یکی از مقوله‌های مورد بحث در زندگی زناشویی، موضوع تولد فرزند است که در صورت نداشتن فرزند، مسأله فرزندخواندگی یا فرزند حکمی مطرح می‌شود و قانونگذار نیز شرایطی را در این خصوص مقرر کرده است. حال ضمن آگاهی از شرایط کلی، می‌خواهیم به بررسی وضعیت حقوقی فرزندخوانده از نظر چگونگی تعلق نفقه و ارث به فرزندخوانده یا والدین حکمی‌اش و وضعیت سرپرستی وی و این که آیا سرپرستی کودک قابل فسخ می‌باشد یا شرایط و نحوه از بین رفتن فرزند خواندگی بپردازیم.درخصوص سرپرستی فرزندخوانده در ماده یک قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست، مصوب 29/12/1353 آمده: «هر زن و شوهر مقیم ایران می‌توانند با توافق یکدیگر طفلی را با تصویب دادگاه و طبق مقررات این قانون سرپرستی کنند. در این خصوص طبق ماده 3 این قانون، شرایط خاصی در نظر گرفته شده است از جمله: گذشت 5 سال از تاریخ ازدواج و این که آنان صاحب اولاد نشده باشند، باید سن یکی از زوجین بیش از 30 سال باشد، نداشتن محکومیت جزایی موثر به جرایم عمدی و داشتن صلاحیت اخلاقی و داشتن سلامت عقلی و روانی و مبتلا نبودن به بیماری‌های صعب‌العلاج و اعتیاد و داشتن امکان مالی مناسب نیز از دیگر موارد است. البته لازم به ذکر است طبق ماده 10 این قانون، متقاضیان می‌توانند با رعایت مقررات قانونی، کودکان زیر 12 سال متعددی را به سرپرستی بپذیرند. طول دوره آزمایشی سرپرستی نیز 6 ماه است که پس از آن دائمی می‌شود.
سرپرستی فرزندخوانده
براساس تبصره ذیل ماده 11 قانون مذکور: اداره اموال و نمایندگی قانونی طفل صغیر به عهده سرپرست خواهد بود مگر آن که دادگاه ترتیب دیگری اتخاذ کند. اصل بر این است که اداره اموال و دارایی طفل برعهده پدرخوانده‌اش باشد ولی ممکن است اگر دادگاه به صلاح کودک بداند، به غیر از پدرخوانده و مادرخوانده، فرد دیگری را به عنوان سرپرست وی تعیین نماید.
هویت شخصی فرزندخوانده
هرچند صدور حکم سرپرستی رابطه خونی کودک را با پدر و مادر واقعی‌اش قطع نمی‌کند، ولی طبق ماده 14 قانون حمایت از کودکان بدون سرپرست مصوب 29/12/53، پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، موضوع به اداره ثبت احوال ابلاغ و در اسناد سجلی زوجین سرپرست و طفل درج می‌شود و شناسنامه جدیدی برای طفل فقط با مشخصات زوجین سرپرست و نام خانوادگی زوج صادر خواهد شد.
نفقه فرزندخوانده
طبق ماده 11 این قانون، پرداخت نفقه فرزندخوانده از جمله تکالیف سرپرست وی می‌باشد که چنین مقرر می‌دارد: «وظایف و تکالیف سرپرست و طفل تحت سرپرستی او از لحاظ نگهداری و تربیت و نفقه و احترام نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر است. در صورت استنکاف از پرداخت آن، فرزندخوانده حق مطالبه نفقه را به صورت حقوقی از دادگاه صالحه دارد و به خاطر اهمیت این مسئله برابر تبصره ماده 53 قانون حمایت از خانواده جدید مصوب 1/12/91 مجلس شورای اسلامی می‌توان به مسئولیت کیفری سرپرست اشاره کرد.
تکلیف فرزندخوانده
طبق ماده 11 قانون موصوف: فرزند خوانده موظف به احترام و تکریم پدر و مادر حکمی خود نظیر حقوق و تکالیف اولاد و پدر و مادر (واقعی و طبیعی‌اش) می‌باشد.
ارث فرزندخوانده
براساس ماده 2 قانون مذکور و به استناد ماده 861 قانون مدنی، فرزندخواندگی از موجبات ارث نیست. یعنی نه فرزندخوانده از پدر و مادرخوانده‌اش و نه آنان از فرزندخوانده ارث می‌برند. به بیان قانون: «این سرپرستی به منظور تامین منافع مادی و معنوی طفل برقرار می‌گردد ولی در هر حال از موجبات ارث نخواهد بود.» لکن به خاطر جلوگیری از بروز مشکلاتی برای کودک و جبران خلأ مذکور در آینده در ماده 5 قانون آمده که یکی از شرایط صدور حکم سرپرستی تامین هزینه نگهداری و تربیت و تحصیل طفل تا سن بلوغ و تا زمان فوت
سرپرست است. همچنین طبق تبصره ذیل ماده 5 مذکور: «هرگاه وجوه یا اموالی از طرف زوجین سرپرست به طفل تحت سرپرستی، صلح شده باشد در صورت فوت طفل وجوه و اموال مذکور از طرف دولت به زوجین سرپرست تملیک خواهد شد.»
نحوه فسخ و از بین رفتن فرزندخواندگی
مستند به ماده 16 این قانون سرپرستی کودک با شرایط زیر قابل فسخ است:
1- با تقاضای دادستان در صورتی که سوءرفتار یا نداشتن اهلیت و شایستگی هریک از زوجین سرپرست برای نگهداری و تربیت طفل تحت سرپرستی محرز باشد.
2- تقاضای سرپرست، در صورتی که سوء رفتار طفل برای هر یک از آنان غیر قابل تحمل باشد همچنین در موردی که سرپرست قدرت و استطاعت برای تربیت و نگهداری طفل را از دست داده باشد.
3- توافق طفل بعد از رسیدن به سن کبر با زوجین سرپرست یا موافقت زوجین سرپرست با پدر و مادر واقعی طفل صغیر.
طبق ماده 12 این قانون: در مواردی که اختلاف زناشویی زوجین سرپرست منجر به صدور گواهی عدم امکان سازش شود، دادگاه در مورد طفل تحت سرپرستی به ترتیب مقرر در قانون حمایت خانواده اقدام خواهد کرد. پس از فسخ سرپرستی، مراتب به وسیله دادگاه صادرکننده حکم به اداره ثبت احوال مربوطه برای تصحیح شناسنامه اعلام می‌شود.
منبع: ایران
