نشست ویژه روز «حقوق بشر اسلامی و کرامت انسانی» با حضور اساتید روابط و حقوق بین‌الملل و فعالان حوزه‌های خاص حقوق انسانی برگزار شد.
به گزارش پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران، نشست «ظرفیت‌ها و انتظارات از رویکرد اسلامی به حقوق بشر برای ارتقای رعایت حقوق انسان‌ها در سه سطح ملی، کشورهای اسلامی و جهانی» با حضور جمعی از اساتید حقوق کشور از جمله دکتر سید محمد هاشمی، دکتر حسین مهرپور، دکتر محمدروشن، دکتر عبدالمجید میردامادی و همچنین جمعی از فعالان حوزه های خاص حقوق انسانی، عصر دیروز، شنبه مورخ 14 مردادماه 1391 در دفتر مرکزی کمیسیون حقوق بشر اسلامی برگزار شد.
دکتر سید محمد هاشمی در ابتدا به بیان موانع گسترش حقوق بشر در کشورهای جهان سوم پرداخت و اظهاد داشت: ما در جوامع جهان سوم موانعی داریم. یکی از این موانع عدم توسعه سیاسی است و یکی از زمینه سازان این عدم توسعه سیاسی خود مردم هستند. یعنی اطاعت کورکورانه و محض آنها. مردم باید ابتکار عمل داشته باشند. همان‌طور که برای اداره خانواده خود ابتکار عمل دارند برای اداره جامعه نیز باید ابتکار عمل داشته باشند. قرآن بهترین آیه دموکراسی را دارد و استفاده نکردن از آن و عدم ترویج آن ضعف ماست. «ﻟﻘﺪ ارﺳﻠﻨﺎ رﺳﻠﻨﺎ ﺑﺎﻟﺒﻴﻨﺎت و اﻧﺰﻟﻨﺎ ﻣﻌﻬﻢ اﻟﻜﺘﺎب و اﻟﻤﻴﺰان ﻟﻴﻘﻮم اﻟﻨﺎس ﺑﺎﻟﻘﺴﻂ».
رئیس گروه حقوق عمومی دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی افزود: چرا بزرگان خود همچون امام حسین(ع) را به جای اسوه مقابله با استبداد یزیدی، تنها مظلومی لب تشنه معرفی می‌کنیم؟
وی گفت: از جمله مفاد عدم توسعه سیاسی انحصار حق تفکر است. هر کس حق دارد و باید خود بیاندیشد و غیر از آن می‌شود تقلید کور کورانه.
دکتر هاشمی اضافه کرد: مانع دیگر، اقتدارگرایی رایج در جهان سوم است. قهرمان‌سازی و معرفی ناجی ملت و ترویج دست بوسی و چاپلوسی در این جوامع، حقوق بشر انسانی و اسلامی را قربانی می‌کند. به همین جهت مروجان حقوق بشر باید توجه مبنایی به این موارد داشته باشند و این‌گونه به ترویج اعلامیه حقوق بشر اسلامی که کمتر از حقوق بشر جهانی نیست توجه لازم را داشته باشند.
این استاد دانشگاه مانع دیگر توسعه سیاسی را برداشت سنتی از دین خواند و گفت: گاهی دین را مطابق زمان گذشته و به معنی اطاعت محض و بی چون و چرا معنا می‌کنند، درحالی که ما در قرآن می خوانیم «فبشر عباد الذین یستمعون القول و یتبعون احسنه». زمانی می‌توانیم بهترین انتخاب را داشته باشیم که به خود و دیگران اجازه فکر کردن بدهیم. همان‌طور که می‌بینیم اطاعت محض با منطق قرآن سازگار نیست.
وی افزود: مروجین حقوق بشر صرفا به مواد و شکل حقوق بشر نگاه نکنند. این اعلامیه زیربنای قرآنی و انسانی دارد. برای ترویج این اعلامیه به تلاش نیاز داریم. نخستین تلاش، تلاش فرهنگی است. پیش فکران جامعه باید افکار و اندیشه‌های مختلف را ترویج و معرفی کنند. متاسفانه در اذهان روشنفکران نوعی اشرافیت وجود دارد که قصد دارند همه را به نوعی مکتب خاص سوق دهند. مکتب ایجاد انحصار می‌کند و مانع فکر آزاد می‌شود. تلاش دیگر تلاش اجتماعی است. همبستگی در دین اسلام که در اعلامیه حقوق بشر هم به آن توجه شده در همین راستا آمده است. باید به نحوی رفاه و آسایش وجود داشته باشد تا افراد از برکت این رفاه اعتماد به نفس و احساس برابری پیدا کنند و مجال توجه به این آیه که «ان اکرمکم عند الله اتقیکم» فراهم شود. تلاش آخر نیز تلاش سیاسی است. اندیشمندانی که مردم را راهبری می‌کنند باید به مردم این اندیشه را القا کنند که دارای حق و توانایی هستند. البته گاهی برخی از حرکات مانند حرکات کمونیستی باعث جابجایی این مفهوم شده‌اند و سبب می‌شوند از مسئله‌ای به نام دیکتاتوری زحمتکشان که نام بسیار منحوسی است، یاد شود.
مولف کتاب «حقوق اساسی جمهوری اسلامی ایران» در پایان سخنان خود خاطر نشان ساخت: راه چاره این است که از قهرمان پروری دوری کنیم و انسانیت را مد نظر قرار داد. در انسانیت، همبستگی و ابتکار عمل متکی بر اعتماد به نفس به دست می آید. این تفکر که هرکس با ما نیست دشمن ماست، مانع بزرگ ترویج حقوق بشر است.
در ادامه این نشست، دکتر محمد روشن به توضیحاتی در مورد نگاه اسلام به انسان پرداخت و گفت: انسان بما هو انسان دارای کرامت ذاتی است و فارغ از اینکه چه لون و تلبسی داشته باشد مکرم است. آیه 17 سوره اسرا، 29 حجر، 31 و 34 بقره، 13 حجرات، 195 آل عمران، 97 نحل و 35 احزاب به همین مسئله اشاره می‌کند. انسان دارای وحدت نوع و هویت است و در انسانیت انسان هیچ برتری و تفضلی به افرادی خاص اختصاص نمی‌یابد. اگر دقت کنیم در قرآن و در داستان موسی و فرعون همین بحث اشاره شده است. فرعون به قطع حرث و نسل، یعنی جلوگیری از حق حیات، که اولین حق هر فرد است محکوم می‌شود.
وی افزود: بین حقوق بشر اسلامی و حقوق بشر، بسیاری از مفاهیم از جمله عدالت، حقوق و انسان بما هو انسان یکسان است. تنها در مسئله‌ای و آن خلیفة الله دانستن انسان است که اختلافی وجود دارد و اسلام بجز حقوق، مسئولیت‌هایی هم برای انسان بر می‌شمرد، اما این مسئله چیزی از حقوق انسان نمی‌کاهد. حتی گاه حقوق انسان در اسلام از اعلامیه حقوق بشر هم فراتر است. برای مثال ما در اعلامیه‌های حقوقی، همواره از بدو تولد برای انسان حق قائل می‌شویم اما در اسلام حتی پیش از آن هم حقوقی برای جنین درنظر گرفته شده است. اگر در مراحلی سقط عمد انجام شود دیه بر عهده مسئول آن است. یعنی حتی وجودی که امکان و استعداد «شدن» دارد نیز از حرمت و حقوق خود برخوردار است.
این عضو هیئت علمی دانشگاه شهید بهشتی اظهار داشت: یکی دیگر از کارهای فرعون استعلا بود، یعنی خود را با دیگر مردم برابر نمی‌دانست و این یکی دیگر از ویژگی‌های مذموم اوست. در اسلام رعایت حقوق دیگر افراد تا جایی ارزش دارد که خداوند مقرر داشته است که حق الله را درشرایطی می‌بخشد اما حق الناس را به آن سادگی نمی‌بخشد.
دکتر روشن در ادامه به برخی تفاوت‌های حقوق بشر اسلامی را با اعلامیه جهانی حقوق بشر اشاره کرد و یکی از تفاوت‌ها را که اتفاقا از برتری‌های حقوق بشر اسلامی است را بند 17 دانست. وی افزود: این بند می‌گوید هر انسانی حق دارد که در یک محیط پاک از مفاسد و بیماری‌های اخلاقی به گونه‌ای که بتواند خود را در آن از لحاظ معنوی بسازد زندگی کند و جامعه و دولت موظف اند این حق را برای او فراهم کنند.
ریاست سابق موسسه آموزش عالی سوره در انتها اظهار داشت: البته مهم‌تر از این همه این است که ما تا چه اندازه به این مفاد و حتی به آموزه‌های قرآنی عمل کنیم و به احقاق واقعی حقوق بپردازیم. گاهی با دکور زیبا به پایمال شدن حقوق، تحت نام مصلحت اقدام می‌شود و در اصل مصلحت‌های فردی به جای مصلحت نوع بشر جایگزین می‌شوند.
دکتر روشن در جهت افزایش توان راهبردی حقوق بشر اسلامی پیشنهاد داد: باید گروه‌های مستقلی به نمایندگی از شورای حقوق بشر اسلامی در هر یک از کشورهای اسلامی حضور داشته باشند و قبل و یا در حین تضییع حقوق ملتی در دولتی خاص نقش خود را ایفا کنند.
آخرین سخنران بخش نخست این نشست دکتر عبدالمجید میردامادی بود. وی در صحبت‌های خود به ضرورت توجه به دین و فرهنگ در تقنین حقوقی پرداخت و گفت: بحث حقوق بشر به نوعی محصول دوران مدرن است. گاهی فضای قدرت و اندیشه حاکم به قدری برای سایر اندیشه ها تنگ می‌شود که دیگر متفکرین، به دلیل جاذبه‌های فراگیر اندیشه حاکم یا دافعه‌هایی که به دلایلی بر اندیشه‌های اقلیت‌ها بار شده است جرات و اعتماد به نفس ابراز و شرح اندیشه‌های خود را از دست می‌دهند. یکی از مسائلی که در دوران مدرن به شدت مورد هجمه قرار گرفت، دین و معارف دینی بود. هژمونی و قدرت مدرنیته و تجربه قبل از دوران روشنگری اجازه طرح مباحث دینی را در بسیاری از مسائل نمی‌داد. در این دوره بسیاری از صاحب نظران و متفکران دینی مطرود و فراموش شده بودند. اتفاقا اعلامیه جهانی حقوق بشر در اثنای همین هژمونی در اواسط قرن بیستم تبیین و تصویب می‌شود و البته با نگاهی کاملا حقوق محور به ثبت می‌رسد. این درحالی است که تمامی بیانیه های پیش از آن، همواره متکی بر فرهنگ بیان کننده خود بودند. امروزه یکی از منابع مهم حقوق، فرهنگ است. در جوامع سنتی مهم‌ترین شاخص فرهنگ که پایه گذار آن نیز بوده دین و مذهب بوده است. مولفه‌های حقوق بشر در همه ادیان از جمله اسلام و مسیحیت و یهودیت دیده می‌شود، اما در یک برهه به خاطر هژمونی گسترده اومانیسم، با طرد اندیشه‌های دینی، مفاد حقوق بشری تصویب شد که از هرگونه مسئولیتی به دور است و تنها به حقوق پرداخته است.
دکتر میردامادی افزود: در سال 2008 و سال‌ها پس از جریان فروپاشی تسلط کلیسا، بیانیه‌ای توسط کلیسای روسیه اعلام شد که سعی در احیای تفکر مسیحی داشت و نهایتا به عنوان یک کتابچه حقوقی-دینی بیان شده است. این بیانیه اتفاقا بسیار شبیه اعلامیه حقوق بشر اسلامی است که با شجاعت بیشتر و نگاه جدید نسبت به زمان خودباختگی و انزوای اندیشه مسیحی به بیان حقوق بشر بر اساس فرهنگ و رسوم دینی و بر پایه نیازهای معنوی انسان در کنار نیازهای صرف طبیعی او پرداخته است.
وی اضافه کرد: شاید در زمان تدوین اعلامیه حقوق بشر نقش دین در راهبرد فرد و جامعه قابل ملاحظه نبود، اما امروزه و پس از تحولات گسترده‌ای از جمله انقلاب اسلامی و امیدواری‌های جدید، نمی‌توان نقش دین را نادیده گرفت. در زمان تدوین اعلامیه حقوق بشر جوامع دینی نادیده گرفته می‌شدند و البته این جوامع و جوامع اسلامی قدرت طرح دیدگاه‌های خود را نیز نداشتند و دچار خودباختگی بودند. حتی سه بیانیه وزرای کشورهای اسلامی و سازمان کنفرانس اسلامی که اندکی به بازتاب مسائل اسلامی پرداخته بود به دلیل هجمه سخت حقوقدانان غربی نسبت به این مسائل قدرت اجرا پیدا نکرد و مسکوت ماند. اما پس از طرح اعلامیه حقوق بشر اسلامی امید جدیدی در دل صاحبنظران به وجود آمد و آرام آرام در موارد مختلفی مثل حقوق خانواده، مسیحیان، بودائیان و سایر دینداران جهان قدرت یافتند و تاثیراتی در معنوی کردن و نجات بخش کردن حقوق بشر گذاشتند که پیش از این شاهد آن نبودیم. امروز ما درمورد حقوق فردی و اجتماعی انسان‌ها بر پایه فرهنگ‌ها و به رسمیت شناختن تکثر فرهنگی آنها با جرات بیشتری سخن می‌گوییم و این حاصل همین نگرش‌های جدید در مورد حقوق بشر دینی است. این فرصت را باید به فال نیک گرفت و از آن حداکثر بهره را برد.
در بخش دوم این نشست نمایندگان و فعالانی از حوزه‌های خاص حقوق انسانی از جمله حقوق زنان و کودکان، حقوق اقلیت‌ها، حقوق کارگران، حقوق سالمندان، حقوق مهاجران و پناهندگان، حقوق معلولین و ایثارگران، به طرح دیدگاه‌ها و مسائل مربوط به حوزه خود پرداختند و به نقاط ضعف و قوت این بخش‌ها اشاراتی کردند.
بیانیه کمیسیون ویژه این روز در ابتدای نشست قرائت شد.
