حجت الاسلام و المسلمین رشید داودی
در طلیعه بهار سی و چهارم انقلاب اسلامی سلسله مباحثی در مورد فضای نامطلوب اخلاقی موجود در جامعه -که مسموم به ناهنجاریهای اخلاقی ازقبیل شایعه،دروغ،تهمت،تخریب و... می باشد، وطبق روایات ریشه همه این رذائل اخلاقی در دروغ نهفته است-تقدیم می شود که به ریشهیابی رذائل اخلاقی موجود و آثار و نتایج خطرناک مترتب بر آنها پرداخته میشود و راهها جلوگیری از آنها بیان خواهد شد.پایگاه اطلاع رسانی و خبری جماران در سلسله یادداشت هایی این موضوع را به بحث و بررسی می گذارد :
امام خمینی(ره): «... مادامى که ما حق باشیم، پیروز هستیم. حق بودن به این است که ما همه چیزمان را اسلامى کنیم: عقایدمان عقاید اسلام باشد؛ ایمان را در قلبمان تقویت کنیم؛ اعمالمان را تطبیق بدهیم با اسلام، با قرآن؛ و اخلاقمان را مهذَّب کنیم، تطبیق بدهیم با اسلام. اگر این طور بشویم، ما حقّیم، و حق هم پیروز است. و لو اینکه در میدان کشته بشویم، و لو اینکه عقبنشینى کنیم، لکن پیروزیم؛ براى اینکه مکتبمان پیروز است، حق است، و حق پیروز». (صحیفه امام، ج10، ص204)
دروغ از جمله گناهان کبیره، بلکه زشتترین گناهان و خبیثترین آنها است. بلکه بر اساس روایات کلید ورود به همه گناهان و خبائث و پلیدی هاست. صفتی است که انسان را در دیدهها خوار، و در نظرها بیوقع و بیارزش میسازد. و سرمایه خجالت و شرمندگی، و باعث دل شکستگی و رنج و اندوه می گردد. سبب و اساس ریختن آبرو در نزد خلق خدا، و باعث سیاهروئی دنیا و عذاب اخروی است. و آیات در مذمّت این صفت بسیار، و احادیث در نکوهش آن بیشمار است.
جایگاه دروغ در میان رذایل اخلاقی
حضرت باقر العلوم علیه السلام مىفرماید: « اِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ لِلشَّرِّ اَقفالاً وَ جَعَلَ مَفاتیحَ تِلکَ الاَقفالِ الشَّرابَ وَالکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ. خداى بر در بدىها و زشتىها قفلهایى زده و شراب را کلید آن قفلها قرار داده، ولىدروغ از شراب بدتر است.» ( الکافى، ج 2، ص 339، باب الکذب، ح 3. ) شراب عقل را مىبرد، شرم و حیا را مىبرد و شراب خوار را به سوى هر کارزشتى مىکشاند. شراب خوار، از ارتکاب گناه مانعى ندارد، مىداند شراب خوردنگناه است و آن را مىنوشد، تنها چیزى که ممکن است او را جلوگیر از گناه باشد، عقلو شرم است که شراب هر دو زائل می کند. بنابراین برای شخص شراب خوار این امکان نیست که در هر جا و در منظر هر کس شراب خواری کند و شاید به این همین علت است که امام باقرعلیه السلام دروغ را از شراب خطرناکتر دانسته است، چون دروغ گفتن از شراب خوردن آسانتر است؛ و دروغ را نزد همه کس و در همه جامىتوان گفت. میگسارىکلیدى است که تحت اختیار همه کس نیست، و نیاز به یک بی شرمی آشکار دارد ولى دروغ کلیدى است که در جیبهمه کس مىباشد بدون اینکه کسی مستی ناشی از خماری آن را ببیند. از این رو خطر دروغ از خطر شراب بیشتر است. حضرت امام(ره) در مورد این رذیلهی اخلاقی و اینکه از شراب هم بدتر است چنین می فرمایند: «پس بدان که این رذیله از امورى [است] که عقل و نقل متفق بر قبح و فسادش هستند. و خود آن فی نفسه از کبائر و فواحش است، چنانچه اخبار دلالت بر آن دارد. و علاوه، گاه شود که بر آن مترتب شود مفاسد دیگرى که قبح و فسادش کمتر از این موبقه نیست. (شرح چهل حدیث، ص470)
و در روایت دیگری امام حسن عسکری علیه السلام تصریح می کند که دروغ کلید همه رذائل و خبائث هست. « جُعِلَتِ الخَبائِثُ فی بَیتٍ وجُعِلَ مِفتاحُها الکِذبَ. زشتىها را در خانهاى گذاشتهاند و دروغ را کلید آن خانه قرار دادهاند.» (جامع الاخبار، ص 418، فصل فى الکذب و الصدق، ح 1162/جامع السعادات، ج 2، ص 318) می توان نتیجه گرفت که علت اینکه دروغ بدتر از حتی شراب است و طبق حدیث امام عسکری کلید ورود به همه گناهان دروغ است، اینست که فردی که میگساری می کند بازگشتش عملش تکذیب اوامر الهی و عدم اعتقاد به روز حساب می باشد، لذا دروغ کلید همه گناهان حتی میگساری، می باشد.
مردى نزد پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم آمد که آلوده انواع گناهان بود و پیامبر فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید، و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند و این شاهد گویاى این مدّعا است که کلید همه گناهان دروغ است. قال رجل لرسول اللَّه (ص): یا رسول اللَّه دلّنى على عمل اتقرّب به الى اللَّه تعالى فقال لا تکذب. فکان ذلک سببا لاجتنابه کلّ معصیة للَّه لانّه لم یقصد وجها من وجوه المعاصى الّا وجد فیه کذبا او ما تدعو الى الکذب فزال عنه ذلک من وجوه المعاصى. مردى به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عرض کرد: مرا به عملى راهنمائى فرما که باعث قرب من به خدا شود. حضرت در جواب فرمود: دروغ نگو! این دستور باعث شد که آن مرد از تمام گناهان اجتناب نماید، زیرا قصد هر گناهى را که مینمود متوجه میشد یا در آن گناه دروغ وجود دارد، یا سرانجام او را بدروغگوئى میکشاند، براى اینکه آلوده به دروغ نشود تمام گناهان را ترک گفت. (مستدرک، ج2، ص100) در روایت دیگری معمر بن خلاد گوید: امام رضا علیه السّلام فرمودند: «سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَکُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً قَالَ نَعَمْ قِیلَ وَ یَکُونُ بَخِیلًا قَالَ نَعَمْ قِیلَ وَ یَکُونُ کَذَّاباً قَالَ لَا. از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله سؤال شد آیا مؤمن ترسو هست فرمودند آرى، گفته شد: بخیل هم مىباشد فرمودند: آرى، سؤال شد: آیا دروغ هم مىگوید: گفتند: خیر.(بحارالانوار، ج69 ، ص262) در حدیث دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جایگاه این رذیلهی اخلاقی چنین بیان می شود: « أَرْبَى الرِّبَا الْکَذِبُ وَ قَالَ رَجُلٌ لَهُ ص الْمُؤْمِنُ یَزْنِی قَالَ قَدْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ الْمُؤْمِنُ یَسْرِقُ قَالَ ص قَدْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُؤْمِنُ یَکْذِبُ قَالَ لَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ. بالاتر از ربا دروغ مىباشد، مردى به حضور آن بزرگوار عرض کرد: مؤمن زنا مىکند؟ فرمود: گاهى امکان دارد، پرسید، مؤمن دزدى مىکند؟ فرمودند گاهى امکان آن هست، پرسید یا رسول اللَّه دروغ مىگوید؟ فرمودند: خیر خداوند فرموده دروغگویان مؤمن نیستند». (بحار الأنوار، ج69 ، ص263)
حضرت امام خمینی (ره) در مورد این آیات و روایات مرتبط با دروغ چنین می فرمایند: « حقیقتا این طور اخبار دل انسان را مىلرزاند و پشت انسان را مىشکند. گمان مىکنم که دروغ از مفاسد اعمالى است که از بس شایع است قبحش بکلى از بین رفته! ولى یک وقت تنبه پیدا مىکنیم که ایمان که سرمایه حیات عالم آخرت است به واسطه این موبقه از دست ما رفته و خود ما نفهمیدیم». (شرح چهل حدیث، ص472)
امام خمینی(ره): «... مادامى که ما حق باشیم، پیروز هستیم. حق بودن به این است که ما همه چیزمان را اسلامى کنیم: عقایدمان عقاید اسلام باشد؛ ایمان را در قلبمان تقویت کنیم؛ اعمالمان را تطبیق بدهیم با اسلام، با قرآن؛ و اخلاقمان را مهذَّب کنیم، تطبیق بدهیم با اسلام. اگر این طور بشویم، ما حقّیم، و حق هم پیروز است. و لو اینکه در میدان کشته بشویم، و لو اینکه عقبنشینى کنیم، لکن پیروزیم؛ براى اینکه مکتبمان پیروز است، حق است، و حق پیروز». (صحیفه امام، ج10، ص204)
دروغ؛ کلید رذائل اخلاقی
دروغ از جمله گناهان کبیره، بلکه زشتترین گناهان و خبیثترین آنها است. بلکه بر اساس روایات کلید ورود به همه گناهان و خبائث و پلیدی هاست. صفتی است که انسان را در دیدهها خوار، و در نظرها بیوقع و بیارزش میسازد. و سرمایه خجالت و شرمندگی، و باعث دل شکستگی و رنج و اندوه می گردد. سبب و اساس ریختن آبرو در نزد خلق خدا، و باعث سیاهروئی دنیا و عذاب اخروی است. و آیات در مذمّت این صفت بسیار، و احادیث در نکوهش آن بیشمار است.
جایگاه دروغ در میان رذایل اخلاقی
حضرت باقر العلوم علیه السلام مىفرماید: « اِنَّ اللّه عَزَّوَجَلَّ لِلشَّرِّ اَقفالاً وَ جَعَلَ مَفاتیحَ تِلکَ الاَقفالِ الشَّرابَ وَالکَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ. خداى بر در بدىها و زشتىها قفلهایى زده و شراب را کلید آن قفلها قرار داده، ولىدروغ از شراب بدتر است.» ( الکافى، ج 2، ص 339، باب الکذب، ح 3. ) شراب عقل را مىبرد، شرم و حیا را مىبرد و شراب خوار را به سوى هر کارزشتى مىکشاند. شراب خوار، از ارتکاب گناه مانعى ندارد، مىداند شراب خوردنگناه است و آن را مىنوشد، تنها چیزى که ممکن است او را جلوگیر از گناه باشد، عقلو شرم است که شراب هر دو زائل می کند. بنابراین برای شخص شراب خوار این امکان نیست که در هر جا و در منظر هر کس شراب خواری کند و شاید به این همین علت است که امام باقرعلیه السلام دروغ را از شراب خطرناکتر دانسته است، چون دروغ گفتن از شراب خوردن آسانتر است؛ و دروغ را نزد همه کس و در همه جامىتوان گفت. میگسارىکلیدى است که تحت اختیار همه کس نیست، و نیاز به یک بی شرمی آشکار دارد ولى دروغ کلیدى است که در جیبهمه کس مىباشد بدون اینکه کسی مستی ناشی از خماری آن را ببیند. از این رو خطر دروغ از خطر شراب بیشتر است. حضرت امام(ره) در مورد این رذیلهی اخلاقی و اینکه از شراب هم بدتر است چنین می فرمایند: «پس بدان که این رذیله از امورى [است] که عقل و نقل متفق بر قبح و فسادش هستند. و خود آن فی نفسه از کبائر و فواحش است، چنانچه اخبار دلالت بر آن دارد. و علاوه، گاه شود که بر آن مترتب شود مفاسد دیگرى که قبح و فسادش کمتر از این موبقه نیست. (شرح چهل حدیث، ص470)
و در روایت دیگری امام حسن عسکری علیه السلام تصریح می کند که دروغ کلید همه رذائل و خبائث هست. « جُعِلَتِ الخَبائِثُ فی بَیتٍ وجُعِلَ مِفتاحُها الکِذبَ. زشتىها را در خانهاى گذاشتهاند و دروغ را کلید آن خانه قرار دادهاند.» (جامع الاخبار، ص 418، فصل فى الکذب و الصدق، ح 1162/جامع السعادات، ج 2، ص 318) می توان نتیجه گرفت که علت اینکه دروغ بدتر از حتی شراب است و طبق حدیث امام عسکری کلید ورود به همه گناهان دروغ است، اینست که فردی که میگساری می کند بازگشتش عملش تکذیب اوامر الهی و عدم اعتقاد به روز حساب می باشد، لذا دروغ کلید همه گناهان حتی میگساری، می باشد.
مردى نزد پیامبرصلى الله علیه وآله وسلم آمد که آلوده انواع گناهان بود و پیامبر فقط از او پیمان گرفت که دروغ نگوید، و همین سبب شد که تمام گناهان را ترک کند و این شاهد گویاى این مدّعا است که کلید همه گناهان دروغ است. قال رجل لرسول اللَّه (ص): یا رسول اللَّه دلّنى على عمل اتقرّب به الى اللَّه تعالى فقال لا تکذب. فکان ذلک سببا لاجتنابه کلّ معصیة للَّه لانّه لم یقصد وجها من وجوه المعاصى الّا وجد فیه کذبا او ما تدعو الى الکذب فزال عنه ذلک من وجوه المعاصى. مردى به رسول خدا صلی الله علیه و آله وسلم عرض کرد: مرا به عملى راهنمائى فرما که باعث قرب من به خدا شود. حضرت در جواب فرمود: دروغ نگو! این دستور باعث شد که آن مرد از تمام گناهان اجتناب نماید، زیرا قصد هر گناهى را که مینمود متوجه میشد یا در آن گناه دروغ وجود دارد، یا سرانجام او را بدروغگوئى میکشاند، براى اینکه آلوده به دروغ نشود تمام گناهان را ترک گفت. (مستدرک، ج2، ص100) در روایت دیگری معمر بن خلاد گوید: امام رضا علیه السّلام فرمودند: «سُئِلَ رَسُولُ اللَّهِ ص یَکُونُ الْمُؤْمِنُ جَبَاناً قَالَ نَعَمْ قِیلَ وَ یَکُونُ بَخِیلًا قَالَ نَعَمْ قِیلَ وَ یَکُونُ کَذَّاباً قَالَ لَا. از رسول خدا صلى اللَّه علیه و آله سؤال شد آیا مؤمن ترسو هست فرمودند آرى، گفته شد: بخیل هم مىباشد فرمودند: آرى، سؤال شد: آیا دروغ هم مىگوید: گفتند: خیر.(بحارالانوار، ج69 ، ص262) در حدیث دیگری از پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله جایگاه این رذیلهی اخلاقی چنین بیان می شود: « أَرْبَى الرِّبَا الْکَذِبُ وَ قَالَ رَجُلٌ لَهُ ص الْمُؤْمِنُ یَزْنِی قَالَ قَدْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ الْمُؤْمِنُ یَسْرِقُ قَالَ ص قَدْ یَکُونُ ذَلِکَ قَالَ یَا رَسُولَ اللَّهِ الْمُؤْمِنُ یَکْذِبُ قَالَ لَا قَالَ اللَّهُ تَعَالَى إِنَّما یَفْتَرِی الْکَذِبَ الَّذِینَ لا یُؤْمِنُونَ. بالاتر از ربا دروغ مىباشد، مردى به حضور آن بزرگوار عرض کرد: مؤمن زنا مىکند؟ فرمود: گاهى امکان دارد، پرسید، مؤمن دزدى مىکند؟ فرمودند گاهى امکان آن هست، پرسید یا رسول اللَّه دروغ مىگوید؟ فرمودند: خیر خداوند فرموده دروغگویان مؤمن نیستند». (بحار الأنوار، ج69 ، ص263)
حضرت امام خمینی (ره) در مورد این آیات و روایات مرتبط با دروغ چنین می فرمایند: « حقیقتا این طور اخبار دل انسان را مىلرزاند و پشت انسان را مىشکند. گمان مىکنم که دروغ از مفاسد اعمالى است که از بس شایع است قبحش بکلى از بین رفته! ولى یک وقت تنبه پیدا مىکنیم که ایمان که سرمایه حیات عالم آخرت است به واسطه این موبقه از دست ما رفته و خود ما نفهمیدیم». (شرح چهل حدیث، ص472)
کپی شد
