفه های مشاء، اشراق و حکمت متعالیه و عرفان نظری در حقیقت به تبیین جهان می پردازند.
یادگار امام به ارائه مثال هایی از نگاه های متفاوت این نحله ها در تبیین جهان پرداخت و تصریح کرد: به عنوان مثال دیدگاه عرفان این گونه است که می گوید این نظام هستی در عالم خارج به این صورت است که یک وجود داریم و باقی مظاهر هستند. دیگری مثلا "مشائین" معتقدند در نظام هستی یک جوهر داریم که عَرَض دارد و قایل به این هستند که در خارج، مادی و مجرد وجود دارد. عده دیگری بیان می کنند در عالم خارج، مادی و مجرد موجود نیست بلکه همه ماده هستند و....
او با بیان اینکه جهان خارج، یک واقعیت است که فلسفه های موجود تلاش می کنند این واقعیت را تحلیل کنند، توضیح داد: دین و دستور خداوند نیز واقعیتی است که توسط فقه های مختلف، تحلیل می شود. بر اساس تحلیل های مختلف افراد متفاوت، فقه های مختلفی نیز ایجاد شده است. تحلیل شیعه از این واقعیت، فقه شیعه را تشکیل می دهد؛ تحلیل حنفی نیز فقه حنفی را ایجاد می کند.
نسبتی که علم با واقعیت دارد همان نسبتی است که فقه با دین دارد
سیدحسن خمینی با تاکید بر اینکه نسبتی که علم با واقعیت دارد همان نسبتی است که فقه با دین دارد، گفت: هنگامی که علوم مختلف شروع به تبیین واقعیت می کنند، ابزارهای شناخت واقعیت آنها گاهی با هم متفاوت و گاهی با هم مشترک است. به عنوان مثال فلاسفه راه شناخت عالم خارج را فکر کردن، گروهی دیگر تجربه کردن و عرفا کشف و شهود می دانند. در حوزه فقهی نیز به همین صورت است. فقهای مختلف نیز راه های متفاوتی برای حکایت از واقع دارند که در حوزه فقه این راه ها را حجج مختلف می نامند، حجت های متعددی وجود دارد، عده ای بر تحلیل باطنی، عده ای بر روایات و... تاکید می کنند.
او دعواهای موجود بین حجت های متفاوت در فقه را همان اختلاف علوم مختلف در راه های تحلیل واقعیت دانست و افزود: بنابراین افرادی در حال تلاش برای رسیدن به واقعیتی به نام دین هستند و این واقعیت یا گوهر دین را برای مردم بیان می کنند؛ این می شود فقه. فقه ها دسته بندی های متفاوتی دارند؛ این واقعیت که گوهر دین است توسط افراد مختلف مورد بررسی قرار می گیرد، هر کدام از ما گزارشی از این واقعیت ارائه می دهیم. گزارش من از این واقعیت، فقه من و گزارش شما، فقه شماست. به عنوان مثال بنده بینا هستم و دیده های خود را گزارش می کنم، شما از روی مسموعات رفته ای و شنیده هایت را گزارش می کنی، ایشان نه دیده و نه شنیده است بلکه خبرهایی که از این واقعیت رسیده است را جمع آوری و گزارش می کند این می شود فقه شما، فقه ایشان و فقه بنده.
یادگار امام ادامه داد: طبیعی است دیده های من با شنیده های شما متفاوت باشد و تلاش هر دوی ما این است که گزارشی صد در صد ارائه دهیم؛ در اینجاست که فقه به معنای اعم پدید می آید. فقه اکبر به معنای همه حوزه های دینی است یعنی هنگامی که شما حکایت از این واقعیت می کنید می گویید خداوند گوهری را به عنوان دین فرو فرستاده است. این جوهره یک ساز و کار درونی منظم و ارتباطات منطقی درونی دارد که واقعیت آن در روح پیامبر(ص) است زیرا همه ما در تلاش برای شناخت دین پیامبر اسلام و اینکه در روح او چه نوع تبیین ها، قواعد و اخلاقی وجود داشته است هستیم. گزارش های متفاوت ارائه شده از این واقعیت در دسته های مختلف احکام، اخلاق، تاریخ و... است؛ بخشی که مربوط به اخلاق، احکام و این گونه امور است در دایره رفتار می گنجد. فقه به معنای اعم است و سایر آنها نیز به نوعی گزارشی از آن هستند.
راه های مختلف گزارش واقعیت، مذاهب مختلف را پدید می آورد
او با بیان اینکه مذاهب در این که راه رسیدن به آن گوهر چیست اختلاف دارند، تصریح کرد: به عنوان مثال شیعه و اهل سنت در راه با هم اختلاف دارند. شیعه می گوید" راه ابوهریره بسته است و باید راه اهل بیت(ع) را رفت. هنگامی که راه ها در گزارش واقعیت متفاوت باشد، مذاهب، مختلف می شود اما راه های مشترک و نگاه ها و برداشت های متفاوت، فقه های درون مذهبی را تشکیل می دهند.
به حکومت رسیدن، تکثر فقهی اهل سنت را در 4 فقه محدود کرد
سیدحسن خمینی با اشاره به اینکه گفته می شود باب اجتهاد در اهل سنت، بسته و در شیعه باز است، توضیح داد: اهل سنت پس از آمدن خلفا مانند شیعه اجتهاد می کردند. در اهل سنت، تنها 4 فقیه وجود ندارد شاید بیش از 20-15 فقه محکم داشتند اما پس از به حکومت رسیدن متوجه شدند با این روش نمی توان حکومت کرد که هر فردی در هر جایی فقه خود را بیان کند. در حقیقت علت اصلی این مساله که وارد این مقوله شدند این بود که آنها مقام قضا داشتند و باید قضاوت می کردند، بنابراین تنها 4 راه تبیین واقعیت را پذیرفته دانستند. فرض کنید امروز قوه قضاییه بخواهد براساس فتوای هر فقیهی حکم بدهد، در آن صورت "وحدت رویه قضایی" پدید نمی آید.
وحدت رویه قضایی اولین بار در دوره هارون اتفاق افتاد
او با بیان اینکه وحدت رویه قضایی اولین بار در دوره هارون اتفاق افتاده است، توضیح داد: ابوحنیفه که فقیهی ضد دستگاه عباسی بود و هر چه به او پیشنهاد دادند، در دستگاه عباسی ها وارد شود نپذیرفت، مدتی در زندان به سر برد، زمانی هم با قیام های علوی و زیدی ها همراه بوده است دو شاگرد بزرگ به نام های ابویوسف و شیبانی داشت. ابو یوسف اولین کسی است که دستگاه قضاوت بنی العباس را منظم کرد و برای یکدست شدن حکومت در هر جای جهان اسلام که پراکندگی و وسعت آن از آن سوی مرو و افغانستان تا انتهای مصر و مغرب رفته بود، دو دستگاه اداری -دستگاه والی و دستگاه قاضی- در هر نقطه ای در نظر گرفت، یعنی مشابه سه قوه فعلی که در کشور وجود دارد، در آن زمان به صورت مستقل دو قوه یاد شده در سیستم هارون توسط ابویوسف جاری شد که قاضی و والی هر دو از طرف مرکز منصوب می شدند، هیچ ارتباطی از نظر نصب و عزل با هم نداشتند و هر کدام به کار خود می پرداختند. برای آنها لباس در نظر گرفت و قضات مختلف تعبیه کرد؛ دستگاهی برای پرورش قاضی ها ایجاد کرد.
یادگار امام با بیان اینکه این قضات قرار بود در سراسر جهان اسلام، قضاوت کنند، گفت: با توجه به اینکه اگر هر قاضی بر اساس برداشت خود حکم کند، هرج و مرجی در کشور ایجاد می شد، تصمیم گرفتند این دستگاه، دستگاه قضاوت منظمی باشد و به همین دلیل باید یک نگاه و یک فقه را انتخاب می کردند که ابویوسف دیدگاه ابوحنیفه که خود، شاگرد او بود را مبنای نظم دستگاه قضاوت قرار داد. اینکه امروزه حنفیه بیشترین طرفدار را در دنیای اسلام دارد، از همین مساله ناشی می شود که دیدگاه ابوحنفیه فقه رسمی دستگاه عباسی بود. حنفی ها فقه رایجی داشتند و در تمام مناطق جهان اسلام می رفتند همان را یاد می گرفتند، می آمدند و قضاوت می کردند.
او با اشاره به شافعی که به دلیل همراهی با قیام های زیدیه قرار بود، اعدام شود و با وساطت شیبانی او را نمی کشند، تصریح کرد: پس از این ماجرا شافعی به مصر کوچ می کند. در همان دوران فاطمی ها مصر را گرفتند و از چنبره نفوذ حنفی ها درآوردند، به همین دلیل شافعیه توانست در مصر و سپس در ایران نفوذ کند. نفوذ آنها در ایران بخصوص به علت امام الحرمین جوینی است که ایران را تبدیل به یکی از مراکز اصلی شافعی ها کرد که پس از آن بسیاری از ایرانی ها شیعه شدند لذا شافعی ها از نظر تعداد در دنیا کم هستند و گرنه ایران یکی از محل هایی است که فقه شافعی در آن بسیار قوی بود. در حال حاضر نیز کردهای کردستان شافعی هستند.
سیدحسن خمینی با تاکید بر اینکه گوهری به نام گوهر دین وجود دارد و فقه، تلاش افراد مختلف برای دستیابی به آن گوهر است، اظهار کرد: در حوزه اخلاق، فقه به معنای اعم است. در دسترسی به حوزه احکام، گاهی اختلاف افراد با هم در "راه" است و فردی اصلا روشی که دیگری دارد را قبول ندارد و این تفاوت ها، مذاهب مختلف را می سازند. مذاهب ایجاد شده اغلب مذاهب کلامی هستند زیرا این اختلاف ها بیشتر اختلافات کلامی است. گاهی اختلاف ها به گونه ای دیگر است و در حوزه اصول فقه اختلافات پدید می آید به عنوان مثال دو فرد که هر دو در جامعه شیعه زندگی می کنند، راه های مشترکی دارند اما هر کدام دارای حجت ها و اصولی متفاوت هستند - مثلا اختلاف اخباری ها و اصولی ها از این دست است - وگاه اختلافات در حوزه فقه است که این تفاوت را می توان در میان فقه شهید اول با شهید ثانی یا با فقه شیخ انصاری مشاهده کرد.
پدید آمدن فقه ناشی از پدید آمدن سوال است
او با بیان اینکه تمایزات فقهی مطرح شده، علت دیگری نیز بر فربه شدن دارد، افزود: ممکن است سوالی ایجاد شود که چرا پیامبر(ص) از ابتدا همه مسایل را یکدست بیان نکرد تا این اندازه تفرق در میان امت اسلامی ایجاد نشود؟ لذا معتقدم پدید آمدن فقه ناشی از پدید آمدن سوال است؛ هنگامی که سوالی ایجاد می شود باید به آن پاسخ داد و بعضا پاسخ ها متعدد می شود.
تکثر سوال به پاسخ نیاز دارد
یادگار امام با اشاره به زمان فوت پیامبر(ص) در صدر اسلام توضیح داد: از همان فردای صبح فوت پیامبر، سوالاتی مطرح می شد؛ به عنوان مثال برای حج از کجا باید مُحرِم شد؟ اگر قرار باشد حاجیان، محرم شوند، کجا مُحِل شوند؟ اگر محرم شدند و بر فرض مثال بین راه به زیر سایه درختی رفتند، حج آنها باطل است؟ برای نماز خواندن دست ها بسته باشد یا باز گذاشته شود؟ اگر فردی شروع به نماز خواندن کرد و وقت تمام شد نیت قضا کند یا ادا؟ و سوالات بسیاری از این دست پیش می آید که تکثر سوال به پاسخ نیاز دارد. نمی توان در پاسخ همه این سوال ها گفت فرقی ندارد البته خود بیان این "فرقی نمی کند" هم یک فقه است.
او تاکید کرد: نمی توان همه سوال ها را با "فرق نمی کند" پاسخ داد، زیرا بسیاری از اوقات دوران بین محظورین است، بنابراین به وجود آمدن فقه ناشی از بیکاری نیست بلکه برای لزوم پاسخ دادن به سوالات متعددی است که مرتب به وجود می آیند و این گونه نیست که مانند آن مثلی که می گویند" سلمانی ها وقتی بیکار می شوند سر هم را می تراشند"، عده ای از سر بیکاری بنشینند و به فقه بپردازند. سوالاتی پرسیده می شود که یا باید به آنها پاسخ داد یا در جواب گفت "نمی دانم" که خود این نمی دانم، نحله بسیار بزرگی در میان اهل سنت است، البته در حوزه کلام نه در فقه.
